Book 8 Chapter 66 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | tato 'payātāḥ śarapātamātram; avasthitāḥ kuravo bhinnasenāḥ
vidyutprakāśaṃ dadṛśuḥ samantād; dhanaṃjayāstraṃ samudīryamāṇam |
2 | tad arjunāstraṃ grasate sma vīrān; viyat tathākāśam anantaghoṣam
kruddhena pārthena tadāśu sṛṣṭaṃ; vadhāya karṇasya mahāvimarde |
3 | rāmād upāttena mahāmahimnā; ātharvaṇenārivināśanena
tad arjunāstraṃ vyadhamad dahantaṃ; pārthaṃ ca bāṇair niśitair nijaghne |
4 | tato vimardaḥ sumahān babhūva; tasyārjunasyādhiratheś ca rājan
anyonyam āsādayatoḥ pṛṣatkair; viṣāṇaghātair dvipayor ivograiḥ |
5 | tato ripughnaṃ samadhatta karṇaḥ; susaṃśitaṃ sarpamukhaṃ jvalantam
raudraṃ śaraṃ saṃyati supradhautaṃ; pārthārtham atyarthacirāya guptam |
6 | sadārcitaṃ candanacūrṇaśāyinaṃ; suvarṇanālīśayanaṃ mahāviṣam
pradīptam airāvatavaṃśasaṃbhavaṃ; śiro jihīrṣur yudhi phalgunasya |
7 | tam abravīn madrarājo mahātmā; vaikartanaṃ prekṣya hi saṃhiteṣum
na karṇa grīvām iṣur eṣa prāpsyate; saṃlakṣya saṃdhatsva śaraṃ śiroghnam |
8 | athābravīt krodhasaṃraktanetraḥ; karṇaḥ śalyaṃ saṃdhiteṣuḥ prasahya
na saṃdhatte dviḥ śaraṃ śalya karṇo; na mādṛśāḥ śāṭhyayuktā bhavanti |
9 | tathaivam uktvā visasarja taṃ śaraṃ; balāhakaṃ varṣaghanābhipūjitam
hato 'si vai phalguna ity avocat; tatas tvarann ūrjitam utsasarja |
10 | saṃdhīyamānaṃ bhujagaṃ dṛṣṭvā karṇena mādhavaḥ
ākramya syandanaṃ padbhyāṃ balena balināṃ varaḥ |
11 | avagāḍhe rathe bhūmau jānubhyām agaman hayāḥ
tataḥ śaraḥ so 'bhyahanat kirīṭaṃ tasya dhīmataḥ |
12 | athārjunasyottamagātrabhūṣaṇaṃ; dharāviyaddyosalileṣu viśrutam
balāstrasargottamayatnamanyubhiḥ; śareṇa mūrdhnaḥ sa jahāra sūtajaḥ |
13 | divākarendujvalanagrahatviṣaṃ; suvarṇamuktāmaṇijālabhūṣitam
puraṃdarārthaṃ tapasā prayatnataḥ; svayaṃ kṛtaṃ yad bhuvanasya sūnunā |
14 | mahārharūpaṃ dviṣatāṃ bhayaṃkaraṃ; vibhāti cātyarthasukhaṃ sugandhi tat
nijaghnuṣe devaripūn sureśvaraḥ; svayaṃ dadau yat sumanāḥ kirīṭine |
15 | harāmbupākhaṇḍalavittagoptṛbhiḥ; pinākapāśāśanisāyakottamaiḥ
surottamair apy aviṣahyam ardituṃ; prasahya nāgena jahāra yad vṛṣaḥ |
16 | tad uttameṣūn mathitaṃ viṣāgninā; pradīptam arciṣmad abhikṣiti priyam
papāta pārthasya kirīṭam uttamaṃ; divākaro 'stād iva parvatāj jvalan |
17 | tataḥ kirīṭaṃ bahuratnamaṇḍitaṃ; jahāra nāgo 'rjunamūrdhato balāt
gireḥ sujātāṅkurapuṣpitadrumaṃ; mahendravajraḥ śikharaṃ yathottamam |
18 | mahī viyad dyauḥ salilāni vāyunā; yathā vibhinnāni vibhānti bhārata
tathaiva śabdo bhuvaneṣv abhūt tadā; janā vyavasyan vyathitāś ca caskhaluḥ |
19 | tataḥ samudgrathya sitena vāsasā; svamūrdhajānavyathitaḥ sthito 'rjunaḥ
vibhāti saṃpūrṇamarīcibhāsvatā; śirogatenodayaparvato yathā |
20 | balāhakaḥ karṇabhujeritas tato; hutāśanārkapratimadyutir mahān
mahoragaḥ kṛtavairo 'rjunena; kirīṭam āsādya samutpapāta |
21 | tam abravīd viddhi kṛtāgasaṃ me; kṛṣṇādya mātur vadhajātavairam
tataḥ kṛṣṇaḥ pārtham uvāca saṃkhye; mahoragaṃ kṛtavairaṃ jahi tvam |
22 | sa evam ukto madhusūdanena; gāṇḍīvadhanvā ripuṣūgradhanvā
uvāca ko nv eṣa mamādya nāgaḥ; svayaṃ ya āgād garuḍasya vaktram |
23 | kṛṣṇa uvāca |
23 | yo 'sau tvayā khāṇḍave citrabhānuṃ; saṃtarpayānena dhanurdhareṇa
viyadgato bāṇanikṛttadeho; hy anekarūpo nihatāsya mātā |
24 |
tatas tu jiṣṇuḥ parihṛtya śeṣāṃś; ciccheda ṣaḍbhir niśitaiḥ sudhāraiḥ
nāgaṃ viyat tiryag ivotpatantaṃ; sa chinnagātro nipapāta bhūmau |
25 | tasmin muhūrte daśabhiḥ pṛṣatkaiḥ; śilāśitair barhiṇavājitaiś ca
vivyādha karṇaḥ puruṣapravīraṃ; dhanaṃjayaṃ tiryag avekṣamāṇam |
26 | tato 'rjuno dvādaśabhir vimuktair; ākarṇamuktair niśitaiḥ samarpya
nārācam āśīviṣatulyavegam; ākarṇapūrṇāyatam utsasarja |
27 | sa citravarmeṣuvaro vidārya; prāṇān nirasyann iva sādhu muktaḥ
karṇasya pītvā rudhiraṃ viveśa; vasuṃdharāṃ śoṇitavājadigdhaḥ |
28 | tato vṛṣo bāṇanipātakopito; mahorago daṇḍavighaṭṭito yathā
tathāśukārī vyasṛjac charottamān; mahāviṣaḥ sarpa ivottamaṃ viṣam |
29 | janārdanaṃ dvādaśabhiḥ parābhinan; navair navatyā ca śarais tathārjunam
śareṇa ghoreṇa punaś ca pāṇḍavaṃ; vibhidya karṇo 'bhyanadaj jahāsa ca |
30 | tam asya harṣaṃ mamṛṣe na pāṇḍavo; bibheda marmāṇi tato 'sya marmavit
paraṃ śaraiḥ patribhir indravikramas; tathā yathendro balam ojasāhanat |
31 | tataḥ śarāṇāṃ navatīr navārjunaḥ; sasarja karṇe 'ntakadaṇḍasaṃnibhāḥ
śarair bhṛśāyastatanuḥ pravivyathe; tathā yathā vajravidārito 'calaḥ |
32 | maṇipravekottamavajrahāṭakair; alaṃkṛtaṃ cāsya varāṅgabhūṣaṇam
praviddham urvyāṃ nipapāta patribhir; dhanaṃjayenottamakuṇḍale 'pi ca |
33 | mahādhanaṃ śilpivaraiḥ prayatnataḥ; kṛtaṃ yad asyottamavarma bhāsvaram
sudīrghakālena tad asya pāṇḍavaḥ; kṣaṇena bāṇair bahudhā vyaśātayat |
34 | sa taṃ vivarmāṇam athottameṣubhiḥ; śaraiś caturbhiḥ kupitaḥ parābhinat
sa vivyathe 'tyartham ariprahārito; yathāturaḥ pittakaphānilavraṇaiḥ |
35 | mahādhanurmaṇḍalaniḥsṛtaiḥ śitaiḥ; kriyāprayatnaprahitair balena ca
tatakṣa karṇaṃ bahubhiḥ śarottamair; bibheda marmasv api cārjunas tvaran |
36 | dṛḍhāhataḥ patribhir ugravegaiḥ; pārthena karṇo vividhaiḥ śitāgraiḥ
babhau girir gairikadhāturaktaḥ; kṣaran prapātair iva raktam ambhaḥ |
37 | sāśvaṃ tu karṇaṃ sarathaṃ kirīṭī; samācinod bhārata vatsadantaiḥ
pracchādayām āsa diśaś ca bāṇaiḥ; sarvaprayatnāt tapanīyapuṅkhaiḥ |
38 | sa vatsadantaiḥ pṛthupīnavakṣāḥ; samācitaḥ smādhirathir vibhāti
supuṣpitāśokapalāśaśālmalir; yathācalaḥ spandanacandanāyutaḥ |
39 | śaraiḥ śarīre bahudhā samarpitair; vibhāti karṇaḥ samare viśāṃ pate
mahīruhair ācitasānukandaro; yathā mahendraḥ śubhakarṇikāravān |
40 | sa bāṇasaṃghān dhanuṣā vyavāsṛjan; vibhāti karṇaḥ śarajālaraśmivān
salohito raktagabhastimaṇḍalo; divākaro 'stābhimukho yathā tathā |
41 | bāhvantarād ādhirather vimuktān; bāṇān mahāhīn iva dīpyamānān
vyadhvaṃsayann arjunabāhumuktāḥ; śarāḥ samāsādya diśaḥ śitāgrāḥ |
42 | tataś cakramapatat tasya bhūmau; sa vihvalaḥ samare sūtaputraḥ
ghūrṇe rathe brāhmaṇasyābhiśāpād; rāmād upātte 'pratibhāti cāstre |
43 | amṛṣyamāṇo vyasanāni tāni; hastau vidhunvan sa vigarhamāṇaḥ
dharmapradhānān abhipāti dharma; ity abruvan dharmavidaḥ sadaiva mamāpi nimno 'dya na pāti bhaktān; manye na nityaṃ paripāti dharmaḥ |
44 | evaṃ bruvan praskhalitāśvasūto; vicālyamāno 'rjunaśastrapātaiḥ
marmābhighātāc calitaḥ kriyāsu; punaḥ punar dharmam agarhad ājau |
45 | tataḥ śarair bhīmatarair avidhyat tribhir āhave
haste karṇas tadā pārtham abhyavidhyac ca saptabhiḥ |
46 | tato 'rjunaḥ saptadaśa tigmatejān ajihmagān
indrāśanisamān ghorān asṛjat pāvakopamān |
47 | nirbhidya te bhīmavegā nyapatan pṛthivītale
kampitātmā tathā karṇaḥ śaktyā ceṣṭām adarśayat |
48 | balenātha sa saṃstabhya brahmāstraṃ samudairayat
aindrāstram arjunaś cāpi tad dṛṣṭvābhinyamantrayat |
49 | gāṇḍīvaṃ jyāṃ ca bāṇāṃś ca anumantrya dhanaṃjayaḥ
asṛjac charavarṣāṇi varṣāṇīva puraṃdaraḥ |
50 | tatas tejomayā bāṇā rathāt pārthasya niḥsṛtāḥ
prādurāsan mahāvīryāḥ karṇasya ratham antikāt |
51 | tān karṇas tv agrato 'bhyastān moghāṃś cakre mahārathaḥ
tato 'bravīd vṛṣṇivīras tasminn astre vināśite |
52 | visṛjāstraṃ paraṃ pārtha rādheyo grasate śarān
brahmāstram arjunaś cāpi saṃmantryātha prayojayat |
53 | chādayitvā tato bāṇaiḥ karṇaṃ prabhrāmya cārjunaḥ
tasya karṇaḥ śaraiḥ kruddhaś ciccheda jyāṃ sutejanaiḥ |
54 | tato jyām avadhāyānyām anumṛjya ca pāṇḍavaḥ
śarair avākirat karṇaṃ dīpyamānaiḥ sahasraśaḥ |
55 | tasya jyācchedanaṃ karṇo jyāvadhānaṃ ca saṃyuge
nānvabudhyata śīghratvāt tad adbhutam ivābhavat |
56 | astrair astrāṇi rādheyaḥ pratyahan savyasācinaḥ
cakre cābhyadhikaṃ pārthāt svavīryaṃ pratidarśayan |
57 | tataḥ kṛṣṇo 'rjunaṃ dṛṣṭvā karṇāstreṇābhipīḍitam
abhyasyety abravīt pārtham ātiṣṭhāstram anuttamam |
58 | tato 'nyam agnisadṛśaṃ śaraṃ sarpaviṣopamam
aśmasāramayaṃ divyam anumantrya dhanaṃjayaḥ |
59 | raudram astraṃ samādāya kṣeptukāmaḥ kirīṭavān
tato 'grasan mahī cakraṃ rādheyasya mahāmṛdhe |
60 | grastacakras tu rādheyaḥ kopād aśrūṇy avartayat
so 'bravīd arjunaṃ cāpi muhūrtaṃ kṣama pāṇḍava |
61 | madhye cakram avagrastaṃ dṛṣṭvā daivād idaṃ mama
pārtha kāpuruṣācīrṇam abhisaṃdhiṃ vivarjaya |
62 | prakīrṇakeśe vimukhe brāhmaṇe ca kṛtāñjalau
śaraṇāgate nyastaśastre tathā vyasanage 'rjuna |
63 | abāṇe bhraṣṭakavace bhraṣṭabhagnāyudhe tathā
na śūrāḥ praharanty ājau na rājñe pārthivās tathā tvaṃ ca śūro 'si kaunteya tasmāt kṣama muhūrtakam |
64 | yāvac cakram idaṃ bhūmer uddharāmi dhanaṃjaya
na māṃ rathastho bhūmiṣṭham asajjaṃ hantum arhasi na vāsudevāt tvatto vā pāṇḍaveya bibhemy aham |
65 | tvaṃ hi kṣatriyadāyādo mahākulavivardhanaḥ
smṛtvā dharmopadeśaṃ tvaṃ muhūrtaṃ kṣama pāṇḍava |