Book 8 Chapter 63 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | vṛṣasenaṃ hataṃ dṛṣṭvā śokāmarṣasamanvitaḥ
muktvā śokodbhavaṃ vāri netrābhyāṃ sahasā vṛṣaḥ |
2 | rathena karṇas tejasvī jagāmābhimukho ripūn
yuddhāyāmarṣatāmrākṣaḥ samāhūya dhanaṃjayam |
3 | tau rathau sūryasaṃkāśau vaiyāghraparivāraṇau
sametau dadṛśus tatra dvāv ivārkau samāgatau |
4 | śvetāśvau puruṣādityāv āsthitāv arimardanau
śuśubhāte mahātmānau candrādityau yathā divi |
5 | tau dṛṣṭvā vismayaṃ jagmuḥ sarvabhūtāni māriṣa
trailokyavijaye yattāv indravairocanāv iva |
6 | rathajyātalanirhrādair bāṇaśaṅkharavair api
tau rathāv abhidhāvantau samālokya mahīkṣitām |
7 | dhvajau ca dṛṣṭvā saṃsaktau vismayaḥ samapadyata
hastikakṣyāṃ ca karṇasya vānaraṃ ca kirīṭinaḥ |
8 | tau rathau saṃprasaktau ca dṛṣṭvā bhārata pārthivāḥ
siṃhanādaravāṃś cakruḥ sādhuvādāṃś ca puṣkalān |
9 | śrutvā tu dvairathaṃ tābhyāṃ tatra yodhāḥ samantataḥ
cakrur bāhuvalaṃ caiva tathā celavalaṃ mahat |
10 | ājagmuḥ kuravas tatra vāditrānugatās tadā
karṇaṃ praharṣayantaś ca śaṅkhān dadhmuś ca puṣkalān |
11 | tathaiva pāṇḍavāḥ sarve harṣayanto dhanaṃjayam
tūryaśaṅkhaninādena diśaḥ sarvā vyanādayan |
12 | kṣveḍitāsphoṭitotkruṣṭais tumulaṃ sarvato 'bhavat
bāhughoṣāś ca vīrāṇāṃ karṇārjunasamāgame |
13 | tau dṛṣṭvā puruṣavyāghrau rathasthau rathināṃ varau
pragṛhītamahācāpau śaraśaktigadāyudhau |
14 | varmiṇau baddhanistriṃśau śvetāśvau śaṅkhaśobhinau
tūṇīravarasaṃpannau dvāv api sma sudarśanau |
15 | raktacandanadigdhāṅgau samadau vṛṣabhāv iva
āśīviṣasamaprakhyau yamakālāntakopamau |
16 | indravṛtrāv iva kruddhau sūryācandramasaprabhau
mahāgrahāv iva krūrau yugānte samupasthitau |
17 | devagarbhau devasamau devatulyau ca rūpataḥ
sametau puruṣavyāghrau prekṣya karṇadhanaṃjayau |
18 | ubhau varāyudhadharāv ubhau raṇakṛtaśramau
ubhau ca bāhuśabdena nādayantau nabhastalam |
19 | ubhau viśrutakarmāṇau pauruṣeṇa balena ca
ubhau ca sadṛśau yuddhe śambarāmararājayoḥ |
20 | kārtavīryasamau yuddhe tathā dāśaratheḥ samau
viṣṇuvīryasamau vīrye tathā bhavasamau yudhi |
21 | ubhau śvetahayau rājan rathapravaravāhinau
sārathī pravarau caiva tayor āstāṃ mahābalau |
22 | tau tu dṛṣṭvā mahārāja rājamānau mahārathau
siddhacāraṇasaṃghānāṃ vismayaḥ samapadyata |
23 | dhārtarāṣṭrās tataḥ karṇaṃ sabalā bharatarṣabha
parivavrur mahātmānaṃ kṣipram āhavaśobhinam |
24 | tathaiva pāṇḍavā hṛṣṭā dhṛṣṭadyumnapurogamāḥ
parivavrur mahātmānaṃ pārtham apratimaṃ yudhi |
25 | tāvakānāṃ raṇe karṇo glaha āsīd viśāṃ pate
tathaiva pāṇḍaveyānāṃ glahaḥ pārtho 'bhavad yudhi |
26 | ta eva sabhyās tatrāsan prekṣakāś cābhavan sma te
tatraiṣāṃ glahamānānāṃ dhruvau jayaparājayau |
27 | tābhyāṃ dyūtaṃ samāyattaṃ vijayāyetarāya vā
asmākaṃ paṇḍavānāṃ ca sthitānāṃ raṇamūrdhani |
28 | tau tu sthitau mahārāja samare yuddhaśālinau
anyonyaṃ pratisaṃrabdhāv anyonyasya jayaiṣiṇau |
29 | tāv ubhau prajihīrṣetām indravṛtrāv ivābhitaḥ
bhīmarūpadharāv āstāṃ mahādhūmāv iva grahau |
30 | tato 'ntarikṣe sākṣepā vivādā bharatarṣabha
mitho bhedāś ca bhūtānām āsan karṇārjunāntare vyāśrayanta diśo bhinnāḥ sarvalokāś ca māriṣa |
31 | devadānavagandharvāḥ piśācoragarākṣasāḥ
pratipakṣagrahaṃ cakruḥ karṇārjunasamāgame |
32 | dyaur āsīt karṇato vyagrā sanakṣatrā viśāṃ pate
bhūmir viśālā pārthasya mātā putrasya bhārata |
33 | saritaḥ sāgarāś caiva girayaś ca narottama
vṛkṣāś cauṣadhayas tatra vyāśrayanta kirīṭinam |
34 | asurā yātudhānāś ca guhyakāś ca paraṃtapa
karṇataḥ samapadyanta khecarāṇi vayāṃsi ca |
35 | ratnāni nidhayaḥ sarve vedāś cākhyānapañcamāḥ
sopavedopaniṣadaḥ sarahasyāḥ sasaṃgrahāḥ |
36 | vāsukiś citrasenaś ca takṣakaś copatakṣakaḥ
parvatāś ca tathā sarve kādraveyāś ca sānvayāḥ viṣavanto mahāroṣā nāgāś cārjunato 'bhavan |
37 | airāvatāḥ saurabheyā vaiśāleyāś ca bhoginaḥ
ete 'bhavann arjunataḥ kṣudrasarpās tu karṇataḥ |
38 | īhāmṛgā vyāḍamṛgā maṅgalyāś ca mṛgadvijāḥ
pārthasya vijayaṃ rājan sarva evābhisaṃśritāḥ |
39 | vasavo marutaḥ sādhyā rudrā viśve 'śvinau tathā
agnir indraś ca somaś ca pavanaś ca diśo daśa dhanaṃjayam upājagmur ādityāḥ karṇato 'bhavan |
40 | devās tu pitṛbhiḥ sārdhaṃ sagaṇārjunato 'bhavan
yamo vaiśravaṇaś caiva varuṇaś ca yato 'rjunaḥ |
41 | devabrahmanṛparṣīṇāṃ gaṇāḥ pāṇḍavato 'bhavan
tumburupramukhā rājan gandharvāś ca yato 'rjunaḥ |
42 | prāveyāḥ saha mauneyair gandharvāpsarasāṃ gaṇāḥ
īhāmṛgavyāḍamṛgair dvipāś ca rathapattibhiḥ |
43 | uhyamānās tathā meghair vāyunā ca manīṣiṇaḥ
didṛkṣavaḥ samājagmuḥ karṇārjunasamāgamam |
44 | devadānavagandharvā nāgā yakṣāḥ patatriṇaḥ
maharṣayo vedavidaḥ pitaraś ca svadhābhujaḥ |
45 | tapo vidyās tathauṣadhyo nānārūpāmbaratviṣaḥ
antarikṣe mahārāja vinadanto 'vatasthire |
46 | brahmā brahmarṣibhiḥ sārdhaṃ prajāpatibhir eva ca
bhavenāvasthito yānaṃ divyaṃ taṃ deśam abhyayāt |
47 | dṛṣṭvā prajāpatiṃ devāḥ svayaṃbhuvam upāgaman
samo 'stu deva vijaya etayor narasiṃhayoḥ |
48 | tad upaśrutya maghavā praṇipatya pitāmaham
karṇārjunavināśena mā naśyatv akhilaṃ jagat |
49 | svayaṃbho brūhi tad vākyaṃ samo 'stu vijayo 'nayoḥ
tat tathāstu namas te 'stu prasīda bhagavan mama |
50 | brahmeśānāv atho vākyam ūcatus tridaśeśvaram
vijayo dhruva evāstu vijayasya mahātmanaḥ |
51 | manasvī balavāñ śūraḥ kṛtāstraś ca tapodhanaḥ
bibharti ca mahātejā dhanurvedam aśeṣataḥ |
52 | atikramec ca māhātmyād diṣṭam etasya paryayāt
atikrānte ca lokānām abhāvo niyato bhavet |
53 | na vidyate vyavasthānaṃ kṛṣṇayoḥ kruddhayoḥ kva cit
sraṣṭārau hy asataś cobhau sataś ca puruṣarṣabhau |
54 | naranārāyaṇāv etau purāṇāv ṛṣisattamau
aniyattau niyantārāv abhītau sma paraṃtapau |
55 | karṇo lokān ayaṃ mukhyān prāpnotu puruṣarṣabhaḥ
vīro vaikartanaḥ śūro vijayas tv astu kṛṣṇayoḥ |
56 | vasūnāṃ ca salokatvaṃ marutāṃ vā samāpnuyāt
sahito droṇabhīṣmābhyāṃ nākaloke mahīyatām |
57 | ity ukto devadevābhyāṃ sahasrākṣo 'bravīd vacaḥ
āmantrya sarvabhūtāni brahmeśānānuśāsanāt |
58 | śrutaṃ bhavadbhir yat proktaṃ bhagavadbhyāṃ jagaddhitam
tat tathā nānyathā tad dhi tiṣṭhadhvaṃ gatamanyavaḥ |
59 | iti śrutvendravacanaṃ sarvabhūtāni māriṣa
vismitāny abhavan rājan pūjayāṃ cakrire ca tat |
60 | vyasṛjaṃś ca sugandhīni nānārūpāṇi khāt tathā
puṣpavarṣāṇi vibudhā devatūryāṇy avādayan |
61 | didṛkṣavaś cāpratimaṃ dvairathaṃ narasiṃhayoḥ
devadānavagandharvāḥ sarva evāvatasthire rathau ca tau śvetahayau yuktaketū mahāsvanau |
62 | samāgatā lokavīrāḥ śaṅkhān dadhmuḥ pṛthak pṛthak
vāsudevārjunau vīrau karṇaśalyau ca bhārata |
63 | tad bhīrusaṃtrāsakaraṃ yuddhaṃ samabhavat tadā
anyonyaspardhinor vīrye śakraśambarayor iva |
64 | tayor dhvajau vītamālau śuśubhāte rathasthitau
pṛthagrūpau samārchantau krodhaṃ yuddhe parasparam |
65 | karṇasyāśīviṣanibhā ratnasāravatī dṛḍhā
puraṃdaradhanuḥprakhyā hastikakṣyā vyarājata |
66 | kapiśreṣṭhas tu pārthasya vyāditāsyo bhayaṃkaraḥ
bhīṣayann eva daṃṣṭrābhir durnirīkṣyo ravir yathā |
67 | yuddhābhilāṣuko bhūtvā dhvajo gāṇḍīvadhanvanaḥ
karṇadhvajam upātiṣṭhat so 'vadīd abhinardayan |
68 | utpatya ca mahāvegaḥ kakṣyām abhyahanat kapiḥ
nakhaiś ca daśanaiś caiva garuḍaḥ pannagaṃ yathā |
69 | sukiṅkiṇīkābharaṇā kālapāśopamāyasī
abhyadravat susaṃkruddhā nāgakakṣyā mahākapim |
70 | ubhayor uttame yuddhe dvairathe dyūta āhṛte
prakurvāte dhvajau yuddhaṃ pratyaheṣan hayān hayāḥ |
71 | avidhyat puṇḍarīkākṣaḥ śalyaṃ nayanasāyakaiḥ
sa cāpi puṇḍarīkākṣaṃ tathaivābhisamaikṣata |
72 | tatrājayad vāsudevaḥ śalyaṃ nayanasāyakaiḥ
karṇaṃ cāpy ajayad dṛṣṭyā kuntīputro dhanaṃjayaḥ |
73 | athābravīt sūtaputraḥ śalyam ābhāṣya sasmitam
yadi pārtho raṇe hanyād adya mām iha karhi cit kim uttaraṃ tadā te syāt sakhe satyaṃ bravīhi me |
74 | śalya uvāca |
74 | yadi karṇa raṇe hanyād adya tvāṃ śvetavāhanaḥ
ubhāv ekarathenāhaṃ hanyāṃ mādhavapāṇḍavau |
75 | saṃjaya uvāca |
75 | evam eva tu goviṃdam arjunaḥ pratyabhāṣata
taṃ prahasyābravīt kṛṣṇaḥ pārthaṃ param idaṃ vacaḥ |
76 | pated divākaraḥ sthānāc chīryetānekadhā kṣitiḥ
śaityam agnir iyān na tvā karṇo hanyād dhanaṃjayam |
77 | yadi tv evaṃ kathaṃ cit syāl lokaparyasanaṃ yathā
hanyāṃ karṇaṃ tathā śalyaṃ bāhubhyām eva saṃyuge |
78 | iti kṛṣṇavacaḥ śrutvā prahasan kapiketanaḥ
arjunaḥ pratyuvācedaṃ kṛṣṇam akliṣṭakāriṇam mamāpy etāv aparyāptau karṇaśalyau janārdana |
79 | sapatākādhvajaṃ karṇaṃ saśalyarathavājinam
sacchatrakavacaṃ caiva saśaktiśarakārmukam |
80 | draṣṭāsy adya śaraiḥ karṇaṃ raṇe kṛttam anekadhā
adyainaṃ sarathaṃ sāśvaṃ saśaktikavacāyudham na hi me śāmyate vairaṃ kṛṣṇāṃ yat prāhasat purā |
81 | adya draṣṭāsi govinda karṇam unmathitaṃ mayā
vāraṇeneva mattena puṣpitaṃ jagatīruham |
82 | adya tā madhurā vācaḥ śrotāsi madhusūdana
adyābhimanyujananīm anṛṇaḥ sāntvayiṣyasi kuntīṃ pitṛṣvasāraṃ ca saṃprahṛṣṭo janārdana |
83 | adya bāṣpamukhīṃ kṛṣṇāṃ sāntvayiṣyasi mādhava
vāgbhiś cāmṛtakalpābhir dharmarājaṃ yudhiṣṭhiram |