Book 8 Chapter 62 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | duḥśāsane tu nihate putrās tava mahārathāḥ
mahākrodhaviṣā vīrāḥ samareṣv apalāyinaḥ daśa rājan mahāvīryo bhīmaṃ prācchādayañ śaraiḥ |
2 | kavacī niṣaṅgī pāśī daṇḍadhāro dhanurdharaḥ
alolupaḥ śalaḥ saṃdho vātavegasuvarcasau |
3 | ete sametya sahitā bhrātṛvyasanakarśitāḥ
bhīmasenaṃ mahābāhuṃ mārgaṇaiḥ samavārayan |
4 | sa vāryamāṇo viśikhaiḥ samantāt tair mahārathaiḥ
bhīmaḥ krodhābhiraktākṣaḥ kruddhaḥ kāla ivābabhau |
5 | tāṃs tu bhallair mahāvegair daśabhir daśabhiḥ śitaiḥ
rukmāṅgado rukmapuṅkhaiḥ pārtho ninye yamakṣayam |
6 | hateṣu teṣu vīreṣu pradudrāva balaṃ tava
paśyataḥ sūtaputrasya pāṇḍavasya bhayārditam |
7 | tataḥ karṇo mahārāja praviveśa mahāraṇam
dṛṣṭvā bhīmasya vikrāntam antakasya prajāsv iva |
8 | tasya tv ākārabhāvajñaḥ śalyaḥ samitiśobhanaḥ
uvāca vacanaṃ karṇaṃ prāptakālam ariṃdama mā vyathāṃ kuru rādheya naitat tvayy upapadyate |
9 | ete dravanti rājāno bhīmasenabhayārditāḥ
duryodhanaś ca saṃmūḍho bhrātṛvyasanaduḥkhitaḥ |
10 | duḥśāsanasya rudhire pīyamāne mahātmanā
vyāpannacetasaś caiva śokopahatamanyavaḥ |
11 | duryodhanam upāsante parivārya samantataḥ
kṛpaprabhṛtayaḥ karṇa hataśeṣāś ca sodarāḥ |
12 | pāṇḍavā labdhalakṣāś ca dhanaṃjayapurogamāḥ
tvām evābhimukhāḥ śūrā yuddhāya samupāsthitāḥ |
13 | sa tvaṃ puruṣaśārdūla pauruṣe mahati sthitaḥ
kṣatradharmaṃ puraskṛtya pratyudyāhi dhanaṃjayam |
14 | bhāro hi dhārtarāṣṭreṇa tvayi sarvaḥ samarpitaḥ
tam udvaha mahābāho yathāśakti yathābalam jaye syād vipulā kīrtir dhruvaḥ svargaḥ parājaye |
15 | vṛṣasenaś ca rādheya saṃkruddhas tanayas tava
tvayi mohasamāpanne pāṇḍavān abhidhāvati |
16 | etac chrutvā tu vacanaṃ śalyasyāmitatejasaḥ
hṛdi mānuṣyakaṃ bhāvaṃ cakre yuddhāya susthiram |
17 | tataḥ kruddho vṛṣaseno 'bhyadhāvad; ātasthivāṃsaṃ svarathaṃ hatārim
vṛkodaraṃ kālam ivāttadaṇḍaṃ; gadāhastaṃ pothamānaṃ tvadīyān |
18 | tam abhyadhāvan nakulaḥ pravīro; roṣād amitraṃ pratudan pṛṣatkaiḥ
karṇasya putraṃ samare prahṛṣṭaṃ; jiṣṇur jighāṃsur maghaveva jambham |
19 | tato dhvajaṃ sphāṭikacitrakambuṃ; ciccheda vīro nakulaḥ kṣureṇa
karṇātmajasyeṣvasanaṃ ca citraṃ; bhallena jāmbūnadapaṭṭanaddham |
20 | athānyad ādāya dhanuḥ suśīghraṃ; karṇātmajaḥ pāṇḍavam abhyavidhyat
divyair mahāstrair nakulaṃ mahāstro; duḥśāsanasyāpacitiṃ yiyāsuḥ |
21 | tataḥ kruddho nakulas taṃ mahātmā; śarair maholkāpratimair avidhyat
divyair astrair abhyavidhyac ca so 'pi; karṇasya putro nakulaṃ kṛtāstraḥ |
22 | karṇasya putro nakulasya rājan; sarvān aśvān akṣiṇod uttamāstraiḥ
vanāyujān sukumārasya śubhrān; alaṃkṛtāñ jātarūpeṇa śīghrān |
23 | tato hatāśvād avaruhya yānād; ādāya carma ruciraṃ cāṣṭacandram
ākāśasaṃkāśam asiṃ gṛhītvā; poplūyamānaḥ khagavac cacāra |
24 | tato 'ntarikṣe nṛvarāśvanāgāṃś; ciccheda mārgān vicaran vicitrān
te prāpatann asinā gāṃ viśastā; yathāśvamedhe paśavaḥ śamitrā |
25 | dvisāhasrā viditā yuddhaśauṇḍā; nānādeśyāḥ subhṛtāḥ satyasaṃdhāḥ
ekena śīghraṃ nakulena kṛttāḥ; sārepsunevottamacandanās te |
26 | tam āpatantaṃ nakulaṃ so 'bhipatya; samantataḥ sāyakair abhyavidhyat
sa tudyamāno nakulaḥ pṛṣatkair; vivyādha vīraṃ sa cukopa viddhaḥ |
27 | taṃ karṇaputro vidhamantam ekaṃ; narāśvamātaṅgarathapravekān
krīḍantam aṣṭādaśabhiḥ pṛṣatkair; vivyādha vīraṃ sa cukopa viddhaḥ |
28 | tato 'bhyadhāvat samare jighāṃsuḥ; karṇātmajaṃ pāṇḍusuto nṛvīraḥ
tasyeṣubhir vyadhamat karṇaputro; mahāraṇe carma sahasratāram |
29 | tasyāyasaṃ niśitaṃ tīkṣṇadhāram; asiṃ vikośaṃ gurubhārasāham
dviṣaccharīrāpaharaṃ sughoram; ādhunvataḥ sarpam ivograrūpam |
30 | kṣipraṃ śaraiḥ ṣaḍbhir amitrasāhaś; cakarta khaḍgaṃ niśitaiḥ sudhāraiḥ
punaś ca pītair niśitaiḥ pṛṣatkaiḥ; stanāntare gāḍham athābhyavidhyat |
31 | sa bhīmasenasya rathaṃ hatāśvo; mādrīsutaḥ karṇasutābhitaptaḥ
āpupluve siṃha ivācalāgraṃ; saṃprekṣamāṇasya dhanaṃjayasya |
32 | nakulam atha viditvā chinnabāṇāsanāsiṃ; viratham ariśarārtaṃ karṇaputrāstrabhagnam
pavanadhutapatākā hrādino valgitāśvā; varapuruṣaniyattās te rathāḥ śīghram īyuḥ |
33 |
drupadasutavariṣṭhāḥ pañca śaineyaṣaṣṭhā; drupadaduhitṛputrāḥ pañca cāmitrasāhāḥ
dviradarathanarāśvān sūdayantas tvadīyān; bhujagapatinikāśair mārgaṇair āttaśastrāḥ |
34 | atha tava rathamukhyās tān pratīyus tvaranto; hṛdikasutakṛpau ca drauṇiduryodhanau ca
śakuniśukavṛkāś ca krāthadevāvṛdhau ca; dviradajaladaghoṣaiḥ syandanaiḥ kārmukaiś ca |
35 | tava naravaravaryās tān daśaikaṃ ca vīrān; pravaraśaravarāgryais tāḍayanto 'bhyarundhan
navajaladasavarṇair hastibhis tān udīyur; giriśikharanikāśair bhīmavegaiḥ kuṇindāḥ |
36 | sukalpitā haimavatā madotkaṭā; raṇābhikāmaiḥ kṛtibhiḥ samāsthitāḥ
suvarṇajālāvatatā babhur gajās; tathā yathā vai jaladāḥ savidyutaḥ |
37 | kuṇindaputro daśabhir mahāyasaiḥ; kṛpaṃ sasūtāśvam apīḍayad bhṛśam
tataḥ śaradvatsutasāyakair hataḥ; sahaiva nāgena papāta bhūtale |
38 | kuṇindaputrāvarajas tu tomarair; divākarāṃśupratimair ayasmayaiḥ
rathaṃ ca vikṣobhya nanāda nardatas; tato 'sya gāndhārapatiḥ śiro 'harat |
39 | tataḥ kuṇindeṣu hateṣu teṣv atha; prahṛṣṭarūpās tava te mahārathāḥ
bhṛśaṃ pradadhmur lavaṇāmbusaṃbhavān; parāṃś ca bāṇāsanapāṇayo 'bhyayuḥ |
40 |
athābhavad yuddham atīva dāruṇaṃ; punaḥ kurūṇāṃ saha pāṇḍusṛñjayaiḥ
śarāsiśaktyṛṣṭigadāparaśvadhair; narāśvanāgāsuharaṃ bhṛśākulam |
41 | rathāśvamātaṅgapadātibhis tataḥ; parasparaṃ viprahatāpatan kṣitau
yathā savidyutstanitā balāhakāḥ; samāsthitā digbhya ivogramārutaiḥ |
42 | tataḥ śatānīkahatān mahāgajāṃs; tathā rathān pattigaṇāṃś ca tāvakān
jaghāna bhojaś ca hayān athāpatan; viśastrakṛttāḥ kṛtavarmaṇā dvipāḥ |
43 | athāpare drauṇiśarāhatā dvipās; trayaḥ sasarvāyudhayodhaketavaḥ
nipetur urvyāṃ vyasavaḥ prapātitās; tathā yathā vajrahatā mahācalāḥ |
44 | kuṇindarājāvarajād anantaraḥ; stanāntare patrivarair atāḍayat
tavātmajaṃ tasya tavātmajaḥ śaraiḥ; śitaiḥ śarīraṃ bibhide dvipaṃ ca tam |
45 | sa nāgarājaḥ saha rājasūnunā; papāta raktaṃ bahu sarvataḥ kṣaran
śacīśavajraprahato 'mbudāgame; yathā jalaṃ gairikaparvatas tathā |
46 | kuṇindaputraprahito 'paradvipaḥ; śukaṃ sasūtāśvarathaṃ vyapothayat
tato 'patat krāthaśarābhidāritaḥ; saheśvaro vajrahato yathā giriḥ |
47 | rathī dvipasthena hato 'patac charaiḥ; krāthādhipaḥ parvatajena durjayaḥ
savājisūteṣvasanas tathāpatad; yathā mahāvātahato mahādrumaḥ |
48 | vṛko dvipasthaṃ girirājavāsinaṃ; bhṛśaṃ śarair dvādaśabhiḥ parābhinat
tato vṛkaṃ sāśvarathaṃ mahājavaṃ; tvaraṃś caturbhiś caraṇe vyapothayat |
49 | sa nāgarājaḥ saniyantṛko 'patat; parāhato babhrusuteṣubhir bhṛśam
sa cāpi devāvṛdhasūnur arditaḥ; papāta nunnaḥ sahadevasūnunā |
50 | viṣāṇapotrāparagātraghātinā; gajena hantuṃ śakuneḥ kuṇindajaḥ
jagāma vegena bhṛśārdayaṃś ca taṃ; tato 'sya gāndhārapatiḥ śiro 'harat |
51 | tataḥ śatānīkahatā mahāgajā; hayā rathāḥ pattigaṇāś ca tāvakāḥ
suparṇavātaprahatā yathā nagās; tathā gatā gām avaśā vicūrṇitāḥ |
52 | tato 'bhyavidhyad bahubhiḥ śitaiḥ śaraiḥ; kuṇindaputro nakulātmajaṃ smayan
tato 'sya kāyān nicakarta nākuliḥ; śiraḥ kṣureṇāmbujasaṃnibhānanam |
53 | tataḥ śatānīkam avidhyad āśugais; tribhiḥ śitaiḥ karṇasuto 'rjunaṃ tribhiḥ
tribhiś ca bhīmaṃ nakulaṃ ca saptabhir; janārdanaṃ dvādaśabhiś ca sāyakaiḥ |
54 | tad asya karmātimanuṣyakarmaṇaḥ; samīkṣya hṛṣṭāḥ kuravo 'bhyapūjayan
parākramajñās tu dhanaṃjayasya te; huto 'yam agnāv iti taṃ tu menire |
55 | tataḥ kirīṭī paravīraghātī; hatāśvam ālokya narapravīram
tam abhyadhāvad vṛṣasenam āhave; sa sūtajasya pramukhe sthitaṃ tadā |
56 | tam āpatantaṃ naravīram ugraṃ; mahāhave bāṇasahasradhāriṇam
abhyāpatat karṇasuto mahāratho; yathaiva cendraṃ namuciḥ purātane |
57 | tato 'dbhutenaikaśatena pārthaṃ; śarair viddhvā sūtaputrasya putraḥ
nanāda nādaṃ sumahānubhāvo; viddhveva śakraṃ namuciḥ purā vai |
58 | punaḥ sa pārthaṃ vṛṣasena ugrair; bāṇair avidhyad bhujamūlamadhye
tathaiva kṛṣṇaṃ navabhiḥ samārdayat; punaś ca pārthaṃ daśabhiḥ śitāgraiḥ |
59 |
tataḥ kirīṭī raṇamūrdhni kopāt; kṛtvā triśākhāṃ bhrukuṭiṃ lalāṭe
mumoca bāṇān viśikhān mahātmā; vadhāya rājan sūtaputrasya saṃkhye |
60 | vivyādha cainaṃ daśabhiḥ pṛṣatkair; marmasv asaktaṃ prasabhaṃ kirīṭī
ciccheda cāsyeṣvasanaṃ bhujau ca; kṣuraiś caturbhiḥ śira eva cograiḥ |
61 | sa pārthabāṇābhihataḥ papāta; rathād vibāhur viśirā dharāyām
supuṣpitaḥ parṇadharo 'tikāyo; vāteritaḥ śāla ivādriśṛṅgāt |
62 | taṃ prekṣya bāṇābhihataṃ patantaṃ; rathāt sutaṃ sūtajaḥ kṣiprakārī
rathaṃ rathenāśu jagāma vegāt; kirīṭinaḥ putravadhābhitaptaḥ |