Book 8 Chapter 57
1	saṃjaya uvāca
1	arjunas tu mahārāja kṛtvā sainyaṃ pṛthagvidham sūtaputraṃ susaṃrabdhaṃ dṛṣṭvā caiva mahāraṇe
2	śoṇitodāṃ mahīṃ kṛtvā māṃsamajjāsthivāhinīm vāsudevam idaṃ vākyam abravīt puruṣarṣabha
3	eṣa ketū raṇe kṛṣṇa sūtaputrasya dṛśyate bhīmasenādayaś caite yodhayanti mahārathān ete dravanti pāñcālāḥ karṇāt trastā janārdana
4	eṣa duryodhano rājā śvetacchatreṇa bhāsvatā karṇena bhagnān pāñcālān drāvayan bahu śobhate
5	kṛpaś ca kṛtavarmā ca drauṇiś caiva mahābalaḥ ete rakṣanti rājānaṃ sūtaputreṇa rakṣitāḥ avadhyamānās te 'smābhir ghātayiṣyanti somakān
6	eṣa śalyo rathopasthe raśmisaṃcārakovidaḥ sūtaputrarathaṃ kṛṣṇa vāhayan bahu śobhate
7	tatra me buddhir utpannā vāhayātra mahāratham nāhatvā samare karṇaṃ nivartiṣye kathaṃ cana
8	rādheyo 'py anyathā pārthān sṛñjayāṃś ca mahārathān niḥśeṣān samare kuryāt paśyator nau janārdana
9	tataḥ prāyād rathenāśu keśavas tava vāhinīm karṇaṃ prati maheṣvāsaṃ dvairathe savyasācinā
10	prayātaś ca mahābāhuḥ pāṇḍavānujñayā hariḥ āśvāsayan rathenaiva pāṇḍusainyāni sarvaśaḥ
11	rathaghoṣaḥ sa saṃgrāme pāṇḍaveyasya saṃbabhau vāsavāśanitulyasya mahaughasyeva māriṣa
12	mahatā rathaghoṣeṇa pāṇḍavaḥ satyavikramaḥ abhyayād aprameyātmā vijayas tava vāhinīm
13	tam āyāntaṃ samīkṣyaiva śvetāśvaṃ kṛṣṇasārathim madrarājo 'bravīt karṇaṃ ketuṃ dṛṣṭvā mahātmanaḥ
14	ayaṃ sa ratha āyāti śvetāśvaḥ kṛṣṇasārathiḥ nighnann amitrān samare yaṃ karṇa paripṛcchasi
15	eṣa tiṣṭhati kaunteyaḥ saṃspṛśan gāṇḍivaṃ dhanuḥ taṃ haniṣyasi ced adya tan naḥ śreyo bhaviṣyati
16	eṣā vidīryate senā dhārtarāṣṭrī samantataḥ arjunasya bhayāt tūrṇaṃ nighnataḥ śātravān bahūn
17	varjayan sarvasainyāni tvarate hi dhanaṃjayaḥ tvadartham iti manye 'haṃ yathāsyodīryate vapuḥ
18	na hy avasthāpyate pārtho yuyutsuḥ kena cit saha tvām ṛte krodhadīpto hi pīḍyamāne vṛkodare
19	virathaṃ dharmarājaṃ ca dṛṣṭvā sudṛḍhavikṣatam śikhaṇḍinaṃ sātyakiṃ ca dhṛṣṭadyumnaṃ ca pārṣatam
20	draupadeyān yudhāmanyum uttamaujasam eva ca nakulaṃ sahadevaṃ ca bhrātarau dvau samīkṣya ca
21	sahasaikarathaḥ pārthas tvām abhyeti paraṃtapa krodharaktekṣaṇaḥ kruddho jighāṃsuḥ sarvadhanvinām
22	tvarito 'bhipataty asmāṃs tyaktvā sainyāny asaṃśayam tvaṃ karṇa pratiyāhy enaṃ nāsty anyo hi dhanurdharaḥ
23	na taṃ paśyāmi loke 'smiṃs tvatto 'py anyaṃ dhanurdharam arjunaṃ samare kruddhaṃ yo velām iva dhārayet
24	na cāsya rakṣāṃ paśyāmi pṛṣṭhato na ca pārśvataḥ eka evābhiyāti tvāṃ paśya sāphalyam ātmanaḥ
25	tvaṃ hi kṛṣṇau raṇe śaktaḥ saṃsādhayitum āhave tavaiṣa bhāro rādheya pratyudyāhi dhanaṃjayam
26	tvaṃ kṛto hy eva bhīṣmeṇa droṇadrauṇikṛpair api savyasācipratirathas taṃ nivartaya pāṇḍavam
27	lelihānaṃ yathā sarpaṃ garjantam ṛṣabhaṃ yathā layasthitaṃ yathā vyāghraṃ jahi karṇa dhanaṃjayam
28	ete dravanti samare dhārtarāṣṭrā mahārathāḥ arjunasya bhayāt tūrṇaṃ nirapekṣā janādhipāḥ
29	dravatām atha teṣāṃ tu yudhi nānyo 'sti mānavaḥ bhayahā yo bhaved vīra tvām ṛte sūtanandana
30	ete tvāṃ kuravaḥ sarve dvīpam āsādya saṃyuge viṣṭhitāḥ puruṣavyāghra tvattaḥ śaraṇakāṅkṣiṇaḥ
31	vaidehāmbaṣṭhakāmbojās tathā nagnajitas tvayā gāndhārāś ca yayā dhṛtyā jitāḥ saṃkhye sudurjayāḥ
32	tāṃ dhṛtiṃ kuru rādheya tataḥ pratyehi pāṇḍavam vāsudevaṃ ca vārṣṇeyaṃ prīyamāṇaṃ kirīṭinā
33	karṇa uvāca
33	prakṛtistho hi me śalya idānīṃ saṃmatas tathā pratibhāsi mahābāho vibhīś caiva dhanaṃjayāt
34	paśya bāhvor balaṃ me 'dya śikṣitasya ca paśya me eko 'dya nihaniṣyāmi pāṇḍavānāṃ mahācamūm
35	kṛṣṇau ca puruṣavyāghrau tac ca satyaṃ bravīmi te nāhatvā yudhi tau vīrāv apayāsye kathaṃ cana
36	svapsye vā nihatas tābhyām asatyo hi raṇe jayaḥ kṛtārtho vā bhaviṣyāmi hatvā tāv atha vā hataḥ
37	naitādṛśo jātu babhūva loke; rathottamo yāvad anuśrutaṃ naḥ tam īdṛśaṃ pratiyotsyāmi pārthaṃ; mahāhave paśya ca pauruṣaṃ me
38	rathe caraty eṣa rathapravīraḥ; śīghrair hayaiḥ kauravarājaputraḥ sa vādya māṃ neṣyati kṛcchram etat; karṇasyāntād etad antāḥ stha sarve
39	asvedinau rājaputrasya hastāv; avepinau jātakiṇau bṛhantau dṛḍhāyudhaḥ kṛtimān kṣiprahasto; na pāṇḍaveyena samo 'sti yodhaḥ
40	gṛhṇāty anekān api kaṅkapatrān; ekaṃ yathā tān kṣitipān pramathya te krośamātraṃ nipatanty amoghāḥ; kas tena yodho 'sti samaḥ pṛthivyām
41	atoṣayat pāṇḍaveyo hutāśaṃ; kṛṣṇadvitīyo 'tirathas tarasvī lebhe cakraṃ yatra kṛṣṇo mahātmā; dhanur gāṇḍīvaṃ pāṇḍavaḥ savyasācī
42	śvetāśvayuktaṃ ca sughoṣam agryaṃ; rathaṃ mahābāhur adīnasattvaḥ maheṣudhī cākṣayau divyarūpau; śastrāṇi divyāni ca havyavāhāt
43	tathendraloke nijaghāna daityān; asaṃkhyeyān kālakeyāṃś ca sarvān lebhe śaṅkhaṃ devadattaṃ sma tatra; ko nāma tenābhyadhikaḥ pṛthivyām
44	mahādevaṃ toṣayām āsa caiva; sākṣāt suyuddhena mahānubhāvaḥ lebhe tataḥ pāśupataṃ sughoraṃ; trailokyasaṃhārakaraṃ mahāstram
45	pṛthak pṛthag lokapālāḥ sametā; dadur hy astrāṇy aprameyāṇi yasya yais tāñ jaghānāśu raṇe nṛsiṃhān; sa kālakhañjān asurān sametān
46	tathā virāṭasya pure sametān; sarvān asmān ekarathena jitvā jahāra tad godhanam ājimadhye; vastrāṇi cādatta mahārathebhyaḥ
47	tam īdṛśaṃ vīryaguṇopapannaṃ; kṛṣṇadvitīyaṃ varaye raṇāya anantavīryeṇa ca keśavena; nārāyaṇenāpratimena guptam
48	varṣāyutair yasya guṇā na śakyā; vaktuṃ sametair api sarvalokaiḥ mahātmanaḥ śaṅkhacakrāsipāṇer; viṣṇor jiṣṇor vasudevātmajasya bhayaṃ me vai jāyate sādhvasaṃ ca; dṛṣṭvā kṛṣṇāv ekarathe sametau
49	ubhau hi śūrau kṛtinau dṛḍhāstrau; mahārathau saṃhananopapannau etādṛśau phalgunavāsudevau; ko 'nyaḥ pratīyān mad ṛte nu śalya
50	etāv ahaṃ yudhi vā pātayiṣye; māṃ vā kṛṣṇau nihaniṣyato 'dya iti bruvañ śalyam amitrahantā; karṇo raṇe megha ivonnanāda
51	abhyetya putreṇa tavābhinanditaḥ; sametya covāca kurupravīrān kṛpaṃ ca bhojaṃ ca mahābhujāv ubhau; tathaiva gāndhāranṛpaṃ sahānujam guroḥ sutaṃ cāvarajaṃ tathātmanaḥ; padātino 'tha dvipasādino 'nyān
52	nirundhatābhidravatācyutārjunau; śrameṇa saṃyojayatāśu sarvataḥ yathā bhavadbhir bhṛśavikṣatāv ubhau; sukhena hanyām aham adya bhūmipāḥ
53	tatheti coktvā tvaritāḥ sma te 'rjunaṃ; jighāṃsavo vīratamāḥ samabhyayuḥ nadīnadān bhūrijalo mahārṇavo; yathā tathā tān samare 'rjuno 'grasat
54	na saṃdadhāno na tathā śarottamān; pramuñcamāno ripubhiḥ pradṛśyate dhanaṃjayas tasya śaraiś ca dāritā; hatāś ca petur naravājikuñjarāḥ
55	śarārciṣaṃ gāṇḍivacārumaṇḍalaṃ; yugāntasūryapratimānatejasam na kauravāḥ śekur udīkṣituṃ jayaṃ; yathā raviṃ vyādhitacakṣuṣo janāḥ
56	tam abhyadhāvad visṛjañ śarān kṛpas; tathaiva bhojas tava cātmajaḥ svayam jighāṃsubhis tān kuśalaiḥ śarottamān; mahāhave saṃjavitān prayatnataḥ śaraiḥ praciccheda ca pāṇḍavas tvaran; parābhinad vakṣasi ca tribhis tribhiḥ
57	sa gāṇḍivābhyāyatapūrṇamaṇḍalas; tapan ripūn arjunabhāskaro babhau śarograraśmiḥ śuciśukramadhyago; yathaiva sūryaḥ pariveṣagas tathā
58	athāgryabāṇair daśabhir dhanaṃjayaṃ; parābhinad droṇasuto 'cyutaṃ tribhiḥ caturbhir aśvāṃś caturaḥ kapiṃ tathā; śaraiḥ sa nārācavarair avākirat
59	tathā tu tat tat sphurad āttakārmukaṃ; tribhiḥ śarair yantṛśiraḥ kṣureṇa hayāṃś caturbhiś caturas tribhir dhvajaṃ; dhanaṃjayo drauṇirathān nyapātayat
60	sa roṣapūrṇo 'śanivajrahāṭakair; alaṃkṛtaṃ takṣakabhogavarcasam subandhanaṃ kārmukam anyad ādade; yathā mahāhipravaraṃ gires tathā
61	svam āyudhaṃ copavikīrya bhūtale; dhanuś ca kṛtvā saguṇaṃ guṇādhikaḥ samānayānāv ajitau narottamau; śarottamair drauṇir avidhyad antikāt
62	kṛpaś ca bhojaś ca tathātmajaś ca te; tamonudaṃ vāridharā ivāpatan kṛpasya pārthaḥ saśaraṃ śarāsanaṃ; hayān dhvajaṃ sārathim eva patribhiḥ
63	śaraiḥ praciccheda tavātmajasya; dhvajaṃ dhanuś ca pracakarta nardataḥ jaghāna cāśvān kṛtavarmaṇaḥ śubhān; dhvajaṃ ca ciccheda tataḥ pratāpavān
64	savājisūteṣv asanān saketanāñ; jaghāna nāgāśvarathāṃs tvaraṃś ca saḥ tataḥ prakīrṇaṃ sumahad balaṃ tava; pradāritaṃ setur ivāmbhasā yathā tato 'rjunasyāśu rathena keśavaś; cakāra śatrūn apasavyam āturān
65	tataḥ prayāntaṃ tvaritaṃ dhanaṃjayaṃ; śatakratuṃ vṛtranijaghnuṣaṃ yathā samanvadhāvan punar ucchritair dhvajai; rathaiḥ suyuktair apare yuyutsavaḥ
66	athābhisṛtya prativārya tān arīn; dhanaṃjayasyābhi rathaṃ mahārathāḥ śikhaṇḍiśaineyayamāḥ śitaiḥ śarair; vidārayanto vyanadan subhairavam
67	tato 'bhijaghnuḥ kupitāḥ parasparaṃ; śarais tadāñjogatibhiḥ sutejanaiḥ kurupravīrāḥ saha sṛñjayair yathā;surāḥ purā devavarair ayodhayan
68	jayepsavaḥ svargamanāya cotsukāḥ; patanti nāgāśvarathāḥ paraṃtapa jagarjur uccair balavac ca vivyadhuḥ; śaraiḥ sumuktair itaretaraṃ pṛthak
69	śarāndhakāre tu mahātmabhiḥ kṛte; mahāmṛdhe yodhavaraiḥ parasparam babhur daśāśā na divaṃ ca pārthiva; prabhā ca sūryasya tamovṛtābhavat