Book 8 Chapter 55 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | śrutvā ca rathanirghoṣaṃ siṃhanādaṃ ca saṃyuge
arjunaḥ prāha govindaṃ śīghraṃ codaya vājinaḥ |
2 | arjunasya vacaḥ śrutvā govindo 'rjunam abravīt
eṣa gacchāmi sukṣipraṃ yatra bhīmo vyavasthitaḥ |
3 | āyāntam aśvair himaśaṅkhavarṇaiḥ; suvarṇamuktāmaṇijālanaddhaiḥ
jambhaṃ jighāṃsuṃ pragṛhītavajraṃ; jayāya devendram ivogramanyum |
4 | rathāśvamātaṅgapadātisaṃghā; bāṇasvanair nemikhurasvanaiś ca
saṃnādayanto vasudhāṃ diśaś ca; kruddhā nṛsiṃhā jayam abhyudīyuḥ |
5 | teṣāṃ ca pārthasya mahat tadāsīd; dehāsupāpmakṣapaṇaṃ suyuddham
trailokyahetor asurair yathāsīd; devasya viṣṇor jayatāṃ varasya |
6 | tair astam uccāvacam āyudhaugham; ekaḥ praciccheda kirīṭamālī
kṣurārdhacandrair niśitaiś ca bāṇaiḥ; śirāṃsi teṣāṃ bahudhā ca bāhūn |
7 | chatrāṇi vālavyajanāni ketūn; aśvān rathān pattigaṇān dvipāṃś ca
te petur urvyāṃ bahudhā virūpā; vātaprabhagnāni yathā vanāni |
8 | suvarṇajālāvatatā mahāgajāḥ; savaijayantīdhvajayodhakalpitāḥ
suvarṇapuṅkhair iṣubhiḥ samācitāś; cakāśire prajvalitā yathācalāḥ |
9 | vidārya nāgāṃś ca rathāṃś ca vājinaḥ; śarottamair vāsavavajrasaṃnibhaiḥ
drutaṃ yayau karṇajighāṃsayā tathā; yathā marutvān balabhedane purā |
10 | tataḥ sa puruṣavyāghraḥ sūtasainyam ariṃdama
praviveśa mahābāhur makaraḥ sāgaraṃ yathā |
11 | taṃ dṛṣṭvā tāvakā rājan rathapattisamanvitāḥ
gajāśvasādibahulāḥ pāṇḍavaṃ samupādravan |
12 | tatrābhidravatāṃ pārtham ārāvaḥ sumahān abhūt
sāgarasyeva mattasya yathā syāt salilasvanaḥ |
13 | te tu taṃ puruṣavyāghraṃ vyāghrā iva mahārathāḥ
abhyadravanta saṃgrāme tyaktvā prāṇakṛtaṃ bhayam |
14 | teṣām āpatatāṃ tatra śaravarṣāṇi muñcatām
arjuno vyadhamat sainyaṃ mahāvāto ghanān iva |
15 | te 'rjunaṃ sahitā bhūtvā rathavaṃśaiḥ prahāriṇaḥ
abhiyāya maheṣvāsā vivyadhur niśitaiḥ śaraiḥ |
16 | tato 'rjunaḥ sahasrāṇi rathavāraṇavājinām
preṣayām āsa viśikhair yamasya sadanaṃ prati |
17 | te vadhyamānāḥ samare pārthacāpacyutaiḥ śaraiḥ
tatra tatra sma līyante bhaye jāte mahārathāḥ |
18 | teṣāṃ catuḥśatān vīrān yatamānān mahārathān
arjuno niśitair bāṇair anayad yamasādanam |
19 | te vadhyamānāḥ samare nānāliṅgaiḥ śitaiḥ śaraiḥ
arjunaṃ samabhityajya dudruvur vai diśo bhayāt |
20 | teṣāṃ śabdo mahān āsīd dravatāṃ vāhinīmukhe
mahaughasyeva bhadraṃ te girim āsādya dīryataḥ |
21 | tāṃ tu senāṃ bhṛśaṃ viddhvā drāvayitvārjunaḥ śaraiḥ
prāyād abhimukhaḥ pārthaḥ sūtānīkāni māriṣa |
22 | tasya śabdo mahān āsīt parān abhimukhasya vai
garuḍasyeva patataḥ pannagārthe yathā purā |
23 | taṃ tu śabdam abhiśrutya bhīmaseno mahābalaḥ
babhūva paramaprītaḥ pārthadarśanalālasaḥ |
24 | śrutvaiva pārtham āyāntaṃ bhīmasenaḥ pratāpavān
tyaktvā prāṇān mahārāja senāṃ tava mamarda ha |
25 | sa vāyuvegapratimo vāyuvegasamo jave
vāyuvad vyacarad bhīmo vāyuputraḥ pratāpavān |
26 | tenārdyamānā rājendra senā tava viśāṃ pate
vyabhrāmyata mahārāja bhinnā naur iva sāgare |
27 | tāṃ tu senāṃ tadā bhīmo darśayan pāṇilāghavam
śarair avacakartograiḥ preṣayiṣyan yamakṣayam |
28 | tatra bhārata bhīmasya balaṃ dṛṣṭvātimānuṣam
vyatrasyanta raṇe yodhāḥ kālasyeva yugakṣaye |
29 | tathārditān bhīmabalān bhīmasenena bhārata
dṛṣṭvā duryodhano rājā idaṃ vacanam abravīt |
30 | sainikān sa maheṣvāso yodhāṃś ca bharatarṣabha
samādiśad raṇe sarvān hata bhīmam iti sma ha tasmin hate hataṃ manye sarvasainyam aśeṣataḥ |
31 | pratigṛhya ca tām ājñāṃ tava putrasya pārthivāḥ
bhīmaṃ pracchādayām āsuḥ śaravarṣaiḥ samantataḥ |
32 | gajāś ca bahulā rājan narāś ca jayagṛddhinaḥ
rathā hayāś ca rājendra parivavrur vṛkodaram |
33 | sa taiḥ parivṛtaḥ śūraiḥ śūro rājan samantataḥ
śuśubhe bharataśreṣṭha nakṣatrair iva candramāḥ |
34 | sa rarāja tathā saṃkhye darśanīyo narottamaḥ
nirviśeṣaṃ mahārāja yathā hi vijayas tathā |
35 | tatra te pārthivāḥ sarve śaravṛṣṭīḥ samāsṛjan
krodharaktekṣaṇāḥ krūrā hantukāmā vṛkodaram |
36 | sa vidārya mahāsenāṃ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ
niścakrāma raṇād bhīmo matsyo jālād ivāmbhasi |
37 | hatvā daśa sahasrāṇi gajānām anivartinām
nṛṇāṃ śatasahasre dve dve śate caiva bhārata |
38 | pañca cāśvasahasrāṇi rathānāṃ śatam eva ca
hatvā prāsyandayad bhīmo nadīṃ śoṇitakardamām |
39 | śoṇitodāṃ rathāvartāṃ hastigrāhasamākulām
naramīnām aśvanakrāṃ keśaśaivalaśādvalām |
40 | saṃchinnabhujanāgendrāṃ bahuratnāpahāriṇīm
ūrugrāhāṃ majjapaṅkāṃ śīrṣopalasamākulām |
41 | dhanuṣkāśāṃ śarāvāpāṃ gadāparighaketanām
yodhavrātavatīṃ saṃkhye vahantīṃ yamasādanam |
42 | kṣaṇena puruṣavyāghraḥ prāvartayata nimnagām
yathā vaitaraṇīm ugrāṃ dustarām akṛtātmabhiḥ |
43 | yato yataḥ pāṇḍaveyaḥ pravṛtto rathasattamaḥ
tatas tato 'pātayata yodhāñ śatasahasraśaḥ |
44 | evaṃ dṛṣṭvā kṛtaṃ karma bhīmasenena saṃyuge
duryodhano mahārāja śakuniṃ vākyam abravīt |
45 | jaya mātula saṃgrāme bhīmasenaṃ mahābalam
asmiñ jite jitaṃ manye pāṇḍaveyaṃ mahābalam |
46 | tataḥ prāyān mahārāja saubaleyaḥ pratāpavān
raṇāya mahate yukto bhrātṛbhiḥ parivāritaḥ |
47 | sa samāsādya saṃgrāme bhīmaṃ bhīmaparākramam
vārayām āsa taṃ vīro veleva makarālayam sa nyavartata taṃ bhīmo vāryamāṇaḥ śitaiḥ śaraiḥ |
48 | śakunis tasya rājendra vāme pārśve stanāntare
preṣayām āsa nārācān rukmapuṅkhāñ śilāśitān |
49 | varma bhittvā tu sauvarṇaṃ bāṇās tasya mahātmanaḥ
nyamajjanta mahārāja kaṅkabarhiṇavāsasaḥ |
50 | so 'tividdho raṇe bhīmaḥ śaraṃ hemavibhūṣitam
preṣayām āsa sahasā saubalaṃ prati bhārata |
51 | tam āyāntaṃ śaraṃ ghoraṃ śakuniḥ śatrutāpanaḥ
ciccheda śatadhā rājan kṛtahasto mahābalaḥ |
52 | tasmin nipatite bhūmau bhīmaḥ kruddho viśāṃ pate
dhanuś ciccheda bhallena saubalasya hasann iva |
53 | tad apāsya dhanuś chinnaṃ saubaleyaḥ pratāpavān
anyad ādatta vegena dhanur bhallāṃś ca ṣoḍaśa |
54 | tais tasya tu mahārāja bhallaiḥ saṃnataparvabhiḥ
caturbhiḥ sārathiṃ hy ārcchad bhīmaṃ pañcabhir eva ca |
55 | dhvajam ekena ciccheda chatraṃ dvābhyāṃ viśāṃ pate
caturbhiś caturo vāhān vivyādha subalātmajaḥ |
56 | tataḥ kruddho mahārāja bhīmasenaḥ pratāpavān
śaktiṃ cikṣepa samare rukmadaṇḍām ayasmayīm |
57 | sā bhīmabhujanirmuktā nāgajihveva cañcalā
nipapāta rathe tūrṇaṃ saubalasya mahātmanaḥ |
58 | tatas tām eva saṃgṛhya śaktiṃ kanakabhūṣaṇām
bhīmasenāya cikṣepa kruddharūpo viśāṃ pate |
59 | sā nirbhidya bhujaṃ savyaṃ pāṇḍavasya mahātmanaḥ
papāta ca tato bhūmau yathā vidyun nabhaścyutā |
60 | athotkruṣṭaṃ mahārāja dhārtarāṣṭraiḥ samantataḥ
na tu taṃ mamṛṣe bhīmaḥ siṃhanādaṃ tarasvinām |
61 | sa saṃgṛhya dhanuḥ sajyaṃ tvaramāṇo mahārathaḥ
muhūrtād iva rājendra chādayām āsa sāyakaiḥ saubalasya balaṃ saṃkhye tyaktvātmānaṃ mahābalaḥ |
62 | tasyāśvāṃś caturo hatvā sūtaṃ caiva viśāṃ pate
dhvajaṃ ciccheda bhallena tvaramāṇaḥ parākramī |
63 | hatāśvaṃ ratham utsṛjya tvaramāṇo narottamaḥ
tasthau visphārayaṃś cāpaṃ krodharaktekṣaṇaḥ śvasan śaraiś ca bahudhā rājan bhīmam ārcchat samantataḥ |
64 | pratihatya tu vegena bhīmasenaḥ pratāpavān
dhanuś ciccheda saṃkruddho vivyādha ca śitaiḥ śaraiḥ |
65 | so 'tividdho balavatā śatruṇā śatrukarśanaḥ
nipapāta tato bhūmau kiṃ cit prāṇo narādhipa |
66 | tatas taṃ vihvalaṃ jñātvā putras tava viśāṃ pate
apovāha rathenājau bhīmasenasya paśyataḥ |
67 | rathasthe tu naravyāghre dhārtarāṣṭrāḥ parāṅmukhāḥ
pradudruvur diśo bhītā bhīmāj jāte mahābhaye |
68 | saubale nirjite rājan bhīmasenena dhanvinā
bhayena mahatā bhagnaḥ putro duryodhanas tava apāyāj javanair aśvaiḥ sāpekṣo mātulaṃ prati |
69 | parāṅmukhaṃ tu rājānaṃ dṛṣṭvā sainyāni bhārata
viprajagmuḥ samutsṛjya dvairathāni samantataḥ |
70 | tān dṛṣṭvātirathān sarvān dhārtarāṣṭrān parāṅmukhān
javenābhyapatad bhīmaḥ kirañ śaraśatān bahūn |
71 | te vadhyamānā bhīmena dhārtarāṣṭrāḥ parāṅmukhāḥ
karṇam āsādya samare sthitā rājan samantataḥ sa hi teṣāṃ mahāvīryo dvīpo 'bhūt sumahābalaḥ |
72 | bhinnanaukā yathā rājan dvīpam āsādya nirvṛtāḥ
bhavanti puruṣavyāghra nāvikāḥ kālaparyaye |
73 | tathā karṇaṃ samāsādya tāvakā bharatarṣabha
samāśvastāḥ sthitā rājan saṃprahṛṣṭāḥ parasparam samājagmuś ca yuddhāya mṛtyuṃ kṛtvā nivartanam |