Book 8 Chapter 45 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | drauṇis tu rathavaṃśena mahatā parivāritaḥ
āpatat sahasā rājan yatra rājā vyavasthitaḥ |
2 | tam āpatantaṃ sahasā śūraḥ śaurisahāyavān
dadhāra sahasā pārtho veleva makarālayam |
3 | tataḥ kruddho mahārāja droṇaputraḥ pratāpavān
arjunaṃ vāsudevaṃ ca chādayām āsa patribhiḥ |
4 | avacchannau tataḥ kṛṣṇau dṛṣṭvā tatra mahārathāḥ
vismayaṃ paramaṃ gatvā praikṣanta kuravas tadā |
5 | arjunas tu tato divyam astraṃ cakre hasann iva
tad astraṃ brāhmaṇo yuddhe vārayām āsa bhārata |
6 | yad yad dhi vyākṣipad yuddhe pāṇḍavo 'straṃ jighāṃsayā
tat tad astraṃ maheṣvāso droṇaputro vyaśātayat |
7 | astrayuddhe tato rājan vartamāne bhayāvahe
apaśyāma raṇe drauṇiṃ vyāttānanam ivāntakam |
8 | sa diśo vidiśaś caiva chādayitvā vijihmagaiḥ
vāsudevaṃ tribhir bāṇair avidhyad dakṣiṇe bhuje |
9 | tato 'rjuno hayān hatvā sarvāṃs tasya mahātmanaḥ
cakāra samare bhūmiṃ śoṇitaughataraṅgiṇīm |
10 | nihatā rathinaḥ petuḥ pārthacāpacyutaiḥ śaraiḥ
hayāś ca paryadhāvanta muktayoktrās tatas tataḥ |
11 | tad dṛṣṭvā karma pārthasya drauṇir āhavaśobhinaḥ
avākirad raṇe kṛṣṇaṃ samantān niśitaiḥ śaraiḥ |
12 | tato 'rjunaṃ mahārāja drauṇir āyamya patriṇā
vakṣodeśe samāsādya tāḍayām āsa saṃyuge |
13 | so 'tividdho raṇe tena droṇaputreṇa bhārata
ādatta parighaṃ ghoraṃ drauṇeś cainam avākṣipat |
14 | tam āpatantaṃ parighaṃ kārtasvaravibhūṣitam
drauṇiś ciccheda sahasā tata uccukruśur janāḥ |
15 | so 'nekadhāpatad bhūmau bhāradvājasya sāyakaiḥ
viśīrṇaḥ parvato rājan yathā syān mātariśvanā |
16 | tato 'rjuno raṇe drauṇiṃ vivyādha daśabhiḥ śaraiḥ
sārathiṃ cāsya bhallena rathanīḍād apāharat |
17 | sa saṃgṛhya svayaṃ vāhān kṛṣṇau prācchādayac charaiḥ
tatrādbhutam apaśyāma drauṇer āśu parākramam |
18 | ayacchat turagān yac ca phalgunaṃ cāpy ayodhayat
tad asya samare rājan sarve yodhā apūjayan |
19 | yadā tv agrasyata raṇe droṇaputreṇa phalgunaḥ
tato raśmīn rathāśvānāṃ kṣurapraiś cicchide jayaḥ |
20 | prādravaṃs turagās te tu śaravegaprabādhitāḥ
tato 'bhūn ninado bhūyas tava sainyasya bhārata |
21 | pāṇḍavās tu jayaṃ labdhvā tava sainyam upādravan
samantān niśitān bāṇān vimuñcanto jayaiṣiṇaḥ |
22 | pāṇḍavais tu mahārāja dhārtarāṣṭrī mahācamūḥ
punaḥ punar atho vīrair abhajyata jayoddhataiḥ |
23 | paśyatāṃ te mahārāja putrāṇāṃ citrayodhinām
śakuneḥ saubaleyasya karṇasya ca mahātmanaḥ |
24 | vāryamāṇā mahāsenā putrais tava janeśvara
nāvatiṣṭhata saṃgrāme tāḍyamānā samantataḥ |
25 | tato yodhair mahārāja palāyadbhis tatas tataḥ
abhavad vyākulaṃ bhītaiḥ putrāṇāṃ te mahad balam |
26 | tiṣṭha tiṣṭheti satataṃ sūtaputrasya jalpataḥ
nāvatiṣṭhata sā senā vadhyamānā mahātmabhiḥ |
27 | athotkruṣṭaṃ mahārāja pāṇḍavair jitakāśibhiḥ
dhārtarāṣṭrabalaṃ dṛṣṭvā dravamāṇaṃ samantataḥ |
28 | tato duryodhanaḥ karṇam abravīt praṇayād iva
paśya karṇa yathā senā pāṇḍavair arditā bhṛśam |
29 | tvayi tiṣṭhati saṃtrāsāt palāyati samantataḥ
etaj jñātvā mahābāho kuru prāptam ariṃdama |
30 | sahasrāṇi ca yodhānāṃ tvām eva puruṣarṣabha
krośanti samare vīra drāvyamāṇāni pāṇḍavaiḥ |
31 | etac chrutvā tu rādheyo duryodhanavaco mahat
madrarājam idaṃ vākyam abravīt sūtanandanaḥ |
32 | paśya me bhujayor vīryam astrāṇāṃ ca janeśvara
adya hanmi raṇe sarvān pāñcālān pāṇḍubhiḥ saha vāhayāśvān naravyāghra bhadreṇaiva janeśvara |
33 | evam uktvā mahārāja sūtaputraḥ pratāpavān
pragṛhya vijayaṃ vīro dhanuḥśreṣṭhaṃ purātanam sajyaṃ kṛtvā mahārāja saṃmṛjya ca punaḥ punaḥ |
34 | saṃnivārya ca yodhān svān satyena śapathena ca
prāyojayad ameyātmā bhārgavāstraṃ mahābalaḥ |
35 | tato rājan sahasrāṇi prayutāny arbudāni ca
koṭiśaś ca śarās tīkṣṇā niragacchan mahāmṛdhe |
36 | jvalitais tair mahāghoraiḥ kaṅkabarhiṇavājitaiḥ
saṃchannā pāṇḍavī senā na prājñāyata kiṃ cana |
37 | hāhākāro mahān āsīt pāñcālānāṃ viśāṃ pate
pīḍitānāṃ balavatā bhārgavāstreṇa saṃyuge |
38 | nipatadbhir gajai rājan naraiś cāpi sahasraśaḥ
rathaiś cāpi naravyāghra hayaiś cāpi samantataḥ |
39 | prākampata mahī rājan nihatais tais tatas tataḥ
vyākulaṃ sarvam abhavat pāṇḍavānāṃ mahad balam |
40 | karṇas tv eko yudhāṃ śreṣṭho vidhūma iva pāvakaḥ
dahañ śatrūn naravyāghra śuśubhe sa paraṃtapaḥ |
41 | te vadhyamānāḥ karṇena pāñcālāś cedibhiḥ saha
tatra tatra vyamuhyanta vanadāhe yathā dvipāḥ cukruśus te naravyāghra yathāprāg vā narottamāḥ |
42 | teṣāṃ tu krośatāṃ śrutvā bhītānāṃ raṇamūrdhani
dhāvatāṃ ca diśo rājan vitrastānāṃ samantataḥ ārtanādo mahāṃs tatra pretānām iva saṃplave |
43 | vadhyamānāṃs tu tān dṛṣṭvā sūtaputreṇa māriṣa
vitresuḥ sarvabhūtāni tiryagyonigatāny api |
44 | te vadhyamānāḥ samare sūtaputreṇa sṛñjayāḥ
arjunaṃ vāsudevaṃ ca vyākrośanta muhur muhuḥ pretarājapure yadvat pretarājaṃ vicetasaḥ |
45 | athābravīd vāsudevaṃ kuntīputro dhanaṃjayaḥ
bhārgavāstraṃ mahāghoraṃ dṛṣṭvā tatra sabhīritam |
46 | paśya kṛṣṇa mahābāho bhārgavāstrasya vikramam
naitad astraṃ hi samare śakyaṃ hantuṃ kathaṃ cana |
47 | sūtaputraṃ ca saṃrabdhaṃ paśya kṛṣṇa mahāraṇe
antakapratimaṃ vīraṃ kurvāṇaṃ karma dāruṇam |
48 | sutīkṣṇaṃ codayann aśvān prekṣate māṃ muhur muhuḥ
na ca paśyāmi samare karṇasya prapalāyitam |
49 | jīvan prāpnoti puruṣaḥ saṃkhye jayaparājayau
jitasya tu hṛṣīkeśa vadha eva kuto jayaḥ |
50 | tato janārdanaḥ prāyād draṣṭum icchan yudhiṣṭhiram
śrameṇa grāhayiṣyaṃś ca karṇaṃ yuddhena māriṣa |
51 | arjunaṃ cābravīt kṛṣṇo bhṛśaṃ rājā parikṣataḥ
tam āśvāsya kuruśreṣṭha tataḥ karṇaṃ haniṣyasi |
52 | tato dhanaṃjayo draṣṭuṃ rājānaṃ bāṇapīḍitam
rathena prayayau kṣipraṃ saṃgrāme keśavājñayā |
53 | gacchann eva tu kaunteyo dharmarājadidṛkṣayā
sainyam ālokayām āsa nāpaśyat tatra cāgrajam |
54 | yuddhaṃ kṛtvā tu kaunteyo droṇaputreṇa bhārata
duḥsahaṃ vajriṇā saṃkhye parājigye bhṛgoḥ sutam |
55 | drauṇiṃ parājitya tatogradhanvā; kṛtvā mahad duṣkaram āryakarma
ālokayām āsa tataḥ svasainyaṃ; dhanaṃjayaḥ śatrubhir apradhṛṣyaḥ |
56 | sa yudhyamānaḥ pṛtanāmukhasthāñ; śūrāñ śūro harṣayan savyasācī
pūrvāpadānaiḥ prathitaiḥ praśaṃsan; sthirāṃś cakārātmarathān anīke |
57 | apaśyamānas tu kirīṭamālī; yudhi jyeṣṭhaṃ bhrātaram ājamīḍham
uvāca bhīmaṃ tarasābhyupetya; rājñaḥ pravṛttis tv iha keti rājan |
58 | bhīma uvāca |
58 | apayāta ito rājā dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ
karṇabāṇavibhugnāṅgo yadi jīvet kathaṃ cana |
59 | arjuna uvāca |
59 | tasmād bhavāñ śīghram itaḥ prayātu; rājñaḥ pravṛttyai kurusattamasya
nūnaṃ hi viddho 'tibhṛśaṃ pṛṣatkaiḥ; karṇena rājā śibiraṃ gato 'sau |
60 | yaḥ saṃprahāre niśi saṃpravṛtte; droṇena viddho 'tibhṛśaṃ tarasvī
tasthau ca tatrāpi jayapratīkṣo; droṇena yāvan na hataḥ kilāsīt |
61 | sa saṃśayaṃ gamitaḥ pāṇḍavāgryaḥ; saṃkhye 'dya karṇena mahānubhāvaḥ
jñātuṃ prayāhy āśu tam adya bhīma; sthāsyāmy ahaṃ śatrugaṇān nirudhya |
62 | bhīma uvāca |
62 | tvam eva jānīhi mahānubhāva; rājñaḥ pravṛttiṃ bharatarṣabhasya
ahaṃ hi yady arjuna yāmi tatra; vakṣyanti māṃ bhīta iti pravīrāḥ |
63 | tato 'bravīd arjuno bhīmasenaṃ; saṃśaptakāḥ pratyanīkaṃ sthitā me
etān ahatvā na mayā tu śakyam; ito 'payātuṃ ripusaṃghagoṣṭhāt |
64 | athābravīd arjunaṃ bhīmasenaḥ; svavīryam āśritya kurupravīra
saṃśaptakān pratiyotsyāmi saṃkhye; sarvān ahaṃ yāhi dhanaṃjayeti |
65 | tad bhīmasenasya vaco niśamya; sudurvacaṃ bhrātur amitramadhye
draṣṭuṃ kuruśreṣṭham abhiprayātuṃ; provāca vṛṣṇipravaraṃ tadānīm |
66 | codayāśvān hṛṣīkeśa vigāhyaitaṃ rathārṇavam
ajātaśatruṃ rājānaṃ draṣṭum icchāmi keśava |
67 | tato hayān sarvadāśārhamukhyaḥ; prācodayad bhīmam uvāca cedam
naitac citraṃ tava karmādya vīra; yāsyāmahe jahi bhīmārisaṃghān |
68 | tato yayau hṛṣīkeśo yatra rājā yudhiṣṭhiraḥ
śīghrāc chīghrataraṃ rājan vājibhir garuḍopamaiḥ |
69 | pratyanīke vyavasthāpya bhīmasenam ariṃdamam
saṃdiśya caiva rājendra yuddhaṃ prati vṛkodaram |
70 | tatas tu gatvā puruṣapravīrau; rājānam āsādya śayānam ekam
rathād ubhau pratyavaruhya tasmād; vavandatur dharmarājasya pādau |
71 | tau dṛṣṭvā puruṣavyāghrau kṣemiṇau puruṣarṣabha
mudābhyupagatau kṛṣṇāv aśvināv iva vāsavam |
72 | tāv abhyanandad rājā hi vivasvān aśvināv iva
hate mahāsure jambhe śakraviṣṇū yathā guruḥ |
73 | manyamāno hataṃ karṇaṃ dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
harṣagadgadayā vācā prītaḥ prāha paraṃtapau |