Book 8 Chapter 43 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | etasminn antare kṛṣṇaḥ pārthaṃ vacanam abravīt
darśayann iva kaunteyaṃ dharmarājaṃ yudhiṣṭhiram |
2 | eṣa pāṇḍava te bhrātā dhārtarāṣṭrair mahābalaiḥ
jighāṃsubhir maheṣvāsair drutaṃ pārthānusaryate |
3 | tathānuyānti saṃrabdhāḥ pāñcālā yuddhadurmadāḥ
yudhiṣṭhiraṃ mahātmānaṃ parīpsanto mahājavāḥ |
4 | eṣa duryodhanaḥ pārtha rathānīkena daṃśitaḥ
rājā sarvasya lokasya rājānam anudhāvati |
5 | jighāṃsuḥ puruṣavyāghraṃ bhrātṛbhiḥ sahito balī
āśīviṣasamasparśaiḥ sarvayuddhaviśāradaiḥ |
6 | ete jighṛkṣavo yānti dvipāśvarathapattayaḥ
yudhiṣṭhiraṃ dhārtarāṣṭrā ratnottamam ivārthinaḥ |
7 | paśya sātvatabhīmābhyāṃ niruddhādhiṣṭhitaḥ prabhuḥ
jihīrṣavo 'mṛtaṃ daityāḥ śakrāgnibhyām ivāvaśāḥ |
8 | ete bahutvāt tvaritāḥ punar gacchanti pāṇḍavam
samudram iva vāryoghāḥ prāvṛṭkāle mahārathāḥ |
9 | nadantaḥ siṃhanādāṃś ca dhamantaś cāpi vārijān
balavanto maheṣvāsā vidhunvanto dhanūṃṣi ca |
10 | mṛtyor mukhagataṃ manye kuntīputraṃ yudhiṣṭhiram
hutam agnau ca bhadraṃ te duryodhanavaśaṃ gatam |
11 | yathāyuktam anīkaṃ hi dhārtarāṣṭrasya pāṇḍava
nāsya śakro 'pi mucyeta saṃprāpto bāṇagocaram |
12 | duryodhanasya śūrasya drauṇeḥ śāradvatasya ca
karṇasya ceṣuvego vai parvatān api dārayet |
13 | duryodhanasya śūrasya śaraughāñ śīghram asyataḥ
saṃkruddhasyāntakasyeva ko vegaṃ saṃsahed raṇe |
14 | karṇena ca kṛto rājā vimukhaḥ śatrutāpanaḥ
balavāṃl laghuhastaś ca kṛtī yuddhaviśāradaḥ |
15 | rādheyaḥ pāṇḍavaśreṣṭhaṃ śaktaḥ pīḍayituṃ raṇe
sahito dhṛtarāṣṭrasya putraiḥ śūro mahātmabhiḥ |
16 | tasyaivaṃ yudhyamānasya saṃgrāme saṃyatātmanaḥ
anyair api ca pārthasya hṛtaṃ varma mahārathaiḥ |
17 | upavāsakṛśo rājā bhṛśaṃ bharatasattama
brāhme bale sthito hy eṣa na kṣatre 'tibale vibho |
18 | na jīvati mahārājo manye pārtha yudhiṣṭhiraḥ
yad bhīmasenaḥ sahate siṃhanādam amarṣaṇaḥ |
19 | nardatāṃ dhārtarāṣṭrāṇāṃ punaḥ punar ariṃdama
dhamatāṃ ca mahāśaṅkhān saṃgrāme jitakāśinām |
20 | yudhiṣṭhiraṃ pāṇḍaveyaṃ hateti bharatarṣabha
saṃcodayaty asau karṇo dhārtarāṣṭrān mahābalān |
21 | sthūṇākarṇendrajālena pārtha pāśupatena ca
pracchādayanto rājānam anuyānti mahārathāḥ āturo me mato rājā saṃniṣevyaś ca bhārata |
22 | yathainam anuvartante pāñcālāḥ saha pāṇḍavaiḥ
tvaramāṇās tvarākāle sarvaśastrabhṛtāṃ varāḥ majjantam iva pātāle balino 'py ujjihīrṣavaḥ |
23 | na ketur dṛśyate rājñaḥ karṇena nihataḥ śaraiḥ
paśyator yamayoḥ pārtha sātyakeś ca śikhaṇḍinaḥ |
24 | dhṛṣṭadyumnasya bhīmasya śatānīkasya vā vibho
pāñcālānāṃ ca sarveṣāṃ cedīnāṃ caiva bhārata |
25 | eṣa karṇo raṇe pārtha pāṇḍavānām anīkinīm
śarair vidhvaṃsayati vai nalinīm iva kuñjaraḥ |
26 | ete dravanti rathinas tvadīyāḥ pāṇḍunandana
paśya paśya yathā pārtha gacchanty ete mahārathāḥ |
27 | ete bhārata mātaṅgāḥ karṇenābhihatā raṇe
ārtanādān vikurvāṇā vidravanti diśo daśa |
28 | rathānāṃ dravatāṃ vṛndaṃ paśya pārtha samantataḥ
drāvyamāṇaṃ raṇe caiva karṇenāmitrakarśinā |
29 | hastikakṣyāṃ raṇe paśya carantīṃ tatra tatra ha
rathasthaṃ sūtaputrasya ketuṃ ketumatāṃ vara |
30 | asau dhāvati rādheyo bhīmasenarathaṃ prati
kirañ śaraśatānīva vinighnaṃs tava vāhinīm |
31 | etān paśya ca pāñcālān drāvyamāṇān mahātmanā
śakreṇeva yathā daityān hanyamānān mahāhave |
32 | eṣa karṇo raṇe jitvā pāñcālān pāṇḍusṛñjayān
diśo viprekṣate sarvās tvadartham iti me matiḥ |
33 | paśya pārtha dhanuḥ śreṣṭhaṃ vikarṣan sādhu śobhate
śatrūñ jitvā yathā śakro devasaṃghaiḥ samāvṛtaḥ |
34 | ete nadanti kauravyā dṛṣṭvā karṇasya vikramam
trāsayanto raṇe pārthān sṛñjayāṃś ca sahasraśaḥ |
35 | eṣa sarvātmanā pāṇḍūṃs trāsayitvā mahāraṇe
abhibhāṣati rādheyaḥ sarvasainyāni mānadaḥ |
36 | abhidravata gacchadhvaṃ drutaṃ dravata kauravāḥ
yathā jīvan na vaḥ kaś cin mucyate yudhi sṛñjayaḥ |
37 | tathā kuruta saṃyattā vayaṃ yāsyāma pṛṣṭhataḥ
evam uktvā yayāv eṣa pṛṣṭhato vikirañ śaraiḥ |
38 | paśya karṇaṃ raṇe pārtha śvetacchavivirājitam
udayaṃ parvataṃ yadvac chobhayan vai divākaraḥ |
39 | pūrṇacandranikāśena mūrdhni chatreṇa bhārata
dhriyamāṇena samare tathā śataśalākinā |
40 | eṣa tvāṃ prekṣate karṇaḥ sakaṭākṣo viśāṃ pate
uttamaṃ yatnam āsthāya dhruvam eṣyati saṃyuge |
41 | paśya hy enaṃ mahābāho vidhunvānaṃ mahad dhanuḥ
śarāṃś cāśīviṣākārān visṛjantaṃ mahābalam |
42 | asau nivṛtto rādheyo dṛśyate vānaradhvaja
vadhāya cātmano 'bhyeti dīpasya śalabho yathā |
43 | karṇam ekākinaṃ dṛṣṭvā rathānīkena bhārata
rirakṣiṣuḥ susaṃyatto dhārtarāṣṭro 'bhivartate |
44 | sārvaiḥ sahaibhir duṣṭātmā vadhya eṣa prayatnataḥ
tvayā yaśaś ca rājyaṃ ca sukhaṃ cottamam icchatā |
45 | ātmānaṃ ca kṛtātmānaṃ samīkṣya bharatarṣabha
kṛtāgasaṃ ca rādheyaṃ dharmātmani yudhiṣṭhire |
46 | pratipadyasva rādheyaṃ prāptakālam anantaram
āryāṃ yuddhe matiṃ kṛtvā pratyehi rathayūthapam |
47 | pañca hy etāni mukhyānāṃ rathānāṃ rathasattama
śatāny āyānti vegena balināṃ bhīmatejasām |
48 | pañca nāgasahasrāṇi dviguṇā vājinas tathā
abhisaṃhatya kaunteya padātiprayutāni ca anyonyarakṣitaṃ vīra balaṃ tvām abhivartate |
49 | sūtaputre maheṣvāse darśayātmānam ātmanā
uttamaṃ yatnam āsthāya pratyehi bharatarṣabha |
50 | asau karṇaḥ susaṃrabdhaḥ pāñcālān abhidhāvati
ketum asya hi paśyāmi dhṛṣṭadyumnarathaṃ prati samucchetsyati pāñcālān iti manye paraṃtapa |
51 | ācakṣe te priyaṃ pārtha tad evaṃ bharatarṣabha
rājā jīvati kauravyo dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ |
52 | asau bhimo mahābāhuḥ saṃnivṛttaś camūmukhe
vṛtaḥ sṛñjayasainyena sātyakena ca bhārata |
53 | vadhyanta ete samare kauravā niśitaiḥ śaraiḥ
bhīmasenena kaunteya pāñcālaiś ca mahātmabhiḥ |
54 | senā hi dhārtarāṣṭrasya vimukhā cābhavad raṇāt
vipradhāvati vegena bhīmasya nihatā śaraiḥ |
55 | vipannasasyeva mahī rudhireṇa samukṣitā
bhāratī bharataśreṣṭha senā kṛpaṇadarśanā |
56 | nivṛttaṃ paśya kaunteya bhīmasenaṃ yudhāṃ patim
āśīviṣam iva kruddhaṃ tasmād dravati vāhinī |
57 | pītaraktāsitasitās tārācandrārkamaṇḍitāḥ
patākā viprakīryante chatrāṇy etāni cārjuna |
58 | sauvarṇā rājatāś caiva taijasāś ca pṛthagvidhāḥ
ketavo vinipātyante hastyaśvaṃ viprakīryate |
59 | rathebhyaḥ prapatanty ete rathino vigatāsavaḥ
nānāvarṇair hatā bāṇaiḥ pāñcālair apalāyibhiḥ |
60 | nirmanuṣyān gajān aśvān rathāṃś caiva dhanaṃjaya
samādravanti pāñcālā dhārtarāṣṭrāṃs tarasvinaḥ |
61 | mṛdnanti ca naravyāghrā bhīmasenavyapāśrayāt
balaṃ pareṣāṃ durdharṣaṃ tyaktvā prāṇān ariṃdama |
62 | ete nadanti pāñcālā dhamanty api ca vārijān
abhidravanti ca raṇe nighnantaḥ sāyakaiḥ parān |
63 | paśya svargasya māhātmyaṃ pāñcālā hi paraṃtapa
dhārtarāṣṭrān vinighnanti kruddhāḥ siṃhā iva dvipān |
64 | sarvataś cābhipannaiṣā dhārtarāṣṭrī mahācamūḥ
pāñcālair mānasād etya haṃsair gaṅgeva vegitaiḥ |
65 | subhṛśaṃ ca parākrāntāḥ pāñcālānāṃ nivāraṇe
kṛpakarṇādayo vīrā ṛṣabhāṇām ivarṣabhāḥ |
66 | sunimagnāṃś ca bhīmāstrair dhārtarāṣṭrān mahārathān
dhṛṣṭadyumnamukhā vīrā ghnanti śatrūn sahasraśaḥ viṣaṇṇabhūyiṣṭharathā dhārtarāṣṭrī mahācamūḥ |
67 | paśya bhīmena nārācaiś chinnā nāgāḥ patanty amī
vajrivajrāhatānīva śikharāṇi mahībhṛtām |
68 | bhīmasenasya nirviddhā bāṇaiḥ saṃnataparvabhiḥ
svāny anīkāni mṛdnanto dravanty ete mahāgajāḥ |
69 | nābhijānāsi bhīmasya siṃhanādaṃ durutsaham
nadato 'rjuna saṃgrāme vīrasya jitakāśinaḥ |
70 | eṣa naiṣādir abhyeti dvipamukhyena pāṇḍavam
jighāṃsus tomaraiḥ kruddho daṇḍapāṇir ivāntakaḥ |
71 | satomarāv asya bhujau chinnau bhīmena garjataḥ
tīkṣṇair agniśikhāprakhyair nārācair daśabhir hataḥ |
72 | hatvainaṃ punar āyāti nāgān anyān prahāriṇaḥ
paśya nīlāmbudanibhān mahāmātrair adhiṣṭhitān śaktitomarasaṃkāśair vinighnantaṃ vṛkodaram |
73 | sapta sapta ca nāgāṃs tān vaijayantīś ca sadhvajāḥ
nihatya niśitair bāṇaiś chinnāḥ pārthāgrajena te daśabhir daśabhiś caiko nārācair nihato gajaḥ |
74 | na cāsau dhārtarāṣṭrāṇāṃ śrūyate ninadas tathā
puraṃdarasame kruddhe nivṛtte bharatarṣabhe |
75 | akṣauhiṇyas tathā tisro dhārtarāṣṭrasya saṃhatāḥ
kruddhena narasiṃhena bhīmasenena vāritāḥ |
76 | saṃjaya uvāca |
76 | bhīmasenena tat karma kṛtaṃ dṛṣṭvā suduṣkaram
arjuno vyadhamac chiṣṭān ahitān niśitaiḥ śaraiḥ |
77 | te vadhyamānāḥ samare saṃśaptakagaṇāḥ prabho
śakrasyātithitāṃ gatvā viśokā hy abhavan mudā |
78 | pārthaś ca puruṣavyāghraḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ
jaghāna dhārtarāṣṭrasya caturvidhabalāṃ camūm |