Book 8 Chapter 33 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | vidārya karṇas tāṃ senāṃ dharmarājam upādravat
rathahastyaśvapattīnāṃ sahasraiḥ parivāritaḥ |
2 | nānāyudhasahasrāṇi preṣitāny aribhir vṛṣaḥ
chittvā bāṇaśatair ugrais tān avidhyad asaṃbhramaḥ |
3 | nicakarta śirāṃsy eṣāṃ bāhūn ūrūṃś ca sarvaśaḥ
te hatā vasudhāṃ petur bhagnāś cānye vidudruvuḥ |
4 | draviḍāndhraniṣādās tu punaḥ sātyakicoditāḥ
abhyardayañ jighāṃsantaḥ pattayaḥ karṇam āhave |
5 | te vibāhuśirastrāṇāḥ prahatāḥ karṇasāyakaiḥ
petuḥ pṛthivyāṃ yugapac chinnaṃ śālavanaṃ yathā |
6 | evaṃ yodhaśatāny ājau sahasrāṇy ayutāni ca
hatānīyur mahīṃ dehair yaśasāpūrayan diśaḥ |
7 | atha vaikartanaṃ karṇaṃ raṇe kruddham ivāntakam
rurudhuḥ pāṇḍupāñcālā vyādhiṃ mantrauṣadhair iva |
8 | sa tān pramṛdyābhyapatat punar eva yudhiṣṭhiram
mantrauṣadhikriyātīto vyādhir atyulbaṇo yathā |
9 | sa rājagṛddhibhī ruddhaḥ pāṇḍupāñcālakekayaiḥ
nāśakat tān atikrāntuṃ mṛtyur brahmavido yathā |
10 | tato yudhiṣṭhiraḥ karṇam adūrasthaṃ nivāritam
abravīt paravīraghnaḥ krodhasaṃraktalocanaḥ |
11 | karṇa karṇa vṛthādṛṣṭe sūtaputra vacaḥ śṛṇu
sadā spardhasi saṃgrāme phalgunena yaśasvinā tathāsmān bādhase nityaṃ dhārtarāṣṭramate sthitaḥ |
12 | yad balaṃ yac ca te vīryaṃ pradveṣo yaś ca pāṇḍuṣu
tat sarvaṃ darśayasvādya pauruṣaṃ mahad āsthitaḥ yuddhaśraddhāṃ sa te 'dyāhaṃ vineṣyāmi mahāhave |
13 | evam uktvā mahārāja karṇaṃ pāṇḍusutas tadā
suvarṇapuṅkhair daśabhir vivyādhāyasmayaiḥ śitaiḥ |
14 | taṃ sūtaputro navabhiḥ pratyavidhyad ariṃdamaḥ
vatsadantair maheṣvāsaḥ prahasann iva bhārata |
15 | tataḥ kṣurābhyāṃ pāñcālyau cakrarakṣau mahātmanaḥ
jaghāna samare śūraḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ |
16 | tāv ubhau dharmarājasya pravīrau paripārśvataḥ
rathābhyāśe cakāśete candrasyeva punarvasū |
17 | yudhiṣṭhiraḥ punaḥ karṇam avidhyat triṃśatā śaraiḥ
suṣeṇaṃ satyasenaṃ ca tribhis tribhir atāḍayat |
18 | śalyaṃ navatyā vivyādha trisaptatyā ca sūtajam
tāṃś cāsya goptṝn vivyādha tribhis tribhir ajihmagaiḥ |
19 | tataḥ prahasyādhirathir vidhunvānaḥ sa kārmukam
bhittvā bhallena rājānaṃ viddhvā ṣaṣṭyānadan mudā |
20 | tataḥ pravīrāḥ pāṇḍūnām abhyadhāvan yudhiṣṭhiram
sūtaputrāt parīpsantaḥ karṇam abhyardayañ śaraiḥ |
21 | sātyakiś cekitānaś ca yuyutsuḥ pāṇḍya eva ca
dhṛṣṭadyumnaḥ śikhaṇḍī ca draupadeyāḥ prabhadrakāḥ |
22 | yamau ca bhīmasenaś ca śiśupālasya cātmajaḥ
kārūṣā matsyaśeṣāś ca kekayāḥ kāśikosalāḥ ete ca tvaritā vīrā vasuṣeṇam avārayan |
23 | janamejayaś ca pāñcālyaḥ karṇaṃ vivyādha sāyakaiḥ
varāhakarṇair nārācair nālīkair niśitaiḥ śaraiḥ vatsadantair vipāṭhaiś ca kṣurapraiś caṭakāmukhaiḥ |
24 | nānāpraharaṇaiś cograi rathahastyaśvasādinaḥ
sarvato 'bhyādravan karṇaṃ parivārya jighāṃsayā |
25 | sa pāṇḍavānāṃ pravaraiḥ sarvataḥ samabhidrutaḥ
udairayad brāhmam astraṃ śaraiḥ saṃpūrayan diśaḥ |
26 | tataḥ śaramahājvālo vīryoṣmā karṇapāvakaḥ
nirdahan pāṇḍavavanaṃ cāru paryacarad raṇe |
27 | sa saṃvārya mahāstrāṇi maheṣvāso mahātmanām
prahasya puruṣendrasya śaraiś ciccheda kārmukam |
28 | tataḥ saṃdhāya navatiṃ nimeṣān nataparvaṇām
bibheda kavacaṃ rājño raṇe karṇaḥ śitaiḥ śaraiḥ |
29 | tad varma hemavikṛtaṃ rarāja nipatat tadā
savidyudabhraṃ savituḥ śiṣṭaṃ vātahataṃ yathā |
30 | tad aṅgaṃ puruṣendrasya bhraṣṭavarma vyarocata
ratnair alaṃkṛtaṃ divyair vyabhraṃ niśi yathā nabhaḥ |
31 | sa vivarmā śaraiḥ pārtho rudhireṇa samukṣitaḥ
kruddhaḥ sarvāyasīṃ śaktiṃ cikṣepādhirathiṃ prati |
32 | tāṃ jvalantīm ivākāśe śaraiś ciccheda saptabhiḥ
sā chinnā bhūmim apatan maheṣvāsasya sāyakaiḥ |
33 | tato bāhvor lalāṭe ca hṛdi caiva yudhiṣṭhiraḥ
caturbhis tomaraiḥ karṇaṃ tāḍayitvā mudānadat |
34 | udbhinnarudhiraḥ karṇaḥ kruddhaḥ sarpa iva śvasan
dhvajaṃ ciccheda bhallena tribhir vivyādha pāṇḍavam iṣudhī cāsya ciccheda rathaṃ ca tilaśo 'cchinat |
35 | evaṃ pārtho vyapāyāt sa nihataprārṣṭisārathiḥ
aśaknuvan pramukhataḥ sthātuṃ karṇasya durmanāḥ |
36 | tam abhidrutya rādheyaḥ skandhaṃ saṃspṛśya pāṇinā
abravīt prahasan rājan kutsayann iva pāṇḍavam |
37 | kathaṃ nāma kule jātaḥ kṣatradharme vyavasthitaḥ
prajahyāt samare śatrūn prāṇān rakṣan mahāhave |
38 | na bhavān kṣatradharmeṣu kuśalo 'sīti me matiḥ
brāhme bale bhavān yuktaḥ svādhyāye yajñakarmaṇi |
39 | mā sma yudhyasva kaunteya mā ca vīrān samāsadaḥ
mā cainān apriyaṃ brūhi mā ca vraja mahāraṇam |
40 | evam uktvā tataḥ pārthaṃ visṛjya ca mahābalaḥ
nyahanat pāṇḍavīṃ senāṃ vajrahasta ivāsurīm tataḥ prāyād drutaṃ rājan vrīḍann iva janeśvaraḥ |
41 | atha prayāntaṃ rājānam anvayus te tadācyutam
cedipāṇḍavapāñcālāḥ sātyakiś ca mahārathaḥ draupadeyās tathā śūrā mādrīputrau ca pāṇḍavau |
42 | tato yudhiṣṭhirānīkaṃ dṛṣṭvā karṇaḥ parāṅmukham
kurubhiḥ sahito vīraiḥ pṛṣṭhagaiḥ pṛṣṭham anvayāt |
43 | śaṅkhabherīninādaiś ca kārmukāṇāṃ ca nisvanaiḥ
babhūva dhārtarāṣṭrāṇāṃ siṃhanādaravas tadā |
44 | yudhiṣṭhiras tu kauravya ratham āruhya satvaraḥ
śrutakīrter mahārāja dṛṣṭavān karṇavikramam |
45 | kālyamānaṃ balaṃ dṛṣṭvā dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
tān yodhān abravīt kruddho hatainaṃ vai sahasraśaḥ |
46 | tato rājñābhyanujñātāḥ pāṇḍavānāṃ mahārathāḥ
bhīmasenamukhāḥ sarve putrāṃs te pratyupādravan |
47 | abhavat tumulaḥ śabdo yodhānāṃ tatra bhārata
hastyaśvarathapattīnāṃ śastrāṇāṃ ca tatas tataḥ |
48 | uttiṣṭhata praharata praitābhipatateti ca
iti bruvāṇā anyonyaṃ jaghnur yodhā raṇājire |
49 | abhracchāyeva tatrāsīc charavṛṣṭibhir ambare
samāvṛttair naravarair nighnadbhir itaretaram |
50 | vipatākādhvajacchatrā vyaśvasūtāyudhā raṇe
vyaṅgāṅgāvayavāḥ petuḥ kṣitau kṣīṇā hateśvarāḥ |
51 | pravarāṇīva śailānāṃ śikharāṇi dvipottamāḥ
sārohā nihatāḥ petur vajrabhinnā ivādrayaḥ |
52 | chinnabhinnaviparyastair varmālaṃkāravigrahaiḥ
sārohās turagāḥ petur hatavīrāḥ sahasraśaḥ |
53 | vipraviddhāyudhāṅgāś ca dviradāśvarathair hatāḥ
prativīraiś ca saṃmarde pattisaṃghāḥ sahasraśaḥ |
54 | viśālāyatatāmrākṣaiḥ padmendusadṛśānanaiḥ
śirobhir yuddhaśauṇḍānāṃ sarvataḥ saṃstṛtā mahī |
55 | tathā tu vitate vyomni nisvanaṃ śuśruvur janāḥ
vimānair apsaraḥsaṃghair gītavāditranisvanaiḥ |
56 | hatān kṛttān abhimukhān vīrān vīraiḥ sahasraśaḥ
āropyāropya gacchanti vimāneṣv apsarogaṇāḥ |
57 | tad dṛṣṭvā mahad āścaryaṃ pratyakṣaṃ svargalipsayā
prahṛṣṭamanasaḥ śūrāḥ kṣipraṃ jagmuḥ parasparam |
58 | rathino rathibhiḥ sārdhaṃ citraṃ yuyudhur āhave
pattayaḥ pattibhir nāgā nāgaiḥ saha hayair hayāḥ |
59 | evaṃ pravṛtte saṃgrāme gajavājijanakṣaye
sainye ca rajasā vyāpte sve svāñ jaghnuḥ pare parān |
60 | kacākaci babhau yuddhaṃ dantādanti nakhānakhi
muṣṭiyuddhaṃ niyuddhaṃ ca dehapāpmavināśanam |
61 | tathā vartati saṃgrāme gajavājijanakṣaye
narāśvagajadehebhyaḥ prasṛtā lohitāpagā narāśvagajadehān sā vyuvāha patitān bahūn |
62 | narāśvagajasaṃbādhe narāśvagajasādinām
lohitodā mahāghorā nadī lohitakardamā narāśvagajadehān sā vahantī bhīrubhīṣaṇī |
63 | tasyāḥ paramapāraṃ ca vrajanti vijayaiṣiṇaḥ
gādhena ca plavantaś ca nimajjyonmajjya cāpare |
64 | te tu lohitadigdhāṅgā raktavarmāyudhāmbarāḥ
sasnus tasyāṃ papuś cāsṛṅ mamluś ca bharatarṣabha |
65 | rathān aśvān narān nāgān āyudhābharaṇāni ca
vasanāny atha varmāṇi hanyamānān hatān api bhūmiṃ khaṃ dyāṃ diśaś caiva prāyaḥ paśyāma lohitam |
66 | lohitasya tu gandhena sparśena ca rasena ca
rūpeṇa cātiriktena śabdena ca visarpatā viṣādaḥ sumahān āsīt prāyaḥ sainyasya bhārata |
67 | tat tu viprahataṃ sainyaṃ bhīmasenamukhais tava
bhūyaḥ samādravan vīrāḥ sātyakipramukhā rathāḥ |
68 | teṣām āpatatāṃ vegam aviṣahya mahātmanām
putrāṇāṃ te mahat sainyam āsīd rājan parāṅmukham |
69 | tat prakīrṇarathāśvebhaṃ naravājisamākulam
vidhvastacarmakavacaṃ praviddhāyudhakārmukam |
70 | vyadravat tāvakaṃ sainyaṃ loḍyamānaṃ samantataḥ
siṃhārditaṃ mahāraṇye yathā gajakulaṃ tathā |