Book 8 Chapter 27 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | prayān eva tadā karṇo harṣayan vāhinīṃ tava
ekaikaṃ samare dṛṣṭvā pāṇḍavaṃ paryapṛcchata |
2 | yo mamādya mahātmānaṃ darśayec chvetavāhanam
tasmai dadyām abhipretaṃ varaṃ yaṃ manasecchati |
3 | sa cet tad abhimanyeta tasmai dadyām ahaṃ punaḥ
śakaṭaṃ ratnasaṃpūrṇaṃ yo me brūyād dhanaṃjayam |
4 | sa cet tad abhimanyeta puruṣo 'rjunadarśivān
anyaṃ tasmai punar dadyāṃ sauvarṇaṃ hastiṣaḍgavam |
5 | tathā tasmai punar dadyāṃ strīṇāṃ śatam alaṃkṛtam
śyāmānāṃ niṣkakaṇṭhīnāṃ gītavādyavipaścitām |
6 | sa cet tad abhimanyeta puruṣo 'rjunadarśivān
anyaṃ tasmai varaṃ dadyāṃ śvetān pañcaśatān hayān |
7 | hemabhāṇḍaparicchannān sumṛṣṭamaṇikuṇḍalān
sudāntān api caivāhaṃ dadyām aṣṭaśatān parān |
8 | rathaṃ ca śubhraṃ sauvarṇaṃ dadyāṃ tasmai svalaṃkṛtam
yuktaṃ paramakāmbojair yo me brūyād dhanaṃjayam |
9 | anyaṃ tasmai varaṃ dadyāṃ kuñjarāṇāṃ śatāni ṣaṭ
kāñcanair vividhair bhāṇḍair ācchannān hemamālinaḥ utpannān aparānteṣu vinītān hastiśikṣakaiḥ |
10 | sa cet tad abhimanyeta puruṣo 'rjunadarśivān
anyaṃ tasmai varaṃ dadyāṃ yam asau kāmayet svayam |
11 | putradārān vihārāṃś ca yad anyad vittam asti me
tac ca tasmai punar dadyāṃ yad yat sa manasecchati |
12 | hatvā ca sahitau kṛṣṇau tayor vittāni sarvaśaḥ
tasmai dadyām ahaṃ yo me prabrūyāt keśavārjunau |
13 | etā vācaḥ subahuśaḥ karṇa uccārayan yudhi
dadhmau sāgarasaṃbhūtaṃ susvanaṃ śaṅkham uttamam |
14 | tā vācaḥ sūtaputrasya tathā yuktā niśamya tu
duryodhano mahārāja prahṛṣṭaḥ sānugo 'bhavat |
15 | tato dundubhinirghoṣo mṛdaṅgānāṃ ca sarvaśaḥ
siṃhanādaḥ savāditraḥ kuñjarāṇāṃ ca nisvanaḥ |
16 | prādurāsīt tadā rājaṃs tvatsainye bharatarṣabha
yodhānāṃ saṃprahṛṣṭānāṃ tathā samabhavat svanaḥ |
17 | tathā prahṛṣṭe sainye tu plavamānaṃ mahāratham
vikatthamānaṃ samare rādheyam arikarśanam madrarājaḥ prahasyedaṃ vacanaṃ pratyabhāṣata |
18 | mā sūtaputra mānena sauvarṇaṃ hastiṣaḍgavam
prayaccha puruṣāyādya drakṣyasi tvaṃ dhanaṃjayam |
19 | bālyād iva tvaṃ tyajasi vasu vaiśravaṇo yathā
ayatnenaiva rādheya draṣṭāsy adya dhanaṃjayam |
20 | parāsṛjasi mithyā kiṃ kiṃ ca tvaṃ bahu mūḍhavat
apātradāne ye doṣās tān mohān nāvabudhyase |
21 | yat pravedayase vittaṃ bahutvena khalu tvayā
śakyaṃ bahuvidhair yajñair yaṣṭuṃ sūta yajasva taiḥ |
22 | yac ca prārthayase hantuṃ kṛṣṇau mohān mṛṣaiva tat
na hi śuśruma saṃmarde kroṣṭrā siṃhau nipātitau |
23 | aprārthitaṃ prārthayase suhṛdo na hi santi te
ye tvāṃ na vārayanty āśu prapatantaṃ hutāśane |
24 | kālakāryaṃ na jānīṣe kālapakvo 'sy asaṃśayam
bahvabaddham akarṇīyaṃ ko hi brūyāj jijīviṣuḥ |
25 | samudrataraṇaṃ dorbhyāṃ kaṇṭhe baddhvā yathā śilām
giryagrād vā nipatanaṃ tādṛk tava cikīrṣitam |
26 | sahitaḥ sarvayodhais tvaṃ vyūḍhānīkaiḥ surakṣitaḥ
dhanaṃjayena yudhyasva śreyaś cet prāptum icchasi |
27 | hitārthaṃ dhārtarāṣṭrasya bravīmi tvā na hiṃsayā
śraddhatsvaitan mayā proktaṃ yadi te 'sti jijīviṣā |
28 | karṇa uvāca |
28 | svavīrye 'haṃ parāśvasya prārthayāmy arjunaṃ raṇe
tvaṃ tu mitramukhaḥ śatrur māṃ bhīṣayitum icchasi |
29 | na mām asmād abhiprāyāt kaś cid adya nivartayet
apīndro vajram udyamya kiṃ nu martyaḥ kariṣyati |
30 | saṃjaya uvāca |
30 | iti karṇasya vākyānte śalyaḥ prāhottaraṃ vacaḥ
cukopayiṣur atyarthaṃ karṇaṃ madreśvaraḥ punaḥ |
31 | yadā vai tvāṃ phalgunaveganunnā; jyācoditā hastavatā visṛṣṭāḥ
anvetāraḥ kaṅkapatrāḥ śitāgrās; tadā tapsyasy arjunasyābhiyogāt |
32 | yadā divyaṃ dhanur ādāya pārthaḥ; prabhāsayan pṛtanāṃ savyasācī
tvām ardayeta niśitaiḥ pṛṣatkais; tadā paścāt tapsyase sūtaputra |
33 | bālaś candraṃ mātur aṅke śayāno; yathā kaś cit prārthayate 'pahartum
tadvan mohād yatamāno rathasthas; tvaṃ prārthayasy arjunam adya jetum |
34 | triśūlam āśliṣya sutīkṣṇadhāraṃ; sarvāṇi gātrāṇi nigharṣasi tvam
sutīkṣṇadhāropamakarmaṇā tvaṃ; yuyutsase yo 'rjunenādya karṇa |
35 | siddhaṃ siṃhaṃ kesariṇaṃ bṛhantaṃ; bālo mūḍhaḥ kṣudramṛgas tarasvī
samāhvayet tadvad etat tavādya; samāhvānaṃ sūtaputrārjunasya |
36 | mā sūtaputrāhvaya rājaputraṃ; mahāvīryaṃ kesariṇaṃ yathaiva
vane sṛgālaḥ piśitasya tṛpto; mā pārtham āsādya vinaṅkṣyasi tvam |
37 | īṣādantaṃ mahānāgaṃ prabhinnakaraṭāmukham
śaśakāhvayase yuddhe karṇa pārthaṃ dhanaṃjayam |
38 | bilasthaṃ kṛṣṇasarpaṃ tvaṃ bālyāt kāṣṭhena vidhyasi
mahāviṣaṃ pūrṇakośaṃ yat pārthaṃ yoddhum icchasi |
39 | siṃhaṃ kesariṇaṃ kruddham atikramyābhinardasi
sṛgāla iva mūḍhatvān nṛsiṃhaṃ karṇa pāṇḍavam |
40 | suparṇaṃ patagaśreṣṭhaṃ vainateyaṃ tarasvinam
laṭvevāhvayase pāte karṇa pārthaṃ dhanaṃjayam |
41 | sarvāmbhonilayaṃ bhīmam ūrmimantaṃ jhaṣāyutam
candrodaye vivartantam aplavaḥ saṃtitīrṣasi |
42 | ṛṣabhaṃ dundubhigrīvaṃ tīkṣṇaśṛṅgaṃ prahāriṇam
vatsa āhvayase yuddhe karṇa pārthaṃ dhanaṃjayam |
43 | mahāghoṣaṃ mahāmeghaṃ darduraḥ pratinardasi
kāmatoyapradaṃ loke naraparjanyam arjunam |
44 | yathā ca svagṛhasthaḥ śvā vyāghraṃ vanagataṃ bhaṣet
tathā tvaṃ bhaṣase karṇa naravyāghraṃ dhanaṃjayam |
45 | sṛgālo 'pi vane karṇa śaśaiḥ parivṛto vasan
manyate siṃham ātmānaṃ yāvat siṃhaṃ na paśyati |
46 | tathā tvam api rādheya siṃham ātmānam icchasi
apaśyañ śatrudamanaṃ naravyāghraṃ dhanaṃjayam |
47 | vyāghraṃ tvaṃ manyase 'tmānaṃ yāvat kṛṣṇau na paśyasi
samāsthitāv ekarathe sūryācandramasāv iva |
48 | yāvad gāṇḍīvanirghoṣaṃ na śṛṇoṣi mahāhave
tāvad eva tvayā karṇa śakyaṃ vaktuṃ yathecchasi |
49 | rathaśabdadhanuḥśabdair nādayantaṃ diśo daśa
nardantam iva śārdūlaṃ dṛṣṭvā kroṣṭā bhaviṣyasi |
50 | nityam eva sṛgālas tvaṃ nityaṃ siṃho dhanaṃjayaḥ
vīrapradveṣaṇān mūḍha nityaṃ kroṣṭeva lakṣyase |
51 | yathākhuḥ syād biḍālaś ca śvā vyāghraś ca balābale
yathā sṛgālaḥ siṃhaś ca yathā ca śaśakuñjarau |
52 | yathānṛtaṃ ca satyaṃ ca yathā cāpi viṣāmṛte
tathā tvam api pārthaś ca prakhyātāv ātmakarmabhiḥ |
53 | saṃjaya uvāca |
53 | adhikṣiptas tu rādheyaḥ śalyenāmitatejasā
śalyam āha susaṃkruddho vākśalyam avadhārayan |
54 | guṇān guṇavataḥ śalya guṇavān vetti nāguṇaḥ
tvaṃ tu nityaṃ guṇair hīnaḥ kiṃ jñāsyasy aguṇo guṇān |
55 | arjunasya mahāstrāṇi krodhaṃ vīryaṃ dhanuḥ śarān
ahaṃ śalyābhijānāmi na tvaṃ jānāsi tat tathā |
56 | evam evātmano vīryam ahaṃ vīryaṃ ca pāṇḍave
jānann evāhvaye yuddhe śalya nāgniṃ pataṃgavat |
57 | asti cāyam iṣuḥ śalya supuṅkho raktabhojanaḥ
ekatūṇīśayaḥ patrī sudhautaḥ samalaṃkṛtaḥ |
58 | śete candanapūrṇena pūjito bahulāḥ samāḥ
āheyo viṣavān ugro narāśvadvipasaṃghahā |
59 | ekavīro mahāraudras tanutrāsthividāraṇaḥ
nirbhindyāṃ yena ruṣṭo 'ham api meruṃ mahāgirim |
60 | tam ahaṃ jātu nāsyeyam anyasmin phalgunād ṛte
kṛṣṇād vā devakīputrāt satyaṃ cātra śṛṇuṣva me |
61 | tenāham iṣuṇā śalya vāsudevadhanaṃjayau
yotsye paramasaṃkruddhas tat karma sadṛśaṃ mama |
62 | sarveṣāṃ vāsudevānāṃ kṛṣṇe lakṣmīḥ pratiṣṭhitā
sarveṣāṃ pāṇḍuputrāṇāṃ jayaḥ pārthe pratiṣṭhitaḥ ubhayaṃ tat samāsādya ko 'tivartitum arhati |
63 | tāv etau puruṣavyāghrau sametau syandane sthitau
mām ekam abhisaṃyātau sujātaṃ śalya paśya me |
64 | pitṛṣvasāmātulajau bhrātarāv aparājitau
maṇī sūtra iva protau draṣṭāsi nihatau mayā |
65 | arjune gāṇḍivaṃ kṛṣṇe cakraṃ tārkṣyakapidhvajau
bhīrūṇāṃ trāsajananau śalya harṣakarau mama |
66 | tvaṃ tu duṣprakṛtir mūḍho mahāyuddheṣv akovidaḥ
bhayāvatīrṇaḥ saṃtrāsād abaddhaṃ bahu bhāṣase |
67 | saṃstauṣi tvaṃ tu kenāpi hetunā tau kudeśaja
tau hatvā samare hantā tvām addhā sahabāndhavam |
68 | pāpadeśaja durbuddhe kṣudra kṣatriyapāṃsana
suhṛd bhūtvā ripuḥ kiṃ māṃ kṛṣṇābhyāṃ bhīṣayann asi |
69 | tau vā mamādya hantārau hantāsmi samare sthitau
nāhaṃ bibhemi kṛṣṇābhyāṃ vijānann ātmano balam |
70 | vāsudevasahasraṃ vā phalgunānāṃ śatāni ca
aham eko haniṣyāmi joṣam āssva kudeśaja |
71 | striyo bālāś ca vṛddhāś ca prāyaḥ krīḍāgatā janāḥ
yā gāthāḥ saṃpragāyanti kurvanto 'dhyayanaṃ yathā tā gāthāḥ śṛṇu me śalya madrakeṣu durātmasu |
72 | brāhmaṇaiḥ kathitāḥ pūrvaṃ yathāvad rājasaṃnidhau
śrutvā caikamanā mūḍha kṣama vā brūhi vottaram |
73 | mitradhruṅ madrako nityaṃ yo no dveṣṭi sa madrakaḥ
madrake saṃgataṃ nāsti kṣudravākye narādhame |
74 | durātmā madrako nityaṃ nityaṃ cānṛtiko 'nṛjuḥ
yāvadantaṃ hi daurātmyaṃ madrakeṣv iti naḥ śrutam |
75 | pitā mātā ca putraś ca śvaśrūśvaśuramātulāḥ
jāmātā duhitā bhrātā naptā te te ca bāndhavāḥ |
76 | vayasyābhyāgatāś cānye dāsīdāsaṃ ca saṃgatam
puṃbhir vimiśrā nāryaś ca jñātājñātāḥ svayecchayā |
77 | yeṣāṃ gṛheṣu śiṣṭānāṃ saktumanthāśināṃ sadā
pītvā sīdhuṃ sagomāṃsaṃ nardanti ca hasanti ca |
78 | yāni caivāpy abaddhāni pravartante ca kāmataḥ
kāmapralāpino 'nyonyaṃ teṣu dharmaḥ kathaṃ bhavet |
79 | madrakeṣu vilupteṣu prakhyātāśubhakarmasu
nāpi vairaṃ na sauhārdaṃ madrakeṣu samācaret |
80 | madrake saṃgataṃ nāsti madrako hi sacāpalaḥ
madrakeṣu ca duḥsparśaṃ śaucaṃ gāndhārakeṣu ca |
81 | rājayājakayājyena naṣṭaṃ dattaṃ havir bhavet |
82 | śūdrasaṃskārako vipro yathā yāti parābhavam
tathā brahmadviṣo nityaṃ gacchantīha parābhavam |
83 | madrake saṃgataṃ nāsti hataṃ vṛścikato viṣam
ātharvaṇena mantreṇa sarvā śāntiḥ kṛtā bhavet |
84 | iti vṛścikadaṣṭasya nānāviṣahatasya ca
kurvanti bheṣajaṃ prājñāḥ satyaṃ tac cāpi dṛśyate evaṃ vidvañ joṣam āssva śṛṇu cātrottaraṃ vacaḥ |
85 | vāsāṃsy utsṛjya nṛtyanti striyo yā madyamohitāḥ
mithune 'saṃyatāś cāpi yathākāmacarāś ca tāḥ tāsāṃ putraḥ kathaṃ dharmaṃ madrako vaktum arhati |
86 | yās tiṣṭhantyaḥ pramehanti yathaivoṣṭrīdaśerake
tāsāṃ vibhraṣṭalajjānāṃ nirlajjānāṃ tatas tataḥ tvaṃ putras tādṛśīnāṃ hi dharmaṃ vaktum ihecchasi |
87 | suvīrakaṃ yācyamānā madrakā kaṣati sphijau
adātukāmā vacanam idaṃ vadati dāruṇam |
88 | mā mā suvīrakaṃ kaś cid yācatāṃ dayito mama
putraṃ dadyāṃ pratipadaṃ na tu dadyāṃ suvīrakam |
89 | nāryo bṛhatyo nirhrīkā madrakāḥ kambalāvṛtāḥ
ghasmarā naṣṭaśaucāś ca prāya ity anuśuśruma |
90 | evamādi mayānyair vā śakyaṃ vaktuṃ bhaved bahu
ā keśāgrān nakhāgrāc ca vaktavyeṣu kuvartmasu |
91 | madrakāḥ sindhusauvīrā dharmaṃ vidyuḥ kathaṃ tv iha
pāpadeśodbhavā mlecchā dharmāṇām avicakṣaṇāḥ |
92 | eṣa mukhyatamo dharmaḥ kṣatriyasyeti naḥ śrutam
yad ājau nihataḥ śete sadbhiḥ samabhipūjitaḥ |
93 | āyudhānāṃ saṃparāye yan mucyeyam ahaṃ tataḥ
na me sa prathamaḥ kalpo nidhane svargam icchataḥ |
94 | so 'haṃ priyaḥ sakhā cāsmi dhārtarāṣṭrasya dhīmataḥ
tadarthe hi mama prāṇā yac ca me vidyate vasu |
95 | vyaktaṃ tvam apy upahitaḥ pāṇḍavaiḥ pāpadeśaja
yathā hy amitravat sarvaṃ tvam asmāsu pravartase |
96 | kāmaṃ na khalu śakyo 'haṃ tvadvidhānāṃ śatair api
saṃgrāmād vimukhaḥ kartuṃ dharmajña iva nāstikaiḥ |
97 | sāraṅga iva gharmārtaḥ kāmaṃ vilapa śuṣya ca
nāhaṃ bhīṣayituṃ śakyaḥ kṣatravṛtte vyavasthitaḥ |
98 | tanutyajāṃ nṛsiṃhānām āhaveṣv anivartinām
yā gatir guruṇā prāṅ me proktā rāmeṇa tāṃ smara |
99 | sveṣāṃ trāṇārtham udyuktaṃ vadhāya dviṣatām api
viddhi mām āsthitaṃ vṛttaṃ paurūravasam uttamam |
100 | na tad bhūtaṃ prapaśyāmi triṣu lokeṣu madraka
yo mām asmād abhiprāyād vārayed iti me matiḥ |
101 | evaṃ vidvañ joṣam āssva trāsāt kiṃ bahu bhāṣase
mā tvā hatvā pradāsyāmi kravyādbhyo madrakādhama |
102 | mitrapratīkṣayā śalya dhārtarāṣṭrasya cobhayoḥ
apavādatitikṣābhis tribhir etair hi jīvasi |
103 | punaś ced īdṛśaṃ vākyaṃ madrarāja vadiṣyasi
śiras te pātayiṣyāmi gadayā vajrakalpayā |
104 | śrotāras tv idam adyeha draṣṭāro vā kudeśaja
karṇaṃ vā jaghnatuḥ kṛṣṇau karṇo vāpi jaghāna tau |
105 | evam uktvā tu rādheyaḥ punar eva viśāṃ pate
abravīn madrarājānaṃ yāhi yāhīty asaṃbhramam |