Book 8 Chapter 26 | |
1 | duryodhana uvāca |
1 | ayaṃ te karṇa sārathyaṃ madrarājaḥ kariṣyati
kṛṣṇād abhyadhiko yantā devendrasyeva mātaliḥ |
2 | yathā harihayair yuktaṃ saṃgṛhṇāti sa mātaliḥ
śalyas tava tathādyāyaṃ saṃyantā rathavājinām |
3 | yodhe tvayi rathasthe ca madrarāje ca sārathau
rathaśreṣṭho dhruvaṃ saṃkhye pārtho nābhibhaviṣyati |
4 | saṃjaya uvāca |
4 | tato duryodhano bhūyo madrarājaṃ tarasvinam
uvāca rājan saṃgrāme saṃyacchantaṃ hayottamān |
5 | tvayābhigupto rādheyo vijeṣyati dhanaṃjayam
ity ukto ratham āsthāya tatheti prāha bhārata |
6 | śalye 'bhyupagate karṇaḥ sārathiṃ sumano 'bravīt
svaṃ sūta syandanaṃ mahyaṃ kalpayety asakṛt tvaran |
7 | tato jaitraṃ rathavaraṃ gandharvanagaropamam
vidhivat kalpitaṃ bhartre jayety uktvā nyavedayat |
8 | taṃ rathaṃ rathināṃ śreṣṭhaḥ karṇo 'bhyarcya yathāvidhi
saṃpāditaṃ brahmavidā pūrvam eva purodhasā |
9 | kṛtvā pradakṣiṇaṃ yatnād upasthāya ca bhāskaram
samīpasthaṃ madrarājaṃ samāropayad agrataḥ |
10 | tataḥ karṇasya durdharṣaṃ syandanapravaraṃ mahat
āruroha mahātejāḥ śalyaḥ siṃha ivācalam |
11 | tataḥ śalyāsthitaṃ rājan karṇaḥ svaratham uttamam
adhyatiṣṭhad yathāmbhodaṃ vidyutvantaṃ divākaraḥ |
12 | tāv ekaratham ārūḍhāv ādityāgnisamatviṣau
vyabhrājetāṃ yathā meghaṃ sūryāgnī sahitau divi |
13 | saṃstūyamānau tau vīrau tadāstāṃ dyutimattarau
ṛtvik sadasyair indrāgnī hūyamānāv ivādhvare |
14 | sa śalyasaṃgṛhītāśve rathe karṇaḥ sthito 'bhavat
dhanur visphārayan ghoraṃ pariveṣīva bhāskaraḥ |
15 | āsthitaḥ sa rathaśreṣṭhaṃ karṇaḥ śaragabhastimān
prababhau puruṣavyāghro mandarastha ivāṃśumān |
16 | taṃ rathasthaṃ mahāvīraṃ yāntaṃ cāmitatejasam
duryodhanaḥ sma rādheyam idaṃ vacanam abravīt |
17 | akṛtaṃ droṇabhīṣmābhyāṃ duṣkaraṃ karma saṃyuge
kuruṣvādhirathe vīra miṣatāṃ sarvadhanvinām |
18 | manogataṃ mama hy āsīd bhīṣmadroṇau mahārathau
arjunaṃ bhīmasenaṃ ca nihantārāv iti dhruvam |
19 | tābhyāṃ yad akṛtaṃ vīra vīrakarma mahāmṛdhe
tat karma kuru rādheya vajrapāṇir ivāparaḥ |
20 | gṛhāṇa dharmarājaṃ vā jahi vā tvaṃ dhanaṃjayam
bhīmasenaṃ ca rādheya mādrīputrau yamāv api |
21 | jayaś ca te 'stu bhadraṃ ca prayāhi puruṣarṣabha
pāṇḍuputrasya sainyāni kuru sarvāṇi bhasmasāt |
22 | tatas tūryasahasrāṇi bherīṇām ayutāni ca
vādyamānāny arocanta meghaśabdā yathā divi |
23 | pratigṛhya tu tad vākyaṃ rathastho rathasattamaḥ
abhyabhāṣata rādheyaḥ śalyaṃ yuddhaviśāradam |
24 | codayāśvān mahābāho yāvad dhanmi dhanaṃjayam
bhīmasenaṃ yamau cobhau rājānaṃ ca yudhiṣṭhiram |
25 | adya paśyatu me śalya bāhuvīryaṃ dhanaṃjayaḥ
asyataḥ kaṅkapatrāṇāṃ sahasrāṇi śatāni ca |
26 | adya kṣepsyāmy ahaṃ śalya śarān paramatejanān
pāṇḍavānāṃ vināśāya duryodhanajayāya ca |
27 | śalya uvāca |
27 | sūtaputra kathaṃ nu tvaṃ pāṇḍavān avamanyase
sarvāstrajñān maheṣvāsān sarvān eva mahārathān |
28 | anivartino mahābhāgān ajeyān satyavikramān
api saṃjanayeyur ye bhayaṃ sākṣāc chatakratoḥ |
29 | yadā śroṣyasi nirghoṣaṃ visphūrjitam ivāśaneḥ
rādheya gāṇḍivasyājau tadā naivaṃ vadiṣyasi |
30 | saṃjaya uvāca |
30 | anādṛtya tu tad vākyaṃ madrarājena bhāṣitam
drakṣyasy adyety avocad vai śalyaṃ karṇo nareśvara |
31 | dṛṣṭvā karṇaṃ maheṣvāsaṃ yuyutsuṃ samavasthitam
cukruśuḥ kuravaḥ sarve hṛṣṭarūpāḥ paraṃtapa |
32 | tato dundubhighoṣeṇa bherīṇāṃ ninadena ca
bāṇaśabdaiś ca vividhair garjitaiś ca tarasvinām niryayus tāvakā yuddhe mṛtyuṃ kṛtvā nivartanam |
33 | prayāte tu tataḥ karṇe yodheṣu muditeṣu ca
cacāla pṛthivī rājan rarāsa ca suvisvaram |
34 | niścaranto vyadṛśyanta sūryāt sapta mahāgrahāḥ
ulkāpātaś ca saṃjajñe diśāṃ dāhas tathaiva ca tathāśanyaś ca saṃpetur vavur vātāś ca dāruṇāḥ |
35 | mṛgapakṣigaṇāś caiva bahuśaḥ pṛtanāṃ tava
apasavyaṃ tadā cakrur vedayanto mahad bhayam |
36 | prasthitasya ca karṇasya nipetus turagā bhuvi
asthivarṣaṃ ca patitam antarikṣād bhayānakam |
37 | jajvaluś caiva śastrāṇi dhvajāś caiva cakampire
aśrūṇi ca vyamuñcanta vāhanāni viśāṃ pate |
38 | ete cānye ca bahava utpātās tatra māriṣa
samutpetur vināśāya kauravāṇāṃ sudāruṇāḥ |
39 | na ca tān gaṇayām āsuḥ sarve te daivamohitāḥ
prasthitaṃ sūtaputraṃ ca jayety ūcur narā bhuvi nirjitān pāṇḍavāṃś caiva menire tava kauravāḥ |
40 | tato rathasthaḥ paravīrahantā; bhīṣmadroṇāv āttavīryau nirīkṣya
samajvalad bhārata pāvakābho; vaikartano 'sau rathakuñjaro vṛṣaḥ |
41 | sa śalyam ābhāṣya jagāda vākyaṃ; pārthasya karmāpratimaṃ ca dṛṣṭvā
mānena darpeṇa ca dahyamānaḥ; krodhena dīpyann iva niḥśvasitvā |
42 | nāhaṃ mahendrād api vajrapāṇeḥ; kruddhād bibhemy āttadhanū rathasthaḥ
dṛṣṭvā tu bhīṣmapramukhāñ śayānān; na tv eva māṃ sthiratā saṃjahāti |
43 | mahendraviṣṇupratimāv aninditau; rathāśvanāgapravarapramāthinau
avadhyakalpau nihatau yadā parais; tato mamādyāpi raṇe 'sti sādhvasam |
44 | samīkṣya saṃkhye 'tibalān narādhipair; narāśvamātaṅgarathāñ śarair hatān
kathaṃ na sarvān ahitān raṇe 'vadhīn; mahāstravid brāhmaṇapuṃgavo guruḥ |
45 | sa saṃsmaran droṇahavaṃ mahāhave; bravīmi satyaṃ kuravo nibodhata
na vo mad anyaḥ prasahed raṇe 'rjunaṃ; kramāgataṃ mṛtyum ivograrūpiṇam |
46 |
śikṣā prasādaś ca balaṃ dhṛtiś ca; droṇe mahāstrāṇi ca saṃnatiś ca
sa ced agān mṛtyuvaśaṃ mahātmā; sarvān anyān āturān adya manye |
47 | neha dhruvaṃ kiṃ cid api pracintyaṃ; vidur loke karmaṇo 'nityayogāt
sūryodaye ko hi vimuktasaṃśayo; garvaṃ kurvītādya gurau nipātite |
48 | na nūnam astrāṇi balaṃ parākramaḥ; kriyā sunītaṃ paramāyudhāni vā
alaṃ manuṣyasya sukhāya vartituṃ; tathā hi yuddhe nihataḥ parair guruḥ |
49 | hutāśanādityasamānatejasaṃ; parākrame viṣṇupuraṃdaropamam
naye bṛhaspatyuśanaḥsamaṃ sadā; na cainam astraṃ tad apāt suduḥsaham |
50 | saṃprakruṣṭe ruditastrīkumāre; parābhūte pauruṣe dhārtarāṣṭre
mayā kṛtyam iti jānāmi śalya; prayāhi tasmād dviṣatām anīkam |
51 | yatra rājā pāṇḍavaḥ satyasaṃdho; vyavasthito bhīmasenārjunau ca
vāsudevaḥ sṛñjayāḥ sātyakiś ca; yamau ca kas tau viṣahen mad anyaḥ |
52 |
tasmāt kṣipraṃ madrapate prayāhi; raṇe pāñcālān pāṇḍavān sṛñjayāṃś ca
tān vā haniṣyāmi sametya saṃkhye; yāsyāmi vā droṇamukhāya manye |
53 |
na tv evāhaṃ na gamiṣyāmi madhyaṃ; teṣāṃ śūrāṇām iti mā śalya viddhi
mitradroho marṣaṇīyo na me 'yaṃ; tyaktvā prāṇān anuyāsyāmi droṇam |
54 | prājñasya mūḍhasya ca jīvitānte; prāṇapramokṣo 'ntakavaktragasya
ato vidvann abhiyāsyāmi pārthaṃ; diṣṭaṃ na śakyaṃ vyativartituṃ vai |
55 | kalyāṇavṛttaḥ satataṃ hi rājan; vaicitravīryasya suto mamāsīt
tasyārthasiddhyartham ahaṃ tyajāmi; priyān bhogān dustyajaṃ jīvitaṃ ca |
56 | vaiyāghracarmāṇam akūjanākṣaṃ; haimatrikośaṃ rajatatriveṇum
rathaprabarhaṃ turagaprabarhair; yuktaṃ prādān mahyam idaṃ hi rāmaḥ |
57 |
dhanūṃṣi citrāṇi nirīkṣya śalya; dhvajaṃ gadāṃ sāyakāṃś cograrūpān
asiṃ ca dīptaṃ paramāyudhaṃ ca; śaṅkhaṃ ca śubhraṃ svanavantam ugram |
58 | patākinaṃ vajranipātanisvanaṃ; sitāśvayuktaṃ śubhatūṇaśobhitam
imaṃ samāsthāya rathaṃ ratharṣabhaṃ; raṇe haniṣyāmy aham arjunaṃ balāt |
59 | taṃ cen mṛtyuḥ sarvaharo 'bhirakṣate; sadāpramattaḥ samare pāṇḍuputram
taṃ vā haniṣyāmi sametya yuddhe; yāsyāmi vā bhīṣmamukho yamāya |
60 | yamavaruṇakuberavāsavā vā; yadi yugapat sagaṇā mahāhave
jugupiṣava ihaitya pāṇḍavaṃ; kim u bahunā saha tair jayāmi tam |
61 | iti raṇarabhasasya katthatas; tad upaniśamya vacaḥ sa madrarāṭ
avahasad avamanya vīryavān; pratiṣiṣidhe ca jagāda cottaram |
62 | virama virama karṇa katthanād; atirabhaso 'syati cāpy ayuktavāk
kva ca hi naravaro dhanaṃjayaḥ; kva punar iha tvam upāramābudha |
63 | yadusadanam upendrapālitaṃ; tridivam ivāmararājarakṣitam
prasabham iha vilokya ko haret; puruṣavarāvarajām ṛte 'rjunāt |
64 | tribhuvanasṛjam īśvareśvaraṃ; ka iha pumān bhavam āhvayed yudhi
mṛgavadhakalahe ṛte 'rjunāt; surapativīryasamaprabhāvataḥ |
65 | asurasuramahoragān narān; garuḍapiśācasayakṣarākṣasān
iṣubhir ajayad agnigauravāt; svabhilaṣitaṃ ca havir dadau jayaḥ |
66 | smarasi nanu yadā parair hṛtaḥ; sa ca dhṛtarāṣṭrasuto vimokṣitaḥ
dinakaraja narottamair yadā; maruṣu bahūn vinihatya tān arīn |
67 | prathamam api palāyite tvayi; priyakalahā dhṛtarāṣṭrasūnavaḥ
smarasi nanu yadā pramocitāḥ; khacaragaṇān avajitya pāṇḍavaiḥ |
68 | samuditabalavāhanāḥ punaḥ; puruṣavareṇa jitāḥ stha gograhe
sagurugurusutāḥ sabhīṣmakāḥ; kim u na jitaḥ sa tadā tvayārjunaḥ |
69 | idam aparam upasthitaṃ punas; tava nidhanāya suyuddham adya vai
yadi na ripubhayāt palāyase; samaragato 'dya hato 'si sūtaja |
70 | saṃjaya uvāca |
70 | iti bahuparuṣaṃ prabhāṣati; pramanasi madrapatau ripustavam
bhṛśam atiruṣitaḥ paraṃ vṛṣaḥ; kurupṛtanāpatir āha madrapam |
71 | bhavatu bhavatu kiṃ vikatthase; nanu mama tasya ca yuddham udyatam
yadi sa jayati māṃ mahāhave; tata idam astu sukatthitaṃ tava |
72 | evam astv iti madreśa uktvā nottaram uktavān
yāhi madreśa cāpy enaṃ karṇaḥ prāha yuyutsayā |
73 | sa rathaḥ prayayau śatrūñ śvetāśvaḥ śalyasārathiḥ
nighnann amitrān samare tamo ghnan savitā yathā |
74 | tataḥ prāyāt prītimān vai rathena; vaiyāghreṇa śvetayujātha karṇaḥ
sa cālokya dhvajinīṃ pāṇḍavānāṃ; dhanaṃjayaṃ tvarayā paryapṛcchat |