Book 8 Chapter 24 | |
1 | duryodhana uvāca |
1 | bhūya eva tu madreśa yat te vakṣyāmi tac chṛṇu
yathā purā vṛttam idaṃ yuddhe devāsure vibho |
2 | yad uktavān pitur mahyaṃ mārkaṇḍeyo mahān ṛṣiḥ
tad aśeṣeṇa bruvato mama rājarṣisattama tvaṃ nibodha na cāpy atra kartavyā te vicāraṇā |
3 | devānām asurāṇāṃ ca mahān āsīt samāgamaḥ
babhūva prathamo rājan saṃgrāmas tārakāmayaḥ nirjitāś ca tadā daityā daivatair iti naḥ śrutam |
4 | nirjiteṣu ca daityeṣu tārakasya sutās trayaḥ
tārākṣaḥ kamalākṣaś ca vidyunmālī ca pārthiva |
5 | tapa ugraṃ samāsthāya niyame parame sthitāḥ
tapasā karśayām āsur dehān svāñ śatrutāpana |
6 | damena tapasā caiva niyamena ca pārthiva
teṣāṃ pitāmahaḥ prīto varadaḥ pradadau varān |
7 | avadhyatvaṃ ca te rājan sarvabhūteṣu sarvadā
sahitā varayām āsuḥ sarvalokapitāmaham |
8 | tān abravīt tadā devo lokānāṃ prabhur īśvaraḥ
nāsti sarvāmaratvaṃ hi nivartadhvam ato 'surāḥ varam anyaṃ vṛṇīdhvaṃ vai yādṛśaṃ saṃprarocate |
9 | tatas te sahitā rājan saṃpradhāryāsakṛd bahu
sarvalokeśvaraṃ vākyaṃ praṇamyainam athābruvan |
10 | asmākaṃ tvaṃ varaṃ deva prayacchemaṃ pitāmaha
vayaṃ purāṇi trīṇy eva samāsthāya mahīm imām vicariṣyāma loke 'smiṃs tvatprasādapuraskṛtāḥ |
11 | tato varṣasahasre tu sameṣyāmaḥ parasparam
ekībhāvaṃ gamiṣyanti purāṇy etāni cānagha |
12 | samāgatāni caitāni yo hanyād bhagavaṃs tadā
ekeṣuṇā devavaraḥ sa no mṛtyur bhaviṣyati evam astv iti tān devaḥ pratyuktvā prāviśad divam |
13 | te tu labdhavarāḥ prītāḥ saṃpradhārya parasparam
puratrayavisṛṣṭyarthaṃ mayaṃ vavrur mahāsuram viśvakarmāṇam ajaraṃ daityadānavapūjitam |
14 | tato mayaḥ svatapasā cakre dhīmān purāṇi ha
trīṇi kāñcanam ekaṃ tu raupyaṃ kārṣṇāyasaṃ tathā |
15 | kāñcanaṃ divi tatrāsīd antarikṣe ca rājatam
āyasaṃ cābhavad bhūmau cakrasthaṃ pṛthivīpate |
16 | ekaikaṃ yojanaśataṃ vistārāyāmasaṃmitam
gṛhāṭṭāṭṭālakayutaṃ bṛhatprākāratoraṇam |
17 | guṇaprasavasaṃbādham asaṃbādham anāmayam
prāsādair vividhaiś caiva dvāraiś cāpy upaśobhitam |
18 | pureṣu cābhavan rājan rājāno vai pṛthak pṛthak
kāñcanaṃ tārakākṣasya citram āsīn mahātmanaḥ rājataṃ kamalākṣasya vidyunmālina āyasam |
19 | trayas te daityarājānas trīṃl lokān āśu tejasā
ākramya tasthur varṣāṇāṃ pūgān nāma prajāpatiḥ |
20 | teṣāṃ dānavamukhyānāṃ prayutāny arbudāni ca
koṭyaś cāprativīrāṇāṃ samājagmus tatas tataḥ mahad aiśvaryam icchantas tripuraṃ durgam āśritāḥ |
21 | sarveṣāṃ ca punas teṣāṃ sarvayogavaho mayaḥ
tam āśritya hi te sarve avartantākutobhayāḥ |
22 | yo hi yaṃ manasā kāmaṃ dadhyau tripurasaṃśrayaḥ
tasmai kāmaṃ mayas taṃ taṃ vidadhe māyayā tadā |
23 | tārakākṣasutaś cāsīd dharir nāma mahābalaḥ
tapas tepe paramakaṃ yenātuṣyat pitāmahaḥ |
24 | sa tuṣṭam avṛṇod devaṃ vāpī bhavatu naḥ pure
śastrair vinihatā yatra kṣiptāḥ syur balavattarāḥ |
25 | sa tu labdhvā varaṃ vīras tārakākṣasuto hariḥ
sasṛje tatra vāpīṃ tāṃ mṛtānāṃ jīvanīṃ prabho |
26 | yena rūpeṇa daityas tu yena veṣeṇa caiva ha
mṛtas tasyāṃ parikṣiptas tādṛśenaiva jajñivān |
27 | tāṃ prāpya traipurasthās tu sarvāṃl lokān babādhire
mahatā tapasā siddhāḥ surāṇāṃ bhayavardhanāḥ na teṣām abhavad rājan kṣayo yuddhe kathaṃ cana |
28 | tatas te lobhamohābhyām abhibhūtā vicetasaḥ
nirhrīkāḥ saṃsthitiṃ sarve sthāpitāṃ samalūlupan |
29 | vidrāvya sagaṇān devāṃs tatra tatra tadā tadā
viceruḥ svena kāmena varadānena darpitāḥ |
30 | devāraṇyāni sarvāṇi priyāṇi ca divaukasām
ṛṣīṇām āśramān puṇyān yūpāñ janapadāṃs tathā vyanāśayanta maryādā dānavā duṣṭacāriṇaḥ |
31 | te devāḥ sahitāḥ sarve pitāmaham ariṃdama
abhijagmus tadākhyātuṃ viprakāraṃ suretaraiḥ |
32 | te tattvaṃ sarvam ākhyāya śirasābhipraṇamya ca
vadhopāyam apṛcchanta bhagavantaṃ pitāmaham |
33 | śrutvā tad bhagavān devo devān idam uvāca ha
asurāś ca durātmānas te cāpi vibudhadviṣaḥ aparādhyanti satataṃ ye yuṣmān pīḍayanty uta |
34 | ahaṃ hi tulyaḥ sarveṣāṃ bhūtānāṃ nātra saṃśayaḥ
adhārmikās tu hantavyā ity ahaṃ prabravīmi vaḥ |
35 | te yūyaṃ sthāṇum īśānaṃ jiṣṇum akliṣṭakāriṇam
yoddhāraṃ vṛṇutādityāḥ sa tān hantā suretarān |
36 | iti tasya vacaḥ śrutvā devāḥ śakrapurogamāḥ
brahmāṇam agrataḥ kṛtvā vṛṣāṅkaṃ śaraṇaṃ yayuḥ |
37 | tapaḥ paraṃ samātasthur gṛṇanto brahma śāśvatam
ṛṣibhiḥ saha dharmajñā bhavaṃ sarvātmanā gatāḥ |
38 | tuṣṭuvur vāgbhir arthyābhir bhayeṣv abhayakṛttamam
sarvātmānaṃ mahātmānaṃ yenāptaṃ sarvam ātmanā |
39 | tapoviśeṣair bahubhir yogaṃ yo veda cātmanaḥ
yaḥ sāṃkhyam ātmano veda yasya cātmā vaśe sadā |
40 | te taṃ dadṛśur īśānaṃ tejorāśim umāpatim
ananyasadṛśaṃ loke vratavantam akalmaṣam |
41 | ekaṃ ca bhagavantaṃ te nānārūpam akalpayan
ātmanaḥ pratirūpāṇi rūpāṇy atha mahātmani parasparasya cāpaśyan sarve paramavismitāḥ |
42 | sarvabhūtamayaṃ ceśaṃ tam ajaṃ jagataḥ patim
devā brahmarṣayaś caiva śirobhir dharaṇīṃ gatāḥ |
43 | tān svastivākyenābhyarcya samutthāpya ca śaṃkaraḥ
brūta brūteti bhagavān smayamāno 'bhyabhāṣata |
44 | tryambakeṇābhyanujñātās tatas te 'svasthacetasaḥ
namo namas te 'stu vibho tata ity abruvan bhavam |
45 | namo devātidevāya dhanvine cātimanyave
prajāpatimakhaghnāya prajāpatibhir īḍyase |
46 | namaḥ stutāya stutyāya stūyamānāya mṛtyave
vilohitāya rudrāya nīlagrīvāya śūline |
47 | amoghāya mṛgākṣāya pravarāyudhayodhine
durvāraṇāya śukrāya brahmaṇe brahmacāriṇe |
48 | īśānāyāprameyāya niyantre carmavāsase
taponityāya piṅgāya vratine kṛttivāsase |
49 | kumārapitre tryakṣāya pravarāyudhadhāriṇe
prapannārtivināśāya brahmadviṭsaṃghaghātine |
50 | vanaspatīnāṃ pataye narāṇāṃ pataye namaḥ
gavāṃ ca pataye nityaṃ yajñānāṃ pataye namaḥ |
51 | namo 'stu te sasainyāya tryambakāyogratejase
manovākkarmabhir deva tvāṃ prapannān bhajasva naḥ |
52 | tataḥ prasanno bhagavān svāgatenābhinandya tān
provāca vyetu vastrāso brūta kiṃ karavāṇi vaḥ |
53 | pitṛdevarṣisaṃghebhyo vare datte mahātmanā
satkṛtya śaṃkaraṃ prāha brahmā lokahitaṃ vacaḥ |
54 | tavātisargād deveśa prājāpatyam idaṃ padam
mayādhitiṣṭhatā datto dānavebhyo mahān varaḥ |
55 | tān atikrāntamaryādān nānyaḥ saṃhartum arhati
tvām ṛte bhūtabhavyeśa tvaṃ hy eṣāṃ pratyarir vadhe |
56 | sa tvaṃ deva prapannānāṃ yācatāṃ ca divaukasām
kuru prasādaṃ deveśa dānavāñ jahi śūlabhṛt |
57 | śrībhagavān uvāca |
57 | hantavyāḥ śatravaḥ sarve yuṣmākam iti me matiḥ
na tv eko 'haṃ vadhe teṣāṃ samartho vai suradviṣām |
58 | te yūyaṃ sahitāḥ sarve madīyenāstratejasā
jayadhvaṃ yudhi tāñ śatrūn saṃghāto hi mahābalaḥ |
59 | devā ūcuḥ |
59 | asmattejobalaṃ yāvat tāvad dviguṇam eva ca
teṣām iti ha manyāmo dṛṣṭatejobalā hi te |
60 | bhagavān uvāca |
60 | vadhyās te sarvataḥ pāpā ye yuṣmāsv aparādhinaḥ
mama tejobalārdhena sarvāṃs tān ghnata śātravān |
61 | devā ūcuḥ |
61 | bibhartuṃ tejaso 'rdhaṃ te na śakṣyāmo maheśvara
sarveṣāṃ no balārdhena tvam eva jahi śātravān |
62 | duryodhana uvāca |
62 | tatas tatheti deveśas tair ukto rājasattama
ardham ādāya sarvebhyas tejasābhyadhiko 'bhavat |
63 | sa tu devo balenāsīt sarvebhyo balavattaraḥ
mahādeva iti khyātas tadāprabhṛti śaṃkaraḥ |
64 | tato 'bravīn mahādevo dhanur bāṇadharas tv aham
haniṣyāmi rathenājau tān ripūn vai divaukasaḥ |
65 | te yūyaṃ me rathaṃ caiva dhanur bāṇaṃ tathaiva ca
paśyadhvaṃ yāvad adyaitān pātayāmi mahītale |
66 | devā ūcuḥ |
66 | mūrtisarvasvam ādāya trailokyasya tatas tataḥ
rathaṃ te kalpayiṣyāma deveśvara mahaujasam |
67 | tathaiva buddhyā vihitaṃ viśvakarmakṛtaṃ śubham
tato vibudhaśārdūlās taṃ rathaṃ samakalpayan |
68 | vandhuraṃ pṛthivīṃ devīṃ viśālapuramālinīm
saparvatavanadvīpāṃ cakrur bhūtadharāṃ tadā |
69 | mandaraṃ parvataṃ cākṣaṃ jaṅghās tasya mahānadīḥ
diśaś ca pradiśaś caiva parivāraṃ rathasya hi |
70 | anukarṣān grahān dīptān varūthaṃ cāpi tārakāḥ
dharmārthakāmasaṃyuktaṃ triveṇuṃ cāpi bandhuram oṣadhīr vividhās tatra nānāpuṣpaphalodgamāḥ |
71 | sūryācandramasau kṛtvā cakre rathavarottame
pakṣau pūrvāparau tatra kṛte rātryahanī śubhe |
72 | daśa nāgapatīn īṣāṃ dhṛtarāṣṭramukhān dṛḍhām
dyāṃ yugaṃ yugacarmāṇi saṃvartakabalāhakān |
73 | śamyāṃ dhṛtiṃ ca medhāṃ ca sthitiṃ saṃnatim eva ca
grahanakṣatratārābhiś carma citraṃ nabhastalam |
74 | surāmbupretavittānāṃ patīṃl lokeśvarān hayān
sinīvālīm anumatiṃ kuhūṃ rākāṃ ca suvratām yoktrāṇi cakrur vāhānāṃ rohakāṃś cāpi kaṇṭhakam |
75 | karma satyaṃ tapo 'rthaś ca vihitās tatra raśmayaḥ
adhiṣṭhānaṃ manas tv āsīt parirathyaṃ sarasvatī |
76 | nānāvarṇāś ca citrāś ca patākāḥ pavaneritāḥ
vidyudindradhanurnaddhaṃ rathaṃ dīptaṃ vyadīpayat |
77 | evaṃ tasmin mahārāja kalpite rathasattame
devair manujaśārdūla dviṣatām abhimardane |
78 | svāny āyudhāni mukhyāni nyadadhāc chaṃkaro rathe
rathayaṣṭiṃ viyatkṛṣṭāṃ sthāpayām āsa govṛṣam |
79 | brahmadaṇḍaḥ kāladaṇḍo rudradaṇḍas tathā jvaraḥ
pariskandā rathasyāsya sarvatodiśam udyatāḥ |
80 | atharvāṅgirasāv āstāṃ cakrarakṣau mahātmanaḥ
ṛgvedaḥ sāmavedaś ca purāṇaṃ ca puraḥsarāḥ |
81 | itihāsayajurvedau pṛṣṭharakṣau babhūvatuḥ
divyā vācaś ca vidyāś ca paripārśvacarāḥ kṛtāḥ |
82 | tottrādayaś ca rājendra vaṣaṭkāras tathaiva ca
oṃkāraś ca mukhe rājann atiśobhākaro 'bhavat |
83 | vicitram ṛtubhiḥ ṣaḍbhiḥ kṛtvā saṃvatsaraṃ dhanuḥ
tasmān nṝṇāṃ kālarātrir jyā kṛtā dhanuṣo 'jarā |
84 | iṣuś cāpy abhavad viṣṇur jvalanaḥ soma eva ca
agnīṣomau jagat kṛtsnaṃ vaiṣṇavaṃ cocyate jagat |
85 | viṣṇuś cātmā bhagavato bhavasyāmitatejasaḥ
tasmād dhanurjyāsaṃsparśaṃ na viṣehur harasya te |
86 | tasmiñ śare tigmamanyur mumocāviṣahaṃ prabhuḥ
bhṛgvaṅgiromanyubhavaṃ krodhāgnim atiduḥsaham |
87 | sa nīlalohito dhūmraḥ kṛttivāsā bhayaṃkaraḥ
ādityāyutasaṃkāśas tejojvālāvṛto jvalan |
88 | duścyāvaś cyāvano jetā hantā brahmadviṣāṃ haraḥ
nityaṃ trātā ca hantā ca dharmādharmāśritāñ janān |
89 | pramāthibhir ghorarūpair bhīmodagrair gaṇair vṛtaḥ
vibhāti bhagavān sthāṇus tair evātmaguṇair vṛtaḥ |
90 | tasyāṅgāni samāśritya sthitaṃ viśvam idaṃ jagat
jaṅgamājaṅgamaṃ rājañ śuśubhe 'dbhutadarśanam |
91 | dṛṣṭvā tu taṃ rathaṃ divyaṃ kavacī sa śarāsanī
bāṇam ādatta taṃ divyaṃ somaviṣṇvagnisaṃbhavam |
92 | tasya vājāṃs tato devāḥ kalpayāṃ cakrire vibhoḥ
puṇyagandhavahaṃ rājañ śvasanaṃ rājasattama |
93 | tam āsthāya mahādevas trāsayan daivatāny api
āruroha tadā yattaḥ kampayann iva rodasī |
94 | sa śobhamāno varadaḥ khaḍgī bāṇī śarāsanī
hasann ivābravīd devo sārathiḥ ko bhaviṣyati |
95 | tam abruvan devagaṇā yaṃ bhavān saṃniyokṣyate
sa bhaviṣyati deveśa sārathis te na saṃśayaḥ |
96 | tān abravīt punar devo mattaḥ śreṣṭhataro hi yaḥ
taṃ sārathiṃ kurudhvaṃ me svayaṃ saṃcintya māciram |
97 | etac chrutvā tato devā vākyam uktaṃ mahātmanā
gatvā pitāmahaṃ devaṃ prasādyaivaṃ vaco 'bruvan |
98 | deva tvayedaṃ kathitaṃ tridaśārinibarhaṇam
tathā ca kṛtam asmābhiḥ prasanno vṛṣabhadhvajaḥ |
99 | rathaś ca vihito 'smābhir vicitrāyudhasaṃvṛtaḥ
sārathiṃ tu na jānīmaḥ kaḥ syāt tasmin rathottame |
100 | tasmād vidhīyatāṃ kaś cit sārathir devasattama
saphalāṃ tāṃ giraṃ deva kartum arhasi no vibho |
101 | evam asmāsu hi purā bhagavann uktavān asi
hitaṃ kartāsmi bhavatām iti tat kartum arhasi |
102 | sa deva yukto rathasattamo no; durāvaro drāvaṇaḥ śātravāṇām
pinākapāṇir vihito 'tra yoddhā; vibhīṣayan dānavān udyato 'sau |
103 | tathaiva vedāś caturo hayāgryā; dharā saśailā ca ratho mahātman
nakṣatravaṃśo 'nugato varūthe; yasmin yoddhā sārathinābhirakṣyaḥ |
104 | tatra sārathir eṣṭavyaḥ sarvair etair viśeṣavān
tatpratiṣṭho ratho deva hayā yoddhā tathaiva ca kavacāni ca śastrāṇi kārmukaṃ ca pitāmaha |
105 | tvām ṛte sārathiṃ tatra nānyaṃ paśyāmahe vayam
tvaṃ hi sarvair guṇair yukto devatābhyo 'dhikaḥ prabho sārathye tūrṇam āroha saṃyaccha paramān hayān |
106 | iti te śirasā natvā trilokeśaṃ pitāmaham
devāḥ prasādayām āsuḥ sārathyāyeti naḥ śrutam |
107 | brahmovāca |
107 | nātra kiṃ cin mṛṣā vākyaṃ yad uktaṃ vo divaukasaḥ
saṃyacchāmi hayān eṣa yudhyato vai kapardinaḥ |
108 | tataḥ sa bhagavān devo lokasraṣṭā pitāmahaḥ
sārathye kalpito devair īśānasya mahātmanaḥ |
109 | tasminn ārohati kṣipraṃ syandanaṃ lokapūjite
śirobhir agamaṃs tūrṇaṃ te hayā vātaraṃhasaḥ |
110 | maheśvare tv āruhati jānubhyām agaman mahīm |
111 | abhīśūn hi trilokeśaḥ saṃgṛhya prapitāmahaḥ
tān aśvāṃś codayām āsa manomārutaraṃhasaḥ |
112 | tato 'dhirūḍhe varade prayāte cāsurān prati
sādhu sādhv iti viśveśaḥ smayamāno 'bhyabhāṣata |
113 | yāhi deva yato daityāś codayāśvān atandritaḥ
paśya bāhvor balaṃ me 'dya nighnataḥ śātravān raṇe |
114 | tatas tāṃś codayām āsa vāyuvegasamāñ jave
yena tat tripuraṃ rājan daityadānavarakṣitam |
115 | athādhijyaṃ dhanuḥ kṛtvā śarvaḥ saṃdhāya taṃ śaram
yuktvā pāśupatāstreṇa tripuraṃ samacintayat |
116 | tasmin sthite tadā rājan kruddhe vidhṛtakārmuke
purāṇi tāni kālena jagmur ekatvatāṃ tadā |
117 | ekībhāvaṃ gate caiva tripure samupāgate
babhūva tumulo harṣo daivatānāṃ mahātmanām |
118 | tato devagaṇāḥ sarve siddhāś ca paramarṣayaḥ
jayeti vāco mumucuḥ saṃstuvanto mudānvitāḥ |
119 | tato 'grataḥ prādurabhūt tripuraṃ jaghnuṣo 'surān
anirdeśyogravapuṣo devasyāsahyatejasaḥ |
120 | sa tad vikṛṣya bhagavān divyaṃ lokeśvaro dhanuḥ
trailokyasāraṃ tam iṣuṃ mumoca tripuraṃ prati tat sāsuragaṇaṃ dagdhvā prākṣipat paścimārṇave |
121 | evaṃ tat tripuraṃ dagdhaṃ dānavāś cāpy aśeṣataḥ
maheśvareṇa kruddhena trailokyasya hitaiṣiṇā |
122 | sa cātmakrodhajo vahnir hāhety uktvā nivāritaḥ
mā kārṣīr bhasmasāl lokān iti tryakṣo 'bravīc ca tam |
123 | tataḥ prakṛtim āpannā devā lokās tatharṣayaḥ
tuṣṭuvur vāgbhir arthyābhiḥ sthāṇum apratimaujasam |
124 | te 'nujñātā bhagavatā jagmuḥ sarve yathāgatam
kṛtakāmāḥ prasannena prajāpatimukhāḥ surāḥ |
125 | yathaiva bhagavān brahmā lokadhātā pitāmahaḥ
saṃyaccha tvaṃ hayān asya rādheyasya mahātmanaḥ |
126 | tvaṃ hi kṛṣṇāc ca karṇāc ca phalgunāc ca viśeṣataḥ
viśiṣṭo rājaśārdūla nāsti tatra vicāraṇā |
127 | yuddhe hy ayaṃ rudrakalpas tvaṃ ca brahmasamo 'nagha
tasmāc chaktau yuvāṃ jetuṃ macchatrūṃs tāv ivāsurān |
128 | yathā śalyādya karṇo 'yaṃ śvetāśvaṃ kṛṣṇasārathim
pramathya hanyāt kaunteyaṃ tathā śīghraṃ vidhīyatām tvayi karṇaś ca rājyaṃ ca vayaṃ caiva pratiṣṭhitāḥ |
129 | imaṃ cāpy aparaṃ bhūya itihāsaṃ nibodha me
pitur mama sakāśe yaṃ brāhmaṇaḥ prāha dharmavit |
130 | śrutvā caitad vacaś citraṃ hetukāryārthasaṃhitam
kuru śalya viniścitya mā bhūd atra vicāraṇā |
131 | bhārgavāṇāṃ kule jāto jamadagnir mahātapāḥ
tasya rāmeti vikhyātaḥ putras tejoguṇānvitaḥ |
132 | sa tīvraṃ tapa āsthāya prasādayitavān bhavam
astrahetoḥ prasannātmā niyataḥ saṃyatendriyaḥ |
133 | tasya tuṣṭo mahādevo bhaktyā ca praśamena ca
hṛdgataṃ cāsya vijñāya darśayām āsa śaṃkaraḥ |
134 | īśvara uvāca |
134 | rāma tuṣṭo 'smi bhadraṃ te viditaṃ me tavepsitam
kuruṣva pūtam ātmānaṃ sarvam etad avāpsyasi |
135 | dāsyāmi te tadāstrāṇi yadā pūto bhaviṣyasi
apātram asamarthaṃ ca dahanty astrāṇi bhārgava |
136 | ity ukto jāmadagnyas tu devadevena śūlinā
pratyuvāca mahātmānaṃ śirasāvanataḥ prabhum |
137 | yadā jānāsi deveśa pātraṃ mām astradhāraṇe
tadā śuśrūṣate 'strāṇi bhavān me dātum arhati |
138 | duryodhana uvāca |
138 | tataḥ sa tapasā caiva damena niyamena ca
pūjopahārabalibhir homamantrapuraskṛtaiḥ |
139 | ārādhayitavāñ śarvaṃ bahūn varṣagaṇāṃs tadā
prasannaś ca mahādevo bhārgavasya mahātmanaḥ |
140 | abravīt tasya bahuśo guṇān devyāḥ samīpataḥ
bhaktimān eṣa satataṃ mayi rāmo dṛḍhavrataḥ |
141 | evaṃ tasya guṇān prīto bahuśo 'kathayat prabhuḥ
devatānāṃ pitṝṇāṃ ca samakṣam arisūdanaḥ |
142 | etasminn eva kāle tu daityā āsan mahābalāḥ
tais tadā darpamohāndhair abādhyanta divaukasaḥ |
143 | tataḥ saṃbhūya vibudhās tān hantuṃ kṛtaniścayāḥ
cakruḥ śatruvadhe yatnaṃ na śekur jetum eva te |
144 | abhigamya tato devā maheśvaram athābruvan
prasādayantas taṃ bhaktyā jahi śatrugaṇān iti |
145 | pratijñāya tato devo devatānāṃ ripukṣayam
rāmaṃ bhārgavam āhūya so 'bhyabhāṣata śaṃkaraḥ |
146 | ripūn bhārgava devānāṃ jahi sarvān samāgatān
lokānāṃ hitakāmārthaṃ matprītyarthaṃ tathaiva ca |
147 | rāma uvāca |
147 | akṛtāstrasya deveśa kā śaktir me maheśvara
nihantuṃ dānavān sarvān kṛtāstrān yuddhadurmadān |
148 | īśvara uvāca |
148 | gaccha tvaṃ madanudhyānān nihaniṣyasi dānavān
vijitya ca ripūn sarvān guṇān prāpsyasi puṣkalān |
149 | duryodhana uvāca |
149 | etac chrutvā ca vacanaṃ pratigṛhya ca sarvaśaḥ
rāmaḥ kṛtasvastyayanaḥ prayayau dānavān prati |
150 | avadhīd devaśatrūṃs tān madadarpabalānvitān
vajrāśanisamasparśaiḥ prahārair eva bhārgavaḥ |
151 | sa dānavaiḥ kṣatatanur jāmadagnyo dvijottamaḥ
saṃspṛṣṭaḥ sthāṇunā sadyo nirvraṇaḥ samajāyata |
152 | prītaś ca bhagavān devaḥ karmaṇā tena tasya vai
varān prādād brahmavide bhārgavāya mahātmane |
153 | uktaś ca devadevena prītiyuktena śūlinā
nipātāt tava śastrāṇāṃ śarīre yābhavad rujā |
154 | tayā te mānuṣaṃ karma vyapoḍhaṃ bhṛgunandana
gṛhāṇāstrāṇi divyāni matsakāśād yathepsitam |
155 | tato 'strāṇi samastāni varāṃś ca manasepsitān
labdhvā bahuvidhān rāmaḥ praṇamya śirasā śivam |
156 | anujñāṃ prāpya deveśāj jagāma sa mahātapāḥ
evam etat purāvṛttaṃ tadā kathitavān ṛṣiḥ |
157 | bhārgavo 'py adadāt sarvaṃ dhanurvedaṃ mahātmane
karṇāya puruṣavyāghra suprītenāntarātmanā |
158 | vṛjinaṃ hi bhavet kiṃ cid yadi karṇasya pārthiva
nāsmai hy astrāṇi divyāni prādāsyad bhṛgunandanaḥ |
159 | nāpi sūtakule jātaṃ karṇaṃ manye kathaṃ cana
devaputram ahaṃ manye kṣatriyāṇāṃ kulodbhavam |
160 | sakuṇḍalaṃ sakavacaṃ dīrghabāhuṃ mahāratham
katham ādityasadṛśaṃ mṛgī vyāghraṃ janiṣyati |
161 | paśya hy asya bhujau pīnau nāgarājakaropamau
vakṣaḥ paśya viśālaṃ ca sarvaśatrunibarhaṇam |