Book 8 Chapter 22 | |
1 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
1 | svena cchandena naḥ sarvān nāvadhīd vyaktam arjunaḥ
na hy asya samare mucyetāntako 'py ātatāyinaḥ |
2 | pārtho hy eko 'harad bhadrām ekaś cāgnim atarpayat
ekaś cemāṃ mahīṃ jitvā cakre balibhṛto nṛpān |
3 | eko nivātakavacān avadhīd divyakārmukaḥ
ekaḥ kirātarūpeṇa sthitaṃ śarvam ayodhayat |
4 | eko 'bhyarakṣad bharatān eko bhavam atoṣayat
tenaikena jitāḥ sarve madīyā ugratejasaḥ te na nindyāḥ praśasyāś ca yat te cakrur bravīhi tat |
5 | saṃjaya uvāca |
5 | hataprahatavidhvastā vivarmāyudhavāhanāḥ
dīnasvarā dūyamānā māninaḥ śatrubhir jitāḥ |
6 | śibirasthāḥ punar mantraṃ mantrayanti sma kauravāḥ
bhagnadaṃṣṭrā hataviṣāḥ padākrāntā ivoragāḥ |
7 | tān abravīt tataḥ karṇaḥ kruddhaḥ sarpa iva śvasan
karaṃ kareṇābhipīḍya prekṣamāṇas tavātmajam |
8 | yatto dṛḍhaś ca dakṣaś ca dhṛtimān arjunaḥ sadā
sa bodhayati cāpy enaṃ prāptakālam adhokṣajaḥ |
9 | sahasāstravisargeṇa vayaṃ tenādya vañcitāḥ
śvas tv ahaṃ tasya saṃkalpaṃ sarvaṃ hantā mahīpate |
10 | evam uktas tathety uktvā so 'nujajñe nṛpottamān
sukhoṣitās te rajanīṃ hṛṣṭā yuddhāya niryayuḥ |
11 | te 'paśyan vihitaṃ vyūhaṃ dharmarājena durjayam
prayatnāt kurumukhyena bṛhaspatyuśanomatāt |
12 | atha pratīpakartāraṃ satataṃ vijitātmanām
sasmāra vṛṣabhaskandhaṃ karṇaṃ duryodhanas tadā |
13 | puraṃdarasamaṃ yuddhe marudgaṇasamaṃ bale
kārtavīryasamaṃ vīrye karṇaṃ rājño 'gaman manaḥ sūtaputraṃ maheṣvāsaṃ bandhum ātyayikeṣv iva |
14 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
14 | yad vo 'gaman mano mandāḥ karṇaṃ vaikartanaṃ tadā
apy adrākṣata taṃ yūyaṃ śītārtā iva bhāskaram |
15 | kṛte 'vahāre sainyānāṃ pravṛtte ca raṇe punaḥ
kathaṃ vaikartanaḥ karṇas tatrāyudhyata saṃjaya kathaṃ ca pāṇḍavāḥ sarve yuyudhus tatra sūtajam |
16 | karṇo hy eko mahābāhur hanyāt pārthān sasomakān
karṇasya bhujayor vīryaṃ śakraviṣṇusamaṃ matam tathāstrāṇi sughorāṇi vikramaś ca mahātmanaḥ |
17 | duryodhanaṃ tadā dṛṣṭvā pāṇḍavena bhṛśārditam
parākrāntān pāṇḍusutān dṛṣṭvā cāpi mahāhave |
18 | karṇam āśritya saṃgrāme darpo duryodhane punaḥ
jetum utsahate pārthān saputrān sahakeśavān |
19 | aho bata mahad duḥkhaṃ yatra pāṇḍusutān raṇe
nātarad rabhasaḥ karṇo daivaṃ nūnaṃ parāyaṇam aho dyūtasya niṣṭheyaṃ ghorā saṃprati vartate |
20 | aho duḥkhāni tīvrāṇi duryodhanakṛtāny aham
sahiṣyāmi sughorāṇi śalyabhūtāni saṃjaya |
21 | saubalaṃ ca tathā tāta nītimān iti manyate |
22 | yuddheṣu nāma divyeṣu vartamāneṣu saṃjaya
aśrauṣaṃ nihatān putrān nityam eva ca nirjitān |
23 | na pāṇḍavānāṃ samare kaś cid asti nivārakaḥ
strīmadhyam iva gāhanti daivaṃ hi balavattaram |
24 | saṃjaya uvāca |
24 | atikrāntaṃ hi yat kāryaṃ paścāc cintayatīti ca
tac cāsya na bhavet kāryaṃ cintayā ca vinaśyati |
25 | tad idaṃ tava kāryaṃ tu dūraprāptaṃ vijānatā
na kṛtaṃ yat tvayā pūrvaṃ prāptāprāptavicāraṇe |
26 | ukto 'si bahudhā rājan mā yudhyasveti pāṇḍavaiḥ
gṛhṇīṣe na ca tan mohāt pāṇḍaveṣu viśāṃ pate |
27 | tvayā pāpāni ghorāṇi samācīrṇāni pāṇḍuṣu
tvatkṛte vartate ghoraḥ pārthivānāṃ janakṣayaḥ |
28 | tat tv idānīm atikramya mā śuco bharatarṣabha
śṛṇu sarvaṃ yathāvṛttaṃ ghoraṃ vaiśasam acyuta |
29 | prabhātāyāṃ rajanyāṃ tu karṇo rājānam abhyayāt
sametya ca mahābāhur duryodhanam abhāṣata |
30 | adya rājan sameṣyāmi pāṇḍavena yaśasvinā
haniṣyāmi ca taṃ vīraṃ sa vā māṃ nihaniṣyati |
31 | bahutvān mama kāryāṇāṃ tathā pārthasya pārthiva
nābhūt samāgamo rājan mama caivārjunasya ca |
32 | idaṃ tu me yathāprajñaṃ śṛṇu vākyaṃ viśāṃ pate
anihatya raṇe pārthaṃ nāham eṣyāmi bhārata |
33 | hatapravīre sainye 'smin mayi caiva sthite yudhi
abhiyāsyati māṃ pārthaḥ śakraśaktyā vinākṛtam |
34 | tataḥ śreyaskaraṃ yat te tan nibodha janeśvara
āyudhānāṃ ca yad vīryaṃ dravyāṇām arjunasya ca |
35 | kāyasya mahato bhede lāghave dūrapātane
sauṣṭhave cāstrayoge ca savyasācī na matsamaḥ |
36 | sarvāyudhamahāmātraṃ vijayaṃ nāma tad dhanuḥ
indrārtham abhikāmena nirmitaṃ viśvakarmaṇā |
37 | yena daityagaṇān rājañ jitavān vai śatakratuḥ
yasya ghoṣeṇa daityānāṃ vimuhyanti diśo daśa tad bhārgavāya prāyacchac chakraḥ paramasaṃmatam |
38 | tad divyaṃ bhārgavo mahyam adadād dhanur uttamam
yena yotsye mahābāhum arjunaṃ jayatāṃ varam yathendraḥ samare sarvān daiteyān vai samāgatān |
39 | dhanur ghoraṃ rāmadattaṃ gāṇḍīvāt tad viśiṣyate
triḥsaptakṛtvaḥ pṛthivī dhanuṣā tena nirjitā |
40 | dhanuṣo yasya karmāṇi divyāni prāha bhārgavaḥ
tad rāmo hy adadān mahyaṃ yena yotsyāmi pāṇḍavam |
41 | adya duryodhanāhaṃ tvāṃ nandayiṣye sabāndhavam
nihatya samare vīram arjunaṃ jayatāṃ varam |
42 | saparvatavanadvīpā hatadviḍ bhūḥ sasāgarā
putrapautrapratiṣṭhā te bhaviṣyaty adya pārthiva |
43 | nāsādhyaṃ vidyate me 'dya tvatpriyārthaṃ viśeṣataḥ
samyag dharmānuraktasya siddhir ātmavato yathā |
44 | na hi māṃ samare soḍhuṃ sa śakto 'gniṃ tarur yathā
avaśyaṃ tu mayā vācyaṃ yena hīno 'smi phalgunāt |
45 | jyā tasya dhanuṣo divyā tathākṣayyau maheṣudhī
tasya divyaṃ dhanuḥ śreṣṭhaṃ gāṇḍīvam ajaraṃ yudhi |
46 | vijayaṃ ca mahad divyaṃ mamāpi dhanur uttamam
tatrāham adhikaḥ pārthād dhanuṣā tena pārthiva |
47 | mayā cābhyadhiko vīraḥ pāṇḍavas tan nibodha me
raśmigrāhaś ca dāśārhaḥ sarvalokanamaskṛtaḥ |
48 | agnidattaś ca vai divyo rathaḥ kāñcanabhūṣaṇaḥ
acchedyaḥ sarvato vīra vājinaś ca manojavāḥ dhvajaś ca divyo dyutimān vānaro vismayaṃkaraḥ |
49 | kṛṣṇaś ca sraṣṭā jagato rathaṃ tam abhirakṣati
ebhir dravyair ahaṃ hīno yoddhum icchāmi pāṇḍavam |
50 | ayaṃ tu sadṛśo vīraḥ śalyaḥ samitiśobhanaḥ
sārathyaṃ yadi me kuryād dhruvas te vijayo bhavet |
51 | tasya me sārathiḥ śalyo bhavatv asukaraḥ paraiḥ
nārācān gārdhrapatrāṃś ca śakaṭāni vahantu me |
52 | rathāś ca mukhyā rājendra yuktā vājibhir uttamaiḥ
āyāntu paścāt satataṃ mām eva bharatarṣabha |
53 | evam abhyadhikaḥ pārthād bhaviṣyāmi guṇair aham
śalyo hy abhyadhikaḥ kṛṣṇād arjunād adhiko hy aham |
54 | yathāśvahṛdayaṃ veda dāśārhaḥ paravīrahā
tathā śalyo 'pi jānīte hayānāṃ vai mahārathaḥ |
55 | bāhuvīrye samo nāsti madrarājasya kaś cana
tathāstrair matsamo nāsti kaś cid eva dhanurdharaḥ |
56 | tathā śalyasamo nāsti hayayāne ha kaś cana
so 'yam abhyadhikaḥ pārthād bhaviṣyati ratho mama |
57 | etat kṛtaṃ mahārāja tvayecchāmi paraṃtapa
evaṃ kṛte kṛtaṃ mahyaṃ sarvakāmair bhaviṣyati |
58 | tato draṣṭāsi samare yat kariṣyāmi bhārata
sarvathā pāṇḍavān sarvāñ jeṣyāmy adya samāgatān |
59 | duryodhana uvāca |
59 | sarvam etat kariṣyāmi yathā tvaṃ karṇa manyase
sopāsaṅgā rathāḥ sāśvā anuyāsyanti sūtaja |
60 | nārācān gārdhrapakṣāṃś ca śakaṭāni vahantu te
anuyāsyāma karṇa tvāṃ vayaṃ sarve ca pārthivāḥ |
61 | saṃjaya uvāca |
61 | evam uktvā mahārāja tava putrāḥ pratāpavān
abhigamyābravīd rājā madrarājam idaṃ vacaḥ |