Book 8 Chapter 18 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | yuyutsuṃ tava putraṃ tu prādravantaṃ mahad balam
ulūko 'bhyapatat tūrṇaṃ tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt |
2 | yuyutsus tu tato rājañ śitadhāreṇa patriṇā
ulūkaṃ tāḍayām āsa vajreṇendra ivācalam |
3 | ulūkas tu tataḥ kruddhas tava putrasya saṃyuge
kṣurapreṇa dhanuś chittvā tāḍayām āsa karṇinā |
4 | tad apāsya dhanuś chinnaṃ yuyutsur vegavattaram
anyad ādatta sumahac cāpaṃ saṃraktalocanaḥ |
5 | śākuniṃ ca tataḥ ṣaṣṭyā vivyādha bharatarṣabha
sārathiṃ tribhir ānarchat taṃ ca bhūyo vyavidhyata |
6 | ulūkas taṃ tu viṃśatyā viddhvā hemavibhūṣitaiḥ
athāsya samare kruddho dhvajaṃ ciccheda kāñcanam |
7 | sa cchinnayaṣṭiḥ sumahāñ śīryamāṇo mahādhvajaḥ
papāta pramukhe rājan yuyutsoḥ kāñcanojjvalaḥ |
8 | dhvajam unmathitaṃ dṛṣṭvā yuyutsuḥ krodhamūrchitaḥ
ulūkaṃ pañcabhir bāṇair ājaghāna stanāntare |
9 | ulūkas tasya bhallena tailadhautena māriṣa
śiraś ciccheda sahasā yantur bharatasattama |
10 | jaghāna caturo 'śvāṃś ca taṃ ca vivyādha pañcabhiḥ
so 'tividdho balavatā pratyapāyād rathāntaram |
11 | taṃ nirjitya raṇe rājann ulūkas tvarito yayau
pāñcālān sṛñjayāṃś caiva vinighnan niśitaiḥ śaraiḥ |
12 | śatānīkaṃ mahārāja śrutakarmā sutas tava
vyaśvasūtarathaṃ cakre nimeṣārdhād asaṃbhramam |
13 | hatāśve tu rathe tiṣṭhañ śatānīko mahābalaḥ
gadāṃ cikṣepa saṃkruddhas tava putrasya māriṣa |
14 | sā kṛtvā syandanaṃ bhasma hayāṃś caiva sasārathīn
papāta dharaṇīṃ tūrṇaṃ dārayantīva bhārata |
15 | tāv ubhau virathau vīrau kurūṇāṃ kīrtivardhanau
apākrametāṃ yuddhārtau prekṣamāṇau parasparam |
16 | putras tu tava saṃbhrānto vivitso ratham āviśat
śatānīko 'pi tvaritaḥ prativindhyarathaṃ gataḥ |
17 | sutasomas tu śakuniṃ vivyādha niśitaiḥ śaraiḥ
nākampayata saṃrabdho vāryogha iva parvatam |
18 | sutasomas tu taṃ dṛṣṭvā pitur atyantavairiṇam
śarair anekasāhasraiś chādayām āsa bhārata |
19 | tāñ śarāñ śakunis tūrṇaṃ cicchedānyaiḥ patatribhiḥ
laghvastraś citrayodhī ca jitakāśī ca saṃyuge |
20 | nivārya samare cāpi śarāṃs tān niśitaiḥ śaraiḥ
ājaghāna susaṃkruddhaḥ sutasomaṃ tribhiḥ śaraiḥ |
21 | tasyāśvān ketanaṃ sūtaṃ tilaśo vyadhamac charaiḥ
syālas tava mahāvīryas tatas te cukruśur janāḥ |
22 | hatāśvo virathaś caiva chinnadhanvā ca māriṣa
dhanvī dhanurvaraṃ gṛhya rathād bhūmāv atiṣṭhata vyasṛjat sāyakāṃś caiva svarṇapuṅkhāñ śilāśitān |
23 | chādayām āsur atha te tava syālasya taṃ ratham
pataṃgānām iva vrātāḥ śaravrātā mahāratham |
24 | rathopasthān samīkṣyāpi vivyathe naiva saubalaḥ
pramṛdnaṃś ca śarāṃs tāṃs tāñ śaravrātair mahāyaśāḥ |
25 | tatrātuṣyanta yodhāś ca siddhāś cāpi divi sthitāḥ
sutasomasya tat karma dṛṣṭvāśraddheyam adbhutam rathasthaṃ nṛpatiṃ taṃ tu padātiḥ sann ayodhayat |
26 | tasya tīkṣṇair mahāvegair bhallaiḥ saṃnataparvabhiḥ
vyahanat kārmukaṃ rājā tūṇīraṃ caiva sarvaśaḥ |
27 | sa cchinnadhanvā samare khaḍgam udyamya nānadan
vaiḍūryotpalavarṇābhaṃ hastidantamayatsarum |
28 | bhrāmyamāṇaṃ tatas taṃ tu vimalāmbbaravarcasam
kālopamaṃ tato mene sutasomasya dhīmataḥ |
29 | so 'carat sahasā khaḍgī maṇḍalāni sahasraśaḥ
caturviṃśan mahārāja śikṣābalasamanvitaḥ |
30 | saubalas tu tatas tasya śarāṃś cikṣepa vīryavān
tān āpatata evāśu ciccheda paramāsinā |
31 | tataḥ kruddho mahārāja saubalaḥ paravīrahā
prāhiṇot sutasomasya śarān āśīviṣopamān |
32 | ciccheda tāṃś ca khaḍgena śikṣayā ca balena ca
darśayaṃl lāghavaṃ yuddhe tārkṣyavīryasamadyutiḥ |
33 | tasya saṃcarato rājan maṇḍalāvartane tadā
kṣurapreṇa sutīkṣṇena khaḍgaṃ ciccheda suprabham |
34 | sa cchinnaḥ sahasā bhūmau nipapāta mahān asiḥ
avaśasya sthitaṃ haste taṃ khaḍgaṃ satsaruṃ tadā |
35 | chinnam ājñāya nistriṃśam avaplutya padāni ṣaṭ
prāvidhyata tataḥ śeṣaṃ sutasomo mahārathaḥ |
36 | sa cchittvā saguṇaṃ cāpaṃ raṇe tasya mahātmanaḥ
papāta dharaṇīṃ tūrṇaṃ svarṇavajravibhūṣitaḥ sutasomas tato 'gacchac chrutakīrter mahāratham |
37 | saubalo 'pi dhanur gṛhya ghoram anyat suduḥsaham
abhyayāt pāṇḍavānīkaṃ nighnañ śatrugaṇān bahūn |
38 | tatra nādo mahān āsīt pāṇḍavānāṃ viśāṃ pate
saubalaṃ samare dṛṣṭvā vicarantam abhītavat |
39 | tāny anīkāni dṛptāni śastravanti mahānti ca
drāvyamāṇāny adṛśyanta saubalena mahātmanā |
40 | yathā daityacamūṃ rājan devarājo mamarda ha
tathaiva pāṇḍavīṃ senāṃ saubaleyo vyanāśayat |
41 | dhṛṣṭadyumnaṃ kṛpo rājan vārayām āsa saṃyuge
yathā dṛptaṃ vane nāgaṃ śarabho vārayed yudhi |
42 | niruddhaḥ pārṣatas tena gautamena balīyasā
padāt padaṃ vicalituṃ nāśaknot tatra bhārata |
43 | gautamasya vapur dṛṣṭvā dhṛṣṭadyumnarathaṃ prati
vitresuḥ sarvabhūtāni kṣayaṃ prāptaṃ ca menire |
44 | tatrāvocan vimanaso rathinaḥ sādinas tathā
droṇasya nidhane nūnaṃ saṃkruddho dvipadāṃ varaḥ |
45 | śāradvato mahātejā divyāstravid udāradhīḥ
api svasti bhaved adya dhṛṣṭadyumnasya gautamāt |
46 | apīyaṃ vāhinī kṛtsnā mucyeta mahato bhayāt
apy ayaṃ brāhmaṇaḥ sarvān na no hanyāt samāgatān |
47 | yādṛśaṃ dṛśyate rūpam antakapratimaṃ bhṛśam
gamiṣyaty adya padavīṃ bhāradvājasya saṃyuge |
48 | ācāryaḥ kṣiprahastaś ca vijayī ca sadā yudhi
astravān vīryasaṃpannaḥ krodhena ca samanvitaḥ |
49 | pārṣataś ca bhṛśaṃ yuddhe vimukho 'dyāpi lakṣyate
ity evaṃ vividhā vācas tāvakānāṃ paraiḥ saha |
50 | viniḥśvasya tataḥ kruddhaḥ kṛpaḥ śāradvato nṛpa
pārṣataṃ chādayām āsa niśceṣṭaṃ sarvamarmasu |
51 | sa vadhyamānaḥ samare gautamena mahātmanā
kartavyaṃ na prajānāti mohitaḥ paramāhave |
52 | tam abravīt tato yantā kaccit kṣemaṃ nu pārṣata
īdṛśaṃ vyasanaṃ yuddhe na te dṛṣṭaṃ kadā cana |
53 | daivayogāt tu te bāṇā nātaran marmabhedinaḥ
preṣitā dvijamukhyena marmāṇy uddiśya sarvaśaḥ |
54 | vyāvartaye tatra rathaṃ nadīvegam ivārṇavāt
avadhyaṃ brāhmaṇaṃ manye yena te vikramo hataḥ |
55 | dhṛṣṭadyumnas tato rājañ śanakair abravīd vacaḥ
muhyate me manas tāta gātre svedaś ca jāyate |
56 | vepathuṃ ca śarīre me romaharṣaṃ ca paśya vai
varjayan brāhmaṇaṃ yuddhe śanair yāhi yato 'cyutaḥ |
57 | arjunaṃ bhīmasenaṃ vā samare prāpya sārathe
kṣemam adya bhaved yantar iti me naiṣṭhikī matiḥ |
58 | tataḥ prāyān mahārāja sārathis tvarayan hayān
yato bhīmo maheṣvāso yuyudhe tava sainikaiḥ |
59 | pradrutaṃ tu rathaṃ dṛṣṭvā dhṛṣṭadyumnasya māriṣa
kirañ śaraśatāny eva gautamo 'nuyayau tadā |
60 | śaṅkhaṃ ca pūrayām āsa muhur muhur ariṃdamaḥ
pārṣataṃ prādravad yantaṃ mahendra iva śambaram |
61 | śikhaṇḍinaṃ tu samare bhīṣmamṛtyuṃ durāsadam
hārdikyo vārayām āsa smayann iva muhur muhuḥ |
62 | śikhaṇḍī ca samāsādya hṛdikānāṃ mahāratham
pañcabhir niśitair bhallair jatrudeśe samārdayat |
63 | kṛtavarmā tu saṃkruddho bhittvā ṣaṣṭibhir āśugaiḥ
dhanur ekena ciccheda hasan rājan mahārathaḥ |
64 | athānyad dhanur ādāya drupadasyātmajo balī
tiṣṭha tiṣṭheti saṃkruddho hārdikyaṃ pratyabhāṣata |
65 | tato 'sya navatiṃ bāṇān rukmapuṅkhān sutejanān
preṣayām āsa rājendra te 'syābhraśyanta varmaṇaḥ |
66 | vitathāṃs tān samālakṣya patitāṃś ca mahītale
kṣurapreṇa sutīkṣṇena kārmukaṃ cicchide balī |
67 | athainaṃ chinnadhanvānaṃ bhagnaśṛṅgam ivarṣabham
aśītyā mārgaṇaiḥ kruddho bāhvor urasi cārdayat |
68 | kṛtavarmā tu saṃkruddho mārgaṇaiḥ kṛtavikṣataḥ
dhanur anyat samādāya samārgaṇagaṇaṃ prabho śikhaṇḍinaṃ bāṇavaraiḥ skandhadeśe 'bhyatāḍayat |
69 | skandhadeśe sthitair bāṇaiḥ śikhaṇḍī ca rarāja ha
śākhāpratānair vimalaiḥ sumahān sa yathā drumaḥ |
70 | tāv anyonyaṃ bhṛśaṃ viddhvā rudhireṇa samukṣitau
anyonyaśṛṅgābhihatau rejatur vṛṣabhāv iva |
71 | anyonyasya vadhe yatnaṃ kurvāṇau tau mahārathau
rathābhyāṃ ceratus tatra maṇḍalāni sahasraśaḥ |
72 | kṛtavarmā mahārāja pārṣataṃ niśitaiḥ śaraiḥ
raṇe vivyādha saptatyā svarṇapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ |
73 | tato 'sya samare bāṇaṃ bhojaḥ praharatāṃ varaḥ
jīvitāntakaraṃ ghoraṃ vyasṛjat tvarayānvitaḥ |
74 | sa tenābhihato rājan mūrchām āśu samāviśat
dhvajayaṣṭiṃ ca sahasā śiśriye kaśmalāvṛtaḥ |
75 | apovāha raṇāt taṃ tu sārathī rathināṃ varam
hārdikyaśarasaṃtaptaṃ niḥśvasantaṃ punaḥ punaḥ |
76 | parājite tataḥ śūre drupadasya sute prabho
prādravat pāṇḍavī senā vadhyamānā samantataḥ |