Book 8 Chapter 14 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | pratyāgatya punar jiṣṇur ahan saṃśaptakān bahūn
vakrānuvakragamanād aṅgāraka iva grahaḥ |
2 | pārthabāṇahatā rājan narāśvarathakuñjarāḥ
vicelur babhramur neduḥ petur mamluś ca māriṣa |
3 | dhuryaṃ dhuryatarān sūtān rathāṃś ca parisaṃkṣipan
pāṇīn pāṇigataṃ śastraṃ bāhūn api śirāṃsi ca |
4 | bhallaiḥ kṣurair ardhacandrair vatsadantaiś ca pāṇḍavaḥ
cicchedāmitravīrāṇāṃ samare pratiyudhyatām |
5 | vāśitārthe yuyutsanto vṛṣabhā vṛṣabhaṃ yathā
āpatanty arjunaṃ śūrāḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ |
6 | teṣāṃ tasya ca tad yuddham abhaval lomaharṣaṇam
trailokyavijaye yādṛg daityānāṃ saha vajriṇā |
7 | tam avidhyat tribhir bāṇair dandaśūkair ivāhibhiḥ
ugrāyudhas tatas tasya śiraḥ kāyād apāharat |
8 | te 'rjunaṃ sarvataḥ kruddhā nānāśastrair avīvṛṣan
marudbhiḥ preṣitā meghā himavantam ivoṣṇage |
9 | astrair astrāṇi saṃvārya dviṣatāṃ sarvato 'rjunaḥ
samyag astaiḥ śaraiḥ sarvān sahitān ahanad bahūn |
10 | chinnatriveṇujaṅgheṣān nihatapārṣṇisārathīn
saṃchinnaraśmiyoktrākṣān vyanukarṣayugān rathān vidhvastasarvasaṃnāhān bāṇaiś cakre 'rjunas tvaran |
11 | te rathās tatra vidhvastāḥ parārdhyā bhānty anekaśaḥ
dhaninām iva veśmāni hatāny agnyanilāmbubhiḥ |
12 | dvipāḥ saṃbhinnamarmāṇo vajrāśanisamaiḥ śaraiḥ
petur giryagraveśmāni vajravātāgnibhir yathā |
13 | sārohās turagāḥ petur bahavo 'rjunatāḍitāḥ
nirjihvāntrāḥ kṣitau kṣīṇā rudhirārdrāḥ sudurdṛśaḥ |
14 | narāśvanāgā nārācaiḥ saṃsyūtāḥ savyasācinā
babhramuś caskhaluḥ petur nedur mamluś ca māriṣa |
15 | aṇakaiś ca śilādhautair vajrāśaniviṣopamaiḥ
śarair nijaghnivān pārtho mahendra iva dānavān |
16 | mahārhavarmābharaṇā nānārūpāmbarāyudhāḥ
sarathāḥ sadhvajā vīrā hatāḥ pārthena śerate |
17 | vijitāḥ puṇyakarmāṇo viśiṣṭābhijanaśrutāḥ
gatāḥ śarīrair vasudhām ūrjitaiḥ karmabhir divam |
18 | athārjunarathaṃ vīrās tvadīyāḥ samupādravan
nānājanapadādhyakṣāḥ sagaṇā jātamanyavaḥ |
19 | uhyamānā rathāśvais te pattayaś ca jighāṃsavaḥ
samabhyadhāvann asyanto vividhaṃ kṣipram āyudham |
20 | tadāyudhamahāvarṣaṃ kṣiptaṃ yodhamahāmbudaiḥ
vyadhaman niśitair bāṇaiḥ kṣipram arjunamārutaḥ |
21 | sāśvapattidviparathaṃ mahāśastraugham aplavam
sahasā saṃtitīrṣantaṃ pārthaṃ śastrāstrasetunā |
22 | athābravīd vāsudevaḥ pārthaṃ kiṃ krīḍase 'nagha
saṃśaptakān pramathyaitāṃs tataḥ karṇavadhe tvara |
23 | tathety uktvārjunaḥ kṣipraṃ śiṣṭān saṃśaptakāṃs tadā
ākṣipya śastreṇa balād daityān indra ivāvadhīt |
24 | ādadhat saṃdadhan neṣūn dṛṣṭaḥ kaiś cid raṇe 'rjunaḥ
vimuñcan vā śarāñ śīghraṃ dṛśyate sma hi kair api |
25 | āścaryam iti govindo bruvann aśvān acodayat
haṃsāṃsagaurās te senāṃ haṃsāḥ sara ivāviśan |
26 | tataḥ saṃgrāmabhūmiṃ tāṃ vartamāne janakṣaye
avekṣamāṇo govindaḥ savyasācinam abravīt |
27 | eṣa pārtha mahāraudro vartate bharatakṣayaḥ
pṛthivyāṃ pārthivānāṃ vai duryodhanakṛte mahān |
28 | paśya bhārata cāpāni rukmapṛṣṭhāni dhanvinām
mahatām apaviddhāni kalāpān iṣudhīs tathā |
29 | jātarūpamayaiḥ puṅkhaiḥ śarāṃś ca nataparvaṇaḥ
tailadhautāṃś ca nārācān nirmuktān iva pannagān |
30 | hastidantatsarūn khaḍgāñ jātarūpapariṣkṛtān
ākīrṇāṃs tomarāṃś cāpāṃś citrān hemavibhūṣitān |
31 | varmāṇi cāpaviddhāni rukmapṛṣṭhāni bhārata
suvarṇavikṛtān prāsāñ śaktīḥ kanakabhūṣitāḥ |
32 | jāmbūnadamayaiḥ paṭṭair baddhāś ca vipulā gadāḥ
jātarūpamayīś carṣṭīḥ paṭṭiśān hemabhūṣitān |
33 | daṇḍaiḥ kanakacitraiś ca vipraviddhān paraśvadhān
ayaskuśāntān patitān musalāni gurūṇi ca |
34 | śataghnīḥ paśya citrāś ca vipulān parighāṃs tathā
cakrāṇi cāpaviddhāni mudgarāṃś ca bahūn raṇe |
35 | nānāvidhāni śastrāṇi pragṛhya jayagṛddhinaḥ
jīvanta iva lakṣyante gatasattvās tarasvinaḥ |
36 | gadāvimathitair gātrair musalair bhinnamastakān
gajavājirathakṣuṇṇān paśya yodhān sahasraśaḥ |
37 | manuṣyagajavājīnāṃ śaraśaktyṛṣṭitomaraiḥ
nistriṃśaiḥ paṭṭiśaiḥ prāsair nakharair laguḍair api |
38 | śarīrair bahudhā bhinnaiḥ śoṇitaughapariplutaiḥ
gatāsubhir amitraghna saṃvṛtā raṇabhūmayaḥ |
39 | bāhubhiś candanādigdhaiḥ sāṅgadaiḥ śubhabhūṣaṇaiḥ
satalatraiḥ sakeyūrair bhāti bhārata medinī |
40 | sāṅgulitrair bhujāgraiś ca vipraviddhair alaṃkṛtaiḥ
hastihastopamaiś chinnair ūrubhiś ca tarasvinām |
41 | baddhacūḍāmaṇivaraiḥ śirobhiś ca sakuṇḍalaiḥ
nikṛttair vṛṣabhākṣāṇāṃ virājati vasuṃdharā |
42 | kabandhaiḥ śoṇitādigdhaiś chinnagātraśirodharaiḥ
bhūr bhāti bharataśreṣṭha śāntārcirbhir ivāgnibhiḥ |
43 | rathān bahuvidhān bhagnān hemakiṅkiṇinaḥ śubhān
aśvāṃś ca bahudhā paśya śoṇitena pariplutān |
44 | yodhānāṃ ca mahāśaṅkhān pāṇḍurāṃś ca prakīrṇakān
nirastajihvān mātaṅgāñ śayānān parvatopamān |
45 | vaijayantīvicitrāṃś ca hatāṃś ca gajayodhinaḥ
vāraṇānāṃ paristomān suyuktāmbarakambalān |
46 | vipāṭitā vicitrāś ca rūpacitrāḥ kuthās tathā
bhinnāś ca bahudhā ghaṇṭāḥ patadbhiś cūrṇitā gajaiḥ |
47 | vaiḍūryamaṇidaṇḍāṃś ca patitān aṅkuśān bhuvi
baddhāḥ sādidhvajāgreṣu suvarṇavikṛtāḥ kaśāḥ |
48 | vicitrān maṇicitrāṃś ca jātarūpapariṣkṛtān
aśvāstaraparistomān rāṅkavān patitān bhuvi |
49 | cūḍāmaṇīn narendrāṇāṃ vicitrāḥ kāñcanasrajaḥ
chatrāṇi cāpaviddhāni cāmaravyajanāni ca |
50 | candranakṣatrabhāsaiś ca vadanaiś cārukuṇḍalaiḥ
kḷptaśmaśrubhir atyarthaṃ vīrāṇāṃ samalaṃkṛtaiḥ vadanaiḥ paśya saṃchannāṃ mahīṃ śoṇitakardamām |
51 | sajīvāṃś ca narān paśya kūjamānān samantataḥ
upāsyamānān bahubhir nyastaśastrair viśāṃ pate |
52 | jñātibhiḥ sahitais tatra rodamānair muhur muhuḥ
vyutkrāntān aparān yodhāṃś chādayitvā tarasvinaḥ punar yuddhāya gacchanti jayagṛddhāḥ pramanyavaḥ |
53 | apare tatra tatraiva paridhāvanti māninaḥ
jñātibhiḥ patitaiḥ śūrair yācyamānās tathodakam |
54 | jalārthaṃ ca gatāḥ ke cin niṣprāṇā bahavo 'rjuna
saṃnivṛttāś ca te śūrās tān dṛṣṭvaiva vicetasaḥ |
55 | jalaṃ dṛṣṭvā pradhāvanti krośamānāḥ parasparam
jalaṃ pītvā mṛtān paśya pibato 'nyāṃś ca bhārata |
56 | parityajya priyān anye bāndhavān bāndhavapriya
vyutkrāntāḥ samadṛśyanta tatra tatra mahāraṇe |
57 | paśyāparān naraśreṣṭha saṃdaṣṭauṣṭhapuṭān punaḥ
bhrukuṭīkuṭilair vaktraiḥ prekṣamāṇān samantataḥ |
58 | etat tavaivānurūpaṃ karmārjuna mahāhave
divi vā devarājasya tvayā yat kṛtam āhave |
59 | evaṃ tāṃ darśayan kṛṣṇo yuddhabhūmiṃ kirīṭine
gacchann evāśṛṇoc chabdaṃ duryodhanabale mahat |
60 | śaṅkhadundubhinirghoṣān bherīpaṇavamiśritān
rathāśvagajanādāṃś ca śastraśabdāṃś ca dāruṇān |
61 | praviśya tad balaṃ kṛṣṇas turagair vātavegibhiḥ
pāṇḍyenābhyarditāṃ senāṃ tvadīyāṃ vīkṣya dhiṣṭhitaḥ |
62 | sa hi nānāvidhair bāṇair iṣvāsapravaro yudhi
nyahanad dviṣatāṃ vrātān gatāsūn antako yathā |
63 | gajavājimanuṣyāṇāṃ śarīrāṇi śitaiḥ śaraiḥ
bhittvā praharatāṃ śreṣṭho videhāsūṃś cakāra saḥ |
64 | śatrupravīrair astāni nānāśastrāṇi sāyakaiḥ
bhittvā tān ahanat pāṇḍyaḥ śatrūñ śakra ivāsurān |