Book 8 Chapter 12 | |
1 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
1 | yathā saṃśaptakaiḥ sārdham arjunasyābhavad raṇaḥ
anyeṣāṃ ca madīyānāṃ pāṇḍavais tad bravīhi me |
2 | saṃjaya uvāca |
2 | śṛṇu rājan yathāvṛttaṃ saṃgrāmaṃ bruvato mama
vīrāṇāṃ śatrubhiḥ sārdhaṃ dehapāpmapraṇāśanam |
3 | pārthaḥ saṃśaptakagaṇaṃ praviśyārṇavasaṃnibham
vyakṣobhayad amitraghno mahāvāta ivārṇavam |
4 | śirāṃsy unmathya vīrāṇāṃ śitair bhallair dhanaṃjayaḥ
pūrṇacandrābhavaktrāṇi svakṣibhrūdaśanāni ca saṃtastāra kṣitiṃ kṣipraṃ vinālair nalinair iva |
5 | suvṛttān āyatān puṣṭāṃś candanāgurubhūṣitān
sāyudhān satanutrāṇān pañcāsyoragasaṃnibhān bāhūn kṣurair amitrāṇāṃ vicakartārjuno raṇe |
6 | dhuryān dhuryatarān sūtān dhvajāṃś cāpāni sāyakān
pāṇīn aratnīn asakṛd bhallaiś ciccheda pāṇḍavaḥ |
7 | dvipān hayān rathāṃś caiva sārohān arjuno raṇe
śarair anekasāhasrai rājan ninye yamakṣayam |
8 | taṃ pravīraṃ pratīyātā nardamānā ivarṣabhāḥ
vāśitārtham abhikruddhā huṃkṛtvā cābhidudruvuḥ nighnantam abhijaghnus te śaraiḥ śṛṅgair ivarṣabhāḥ |
9 | tasya teṣāṃ ca tad yuddham abhaval lomaharṣaṇam
trailokyavijaye yādṛg daityānāṃ saha vajriṇā |
10 | astrair astrāṇi saṃvārya dviṣatāṃ sarvato 'rjunaḥ
iṣubhir bahubhis tūrṇaṃ viddhvā prāṇān rarāsa saḥ |
11 | chinnatriveṇucakrākṣān hatayodhāśvasārathīn
vidhvastāyudhatūṇīrān samunmathitaketanān |
12 | saṃchinnayoktraraśmīkān vitriveṇūn vikūbarān
vidhvastabandhurayugān viśastāyudhamaṇḍalān rathān viśakalīkurvan mahābhrāṇīva mārutaḥ |
13 | vismāpayan prekṣaṇīyaṃ dviṣātāṃ bhayavardhanam
mahārathasahasrasya samaṃ karmārjuno 'karot |
14 | siddhadevarṣisaṃghāś ca cāraṇāś caiva tuṣṭuvuḥ
devadundubhayo neduḥ puṣpavarṣāṇi cāpatan keśavārjunayor mūrdhni prāha vāk cāśarīriṇī |
15 | candrārkānilavahnīnāṃ kāntidīptibaladyutīḥ
yau sadā bibhratur vīrau tāv imau keśavārjunau |
16 | brahmeśānāv ivājayyau vīrāv ekarathe sthitau
sarvabhūtavarau vīrau naranārāyaṇāv ubhau |
17 | ity etan mahad āścaryaṃ dṛṣṭvā śrutvā ca bhārata
aśvatthāmā susaṃyattaḥ kṛṣṇāv abhyadravad raṇe |
18 | atha pāṇḍavam asyantaṃ yamakālāntakāñ śarān
seṣuṇā pāṇināhūya hasan drauṇir athābravīt |
19 | yadi māṃ manyase vīra prāptam arham ivātithim
tataḥ sarvātmanādya tvaṃ yuddhātithyaṃ prayaccha me |
20 | evam ācāryaputreṇa samāhūto yuyutsayā
bahu mene 'rjuno 'tmānam idaṃ cāha janārdanam |
21 | saṃśaptakāś ca me vadhyā drauṇir āhvayate ca mām
yad atrānantaraṃ prāptaṃ praśādhi tvaṃ mahābhuja |
22 | evam ukto 'vahat pārthaṃ kṛṣṇo droṇātmajāntikam
jaitreṇa vidhināhūtaṃ vāyur indram ivādhvare |
23 | tam āmantryaikamanasā keśavo drauṇim abravīt
aśvatthāman sthiro bhūtvā praharāśu sahasva ca |
24 | nirveṣṭuṃ bhartṛpiṇḍaṃ hi kālo 'yam upajīvinām
sūkṣmo vivādo viprāṇāṃ sthūlau kṣātrau jayājayau |
25 | yāṃ na saṃkṣamase mohād divyāṃ pārthasya satkriyām
tām āptum icchan yudhyasva sthiro bhūtvādya pāṇḍavam |
26 | ity ukto vāsudevena tathety uktvā dvijottamaḥ
vivyādha keśavaṃ ṣaṣṭyā nārācair arjunaṃ tribhiḥ |
27 | tasyārjunaḥ susaṃkruddhas tribhir bhallaiḥ śarāsanam
cicchedāthānyad ādatta drauṇir ghorataraṃ dhanuḥ |
28 | sajyaṃ kṛtvā nimeṣāt tad vivyādhārjunakeśavau
tribhiḥ śarair vāsudevaṃ sahasreṇa ca pāṇḍavam |
29 | tataḥ śarasahasrāṇi prayutāny arbudāni ca
sasṛje drauṇir āyastaḥ saṃstabhya ca raṇe 'rjunam |
30 | iṣudher dhanuṣo jyāyā aṅgulībhyaś ca māriṣa
bāhvoḥ karābhyām uraso vadanaghrāṇanetrataḥ |
31 | karṇābhyāṃ śiraso 'ṅgebhyo lomavartmabhya eva ca
rathadhvajebhyaś ca śarā niṣpetur brahmavādinaḥ |
32 | śarajālena mahatā viddhvā keśavapāṇḍavau
nanāda mudito drauṇir mahāmeghaughanisvanaḥ |
33 | tasya nānadataḥ śrutvā pāṇḍavo 'cyutam abravīt
paśya mādhava daurātmyaṃ droṇaputrasya māṃ prati |
34 | vadhaprāptau manyate nau praveśya śaraveśmani
eṣo 'sya hanmi saṃkalpaṃ śikṣayā ca balena ca |
35 | aśvatthāmnaḥ śarān astāṃś chittvaikaikaṃ tridhā tridhā
vyadhamad bharataśreṣṭho nīhāram iva mārutaḥ |
36 | tataḥ saṃśaptakān bhūyaḥ sāśvasūtarathadvipān
dhvajapattigaṇān ugrair bāṇair vivyādha pāṇḍavaḥ |
37 | ye ye dadṛśire tatra yad yad rūpaṃ yathā yathā
te te tat tac charair vyāptaṃ menire 'tmānam eva ca |
38 | te gāṇḍīvapraṇuditā nānārūpāḥ patatriṇaḥ
krośe sāgre sthitān ghnanti dvipāṃś ca puruṣān raṇe |
39 | bhallaiś chinnāḥ karāḥ petuḥ kariṇāṃ madakarṣiṇām
chinnā yathā paraśubhiḥ pravṛddhāḥ śaradi drumāḥ |
40 | paścāt tu śailavat petus te gajāḥ saha sādibhiḥ
vajrivajrapramathitā yathaivādricayās tathā |
41 | gandharvanagarākārān vidhivat kalpitān rathān
vinītajavanāny uktān āsthitān yuddhadurmadān |
42 | śarair viśakalīkurvann amitrān abhyavīvṛṣat
alaṃkṛtān aśvasādīn pattīṃś cāhan dhanaṃjayaḥ |
43 | dhanaṃjayayugāntārkaḥ saṃśaptakamahārṇavam
vyaśoṣayata duḥśoṣaṃ tīvraiḥ śaragabhastibhiḥ |
44 | punar drauṇimahāśailaṃ nārācaiḥ sūryasaṃnibhaiḥ
nirbibheda mahāvegais tvaran vajrīva parvatam |
45 | tam ācāryasutaḥ kruddhaḥ sāśvayantāram āśugaiḥ
yuyutsur nāśakad yoddhuṃ pārthas tān antarācchinat |
46 | tataḥ paramasaṃkruddhaḥ kāṇḍakośān avāsṛjat
aśvatthāmābhirūpāya gṛhān atithaye yathā |
47 | atha saṃśaptakāṃs tyaktvā pāṇḍavo drauṇim abhyayāt
apāṅkteyam iva tyaktvā dātā pāṅkteyam arthinam |
48 | tataḥ samabhavad yuddhaṃ śukrāṅgirasavarcasoḥ
nakṣatram abhito vyomni śukrāṅgirasayor iva |
49 | saṃtāpayantāv anyonyaṃ dīptaiḥ śaragabhastibhiḥ
lokatrāsakarāv āstāṃ vimārgasthau grahāv iva |
50 | tato 'vidhyad bhruvor madhye nārācenārjuno bhṛśam
sa tena vibabhau drauṇir ūrdhvaraśmir yathā raviḥ |
51 | atha kṛṣṇau śaraśatair aśvatthāmnārditau bhṛśam
saraśmijālanikarau yugāntārkāv ivāsatuḥ |
52 | tato 'rjunaḥ sarvatodhāram astram; avāsṛjad vāsudevābhiguptaḥ
drauṇāyaniṃ cābhyahanat pṛṣatkair; vajrāgnivaivasvatadaṇḍakalpaiḥ |
53 | sa keśavaṃ cārjunaṃ cātitejā; vivyādha marmasv atiraudrakarmā
bāṇaiḥ sumuktair atitīvravegair; yair āhato mṛtyur api vyatheta |
54 | drauṇer iṣūn arjunaḥ saṃnivārya; vyāyacchatas tad dviguṇaiḥ supuṅkhaiḥ
taṃ sāśvasūtadhvajam ekavīram; āvṛtya saṃśaptakasainyam ārchat |
55 |
dhanūṃṣi bāṇān iṣudhīr dhanurjyāḥ; pāṇīn bhujān pāṇigataṃ ca śastram
chatrāṇi ketūṃs turagān athaiṣāṃ; vastrāṇi mālyāny atha bhūṣaṇāni |
56 | carmāṇi varmāṇi manorathāṃś ca; priyāṇi sarvāṇi śirāṃsi caiva
ciccheda pārtho dviṣatāṃ pramuktair; bāṇaiḥ sthitānām aparāṅmukhānām |
57 | sukalpitāḥ syandanavājināgāḥ; samāsthitāḥ kṛtayatnair nṛvīraiḥ
pārtheritair bāṇagaṇair nirastās; tair eva sārdhaṃ nṛvarair nipetuḥ |
58 | padmārkapūrṇendusamānanāni; kirīṭamālāmukuṭotkaṭāni
bhallārdhacandrakṣurahiṃsitāni; prapetur urvyāṃ nṛśirāṃsy ajasram |
59 | atha dvipair devapatidvipābhair; devāridarpolbaṇamanyudarpaiḥ
kaliṅgavaṅgāṅganiṣādavīrā; jighāṃsavaḥ pāṇḍavam abhyadhāvan |
60 | teṣāṃ dvipānāṃ vicakarta pārtho; varmāṇi marmāṇi karān niyantṝn
dhvajāḥ patākāś ca tataḥ prapetur; vajrāhatānīva gireḥ śirāṃsi |
61 | teṣu prarugṇeṣu guros tanūjaṃ; bāṇaiḥ kirīṭī navasūryavarṇaiḥ
pracchādayām āsa mahābhrajālair; vāyuḥ samudyuktam ivāṃśumantam |
62 | tato 'rjuneṣūn iṣubhir nirasya; drauṇiḥ śarair arjunavāsudevau
pracchādayitva divi candrasūryau; nanāda so 'mbhoda ivātapānte |
63 | tam arjunas tāṃś ca punas tvadīyān; abhyarditas tair avikṛttaśastraiḥ
bāṇāndhakāraṃ sahasaiva kṛtvā; vivyādha sarvān iṣubhiḥ supuṅkhaiḥ |
64 | nāpy ādadat saṃdadhan naiva muñcan; bāṇān raṇe 'dṛśyata savyasācī
hatāṃś ca nāgāṃs turagān padātīn; saṃsyūtadehān dadṛśū rathāṃś ca |
65 | saṃdhāya nārācavarān daśāśu; drauṇis tvarann ekam ivotsasarja
teṣāṃ ca pañcārjunam abhyavidhyan; pañcācyutaṃ nirbibhiduḥ sumuktāḥ |
66 | tair āhatau sarvamanuṣyamukhyāv; asṛkkṣarantau dhanadendrakalpau
samāptavidyena yathābhibhūtau; hatau svid etau kim u menire 'nye |
67 | athārjunaṃ prāha daśārhanāthaḥ; pramādyase kiṃ jahi yodham etam
kuryād dhi doṣaṃ samupekṣito 'sau; kaṣṭo bhaved vyādhir ivākriyāvān |
68 | tatheti coktvācyutam apramādī; drauṇiṃ prayatnād iṣubhis tatakṣa
chittvāśvaraśmīṃs turagān avidhyat; te taṃ raṇād ūhur atīva dūram |
69 | āvṛtya neyeṣa punas tu yuddhaṃ; pārthena sārdhaṃ matimān vimṛśya
jānañ jayaṃ niyataṃ vṛṣṇivīre; dhanaṃjaye cāṅgirasāṃ variṣṭhaḥ |
70 | pratīpakāye tu raṇād aśvatthāmni hṛte hayaiḥ
mantrauṣadhikriyādānair vyādhau dehād ivāhṛte |
71 | saṃśaptakān abhimukhau prayātau keśavārjunau
vātoddhūtapatākena syandanenaughanādinā |