Book 8 Chapter 11 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | bhīmasenaṃ tato drauṇī rājan vivyādha patriṇā
tvarayā parayā yukto darśayann astralāghavam |
2 | athainaṃ punar ājaghne navatyā niśitaiḥ śaraiḥ
sarvamarmāṇi saṃprekṣya marmajño laghuhastavat |
3 | bhīmasenaḥ samākīrṇo drauṇinā niśitaiḥ śaraiḥ
rarāja samare rājan raśmivān iva bhāskaraḥ |
4 | tataḥ śarasahasreṇa suprayuktena pāṇḍavaḥ
droṇaputram avacchādya siṃhanādam amuñcata |
5 | śaraiḥ śarāṃs tato drauṇiḥ saṃvārya yudhi pāṇḍavam
lalāṭe 'bhyahanad rājan nārācena smayann iva |
6 | lalāṭasthaṃ tato bāṇaṃ dhārayām āsa pāṇḍavaḥ
yathā śṛṅgaṃ vane dṛptaḥ khaḍgo dhārayate nṛpa |
7 | tato drauṇiṃ raṇe bhīmo yatamānaṃ parākramī
tribhir vivyādha nārācair lalāṭe vismayann iva |
8 | lalāṭasthais tato bāṇair brāhmaṇaḥ sa vyarocata
prāvṛṣīva yathā siktas triśṛṅgaḥ parvatottamaḥ |
9 | tataḥ śaraśatair drauṇim ardayām āsa pāṇḍavaḥ
na cainaṃ kampayām āsa mātariśveva parvatam |
10 | tathaiva pāṇḍavaṃ yuddhe drauṇiḥ śaraśataiḥ śitaiḥ
nākampayata saṃhṛṣṭo vāryogha iva parvatam |
11 | tāv anyonyaṃ śarair ghoraiś chādayānau mahārathau
rathacaryāgatau śūrau śuśubhāte raṇotkaṭau |
12 | ādityāv iva saṃdīptau lokakṣayakarāv ubhau
svaraśmibhir ivānyonyaṃ tāpayantau śarottamaiḥ |
13 | kṛtapratikṛte yatnaṃ kurvāṇau ca mahāraṇe
kṛtapratikṛte yatnaṃ cakrāte tāv abhītavat |
14 | vyāghrāv iva ca saṃgrāme ceratus tau mahārathau
śaradaṃṣṭrau durādharṣau cāpavyāttau bhayānakau |
15 | abhūtāṃ tāv adṛśyau ca śarajālaiḥ samantataḥ
meghajālair iva cchannau gagane candrabhāskarau |
16 | prakāśau ca muhūrtena tatraivāstām ariṃdamau
vimuktau meghajālena śaśisūryau yathā divi |
17 | apasavyaṃ tataś cakre drauṇis tatra vṛkodaram
kirañ śaraśatair ugrair dhārābhir iva parvatam |
18 | na tu tan mamṛṣe bhīmaḥ śatror vijayalakṣaṇam
praticakre ca taṃ rājan pāṇḍavo 'py apasavyataḥ |
19 | maṇḍalānāṃ vibhāgeṣu gatapratyāgateṣu ca
babhūva tumulaṃ yuddhaṃ tayos tatra mahāmṛdhe |
20 | caritvā vividhān mārgān maṇḍalaṃ sthānam eva ca
śaraiḥ pūrṇāyatotsṛṣṭair anyonyam abhijaghnatuḥ |
21 | anyonyasya vadhe yatnaṃ cakratus tau mahārathau
īṣatur virathaṃ caiva kartum anyonyam āhave |
22 | tato drauṇir mahāstrāṇi prāduścakre mahārathaḥ
tāny astrair eva samare pratijaghne 'sya pāṇḍavaḥ |
23 | tato ghoraṃ mahārāja astrayuddham avartata
grahayuddhaṃ yathā ghoraṃ prajāsaṃharaṇe abhūt |
24 | te bāṇāḥ samasajjanta kṣiptās tābhyāṃ tu bhārata
dyotayanto diśaḥ sarvās tac ca sainyaṃ samantataḥ |
25 | bāṇasaṃghāvṛtaṃ ghoram ākāśaṃ samapadyata
uklāpātakṛtaṃ yadvat prajānāṃ saṃkṣaye nṛpa |
26 | bāṇābhighātāt saṃjajñe tatra bhārata pāvakaḥ
savisphuliṅgo dīptārciḥ so 'dahad vāhinīdvayam |
27 | tatra siddhā mahārāja saṃpatanto 'bruvan vacaḥ
ati yuddhāni sarvāṇi yuddham etat tato 'dhikam |
28 | sarvayuddhāni caitasya kalāṃ nārhanti ṣoḍaśīm
naitādṛśaṃ punar yuddhaṃ na bhūtaṃ na bhaviṣyati |
29 | aho jñānena saṃyuktāv ubhau cograparākramau
aho bhīme balaṃ bhīmam etayoś ca kṛtāstratā |
30 | aho vīryasya sāratvam aho sauṣṭhavam etayoḥ
sthitāv etau hi samare kālāntakayamopamau |
31 | rudrau dvāv iva saṃbhūtau yathā dvāv iva bhāskarau
yamau vā puruṣavyāghrau ghorarūpāv imau raṇe |
32 | śrūyante sma tadā vācaḥ siddhānāṃ vai muhur muhuḥ
siṃhanādaś ca saṃjajñe sametānāṃ divaukasām adbhutaṃ cāpy acintyaṃ ca dṛṣṭvā karma tayor mṛdhe |
33 | tau śūrau samare rājan parasparakṛtāgasau
parasparam udaikṣetāṃ krodhād udvṛtya cakṣuṣī |
34 | krodharaktekṣaṇau tau tu krodhāt prasphuritādharau
krodhāt saṃdaṣṭadaśanau saṃdaṣṭadaśanacchadau |
35 | anyonyaṃ chādayantau sma śaravṛṣṭyā mahārathau
śarāmbudhārau samare śastravidyutprakāśinau |
36 | tāv anyonyaṃ dhvajau viddhvā sārathī ca mahārathau
anyonyasya hayān viddhvā bibhidāte parasparam |
37 | tataḥ kruddhau mahārāja bāṇau gṛhya mahāhave
ubhau cikṣipatus tūrṇam anyonyasya vadhaiṣiṇau |
38 | tau sāyakau mahārāja dyotamānau camūmukhe
ājaghnāte samāsādya vajravegau durāsadau |
39 | tau parasparavegāc ca śarābhyāṃ ca bhṛśāhatau
nipetatur mahāvīrau svarathopasthayos tadā |
40 | tatas tu sārathir jñātvā droṇaputram acetanam
apovāha raṇād rājan sarvakṣatrasya paśyataḥ |
41 | tathaiva pāṇḍavaṃ rājan vihvalantaṃ muhur muhuḥ
apovāha rathenājau sārathiḥ śatrutāpanam |