Book 8 Chapter 8 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | te sene 'nyonyam āsādya prahṛṣṭāśvanaradvipe
bṛhatyau saṃprajahrāte devāsuracamūpame |
2 | tato gajā rathāś cāśvāḥ pattayaś ca mahāhave
saṃprahāraṃ paraṃ cakrur dehapāpmapraṇāśanam |
3 | pūrṇacandrārkapadmānāṃ kāntitviḍgandhataḥ samaiḥ
uttamāṅgair nṛsiṃhānāṃ nṛsiṃhās tastarur mahīm |
4 | ardhacandrais tathā bhallaiḥ kṣuraprair asipaṭṭiśaiḥ
paraśvadhaiś cāpy akṛntann uttamāṅgāni yudhyatām |
5 | vyāyatāyatabāhūnāṃ vyāyatāyatabāhubhiḥ
vyāyatā bāhavaḥ petuś chinnamuṣṭyāyudhāṅgadāḥ |
6 | taiḥ sphuradbhir mahī bhāti raktāṅgulitalais tadā
garuḍaprahatair ugraiḥ pañcāsyair iva pannagaiḥ |
7 | hayasyandananāgebhyaḥ petur vīrā dviṣaddhatāḥ
vimānebhyo yathā kṣīṇe puṇye svargasadas tathā |
8 | gadābhir anyair gurvībhiḥ parighair musalair api
pothitāḥ śataśaḥ petur vīrā vīratarai raṇe |
9 | rathā rathair vinihatā mattā mattair dvipair dvipāḥ
sādinaḥ sādibhiś caiva tasmin paramasaṃkule |
10 | rathā vararathair nāgair aśvārohāś ca pattibhiḥ
aśvārohaiḥ padātāś ca nihatā yudhi śerate |
11 | rathāśvapattayo nāgai rathair nāgāś ca pattayaḥ
rathapattidvipāś cāśvair nṛbhiś cāśvarathadvipāḥ |
12 | rathāśvebhanarāṇāṃ ca narāśvebharathaiḥ kṛtam
pāṇipādaiś ca śastraiś ca rathaiś ca kadanaṃ mahat |
13 | tathā tasmin bale śūrair vadhyamāne hate 'pi ca
asmān abhyāgaman pārthā vṛkodarapurogamāḥ |
14 | dhṛṣṭadyumnaḥ śikhaṇḍī ca draupadeyāḥ prabhadrakāḥ
sātyakiś cekitānaś ca draviḍaiḥ sainikaiḥ saha |
15 | bhṛtā vittena mahatā pāṇḍyāś cauḍrāḥ sakeralāḥ
vyūḍhoraskā dīrghabhujāḥ prāṃśavaḥ priyadarśanāḥ |
16 | āpīḍino raktadantā mattamātaṅgavikramāḥ
nānāvirāgavasanā gandhacūrṇāvacūrṇitāḥ |
17 | baddhāsayaḥ pāśahastā vāraṇaprativāraṇāḥ
samānamṛtyavo rājann anīkasthāḥ parasparam |
18 | kalāpinaś cāpahastā dīrghakeśāḥ priyāhavāḥ
pattayaḥ sātyaker andhrā ghorarūpaparākramāḥ |
19 | athāpare punaḥ śūrāś cedipāñcālakekayāḥ
karūṣāḥ kosalāḥ kāśyā māgadhāś cāpi dudruvuḥ |
20 | teṣāṃ rathāś ca nāgāś ca pravarāś cāpi pattayaḥ
nānāvidharavair hṛṣṭā nṛtyanti ca hasanti ca |
21 | tasya sainyasya mahato mahāmātravarair vṛtaḥ
madhyaṃ vṛkodaro 'bhyāgāt tvadīyaṃ nāgadhūrgataḥ |
22 | sa nāgapravaro 'tyugro vidhivat kalpito babhau
udayādryagryabhavanaṃ yathābhyuditabhāskaram |
23 | tasyāyasaṃ varmavaraṃ vararatnavibhūṣitam
tārodbhāsasya nabhasaḥ śāradasya samatviṣam |
24 | sa tomaraprāsakaraś cārumauliḥ svalaṃkṛtaḥ
caran madhyaṃdinārkābhas tejasā vyadahad ripūn |
25 | taṃ dṛṣṭvā dviradaṃ dūrāt kṣemadhūrtir dvipasthitaḥ
āhvayāno 'bhidudrāva pramanāḥ pramanastaram |
26 | tayoḥ samabhavad yuddhaṃ dvipayor ugrarūpayoḥ
yadṛcchayā drumavator mahāparvatayor iva |
27 | saṃsaktanāgau tau vīrau tomarair itaretaram
balavat sūryaraśmyābhair bhittvā bhittvā vinedatuḥ |
28 | vyapasṛtya tu nāgābhyāṃ maṇḍalāni viceratuḥ
pragṛhya caiva dhanuṣī jaghnatur vai parasparam |
29 | kṣveḍitāsphoṭitaravair bāṇaśabdaiś ca sarvaśaḥ
tau janān harṣayitvā ca siṃhanādān pracakratuḥ |
30 | samudyatakarābhyāṃ tau dvipābhyāṃ kṛtināv ubhau
vātoddhūtapatākābhyāṃ yuyudhāte mahābalau |
31 | tāv anyonyasya dhanuṣī chittvānyonyaṃ vinedatuḥ
śaktitomaravarṣeṇa prāvṛṇmeghāv ivāmbubhiḥ |
32 | kṣemadhūrtis tadā bhīmaṃ tomareṇa stanāntare
nirbibheda tu vegena ṣaḍbhiś cāpy aparair nadan |
33 | sa bhīmasenaḥ śuśubhe tomarair aṅgamāśritaiḥ
krodhadīptavapur meghaiḥ saptasaptir ivāṃśumān |
34 | tato bhāskaravarṇābham añjogatimayasmayam
sasarja tomaraṃ bhīmaḥ pratyamitrāya yatnavān |
35 | tataḥ kulūtādhipatiś cāpam āyamya sāyakaiḥ
daśabhis tomaraṃ chittvā śaktyā vivyādha pāṇḍavam |
36 | atha kārmukam ādāya mahājaladanisvanam
ripor abhyardayan nāgam unmadaḥ pāṇḍavaḥ śaraiḥ |
37 | sa śaraughārdito nāgo bhīmasenena saṃyuge
nigṛhyamāṇo nātiṣṭhad vātadhvasta ivāmbudaḥ |
38 | tām abhyadhāvad dviradaṃ bhīmasenasya nāgarāṭ
mahāvāteritaṃ meghaṃ vātoddhūta ivāmbudaḥ |
39 | saṃnivartyātmano nāgaṃ kṣemadhūrtiḥ prayatnataḥ
vivyādhābhidrutaṃ bāṇair bhīmasenaṃ sakuñjaram |
40 | tataḥ sādhuvisṛṣṭena kṣureṇa puruṣarṣabhaḥ
chittvā śarāsanaṃ śatror nāgam āmitram ārdayat |
41 | tataḥ khajākayā bhīmaṃ kṣemadhūrtiḥ parābhinat
jaghāna cāsya dviradaṃ nārācaiḥ sarvamarmasu |
42 | purā nāgasya patanād avaplutya sthito mahīm
bhīmaseno ripor nāgaṃ gadayā samapothayat |
43 | tasmāt pramathitān nāgāt kṣemadhūrtim avadrutam
udyatāsim upāyāntaṃ gadayāhan vṛkodaraḥ |
44 | sa papāta hataḥ sāsir vyasuḥ svam abhito dvipam
vajraprarugṇam acalaṃ siṃho vajrahato yathā |
45 | nihataṃ nṛpatiṃ dṛṣṭvā kulūtānāṃ yaśaskaram
prādravad vyathitā senā tvadīyā bharatarṣabha |