Book 8 Chapter 1 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | tato droṇe hate rājan duryodhanamukhā nṛpāḥ
bhṛśam udvignamanaso droṇaputram upāgaman |
2 | te droṇam upaśocantaḥ kaśmalābhihataujasaḥ
paryupāsanta śokārtās tataḥ śāradvatīsutam |
3 | muhūrtaṃ te samāśvāsya hetubhiḥ śāstrasaṃmitaiḥ
rātryāgame mahīpālāḥ svāni veśmāni bhejire |
4 | viśeṣataḥ sūtaputro rājā caiva suyodhanaḥ
duḥśāsano 'tha śakunir na nidrām upalebhire |
5 | te veśmasv api kauravya pṛthvīśā nāpnuvan sukham
cintayantaḥ kṣayaṃ tīvraṃ nidrāṃ naivopalebhire |
6 | sahitās te niśāyāṃ tu duryodhananiveśane
atipracaṇḍād vidveṣāt pāṇḍavānāṃ mahātmanām |
7 | yat tad dyūtaparikliṣṭāṃ kṛṣṇām āninyire sabhām
tat smaranto 'nvatapyanta bhṛśam udvignacetasaḥ |
8 | cintayantaś ca pārthānāṃ tān kleśān dyūtakāritān
kṛcchreṇa kṣaṇadāṃ rājan ninyur abdaśatopamām |
9 | tataḥ prabhāte vimale sthitā diṣṭasya śāsane
cakrur āvaśyakaṃ sarve vidhidṛṣṭena karmaṇā |
10 | te kṛtvāvaśyakāryāṇi samāśvasya ca bhārata
yogam ājñāpayām āsur yuddhāya ca viniryayuḥ |
11 | karṇaṃ senāpatiṃ kṛtvā kṛtakautukamaṅgalāḥ
vācayitvā dvijaśreṣṭhān dadhipātraghṛtākṣataiḥ |
12 | niṣkair gobhir hiraṇyena vāsobhiś ca mahādhanaiḥ
vardhyamānā jayāśīrbhiḥ sūtamāgadhabandibhiḥ |
13 | tathaiva pāṇḍavā rājan kṛtasarvāhṇikakriyāḥ
śibirān niryayū rājan yuddhāya kṛtaniścayāḥ |
14 | tataḥ pravavṛte yuddhaṃ tumulaṃ romaharṣaṇam
kurūṇāṃ pāṇḍavānāṃ ca parasparavadhaiṣiṇām |
15 | tayor dve divase yuddhaṃ kurupāṇḍavasenayoḥ
karṇe senāpatau rājann abhūd adbhutadarśanam |
16 | tataḥ śatrukṣayaṃ kṛtvā sumahāntaṃ raṇe vṛṣaḥ
paśyatāṃ dhārtarāṣṭrāṇāṃ phalgunena nipātitaḥ |
17 | tatas tat saṃjayaḥ sarvaṃ gatvā nāgāhvayaṃ puram
ācakhyau dhṛtarāṣṭrāya yad vṛttaṃ kurujāṅgale |
18 | janamejaya uvāca |
18 | āpageyaṃ hataṃ śrutvā droṇaṃ ca samare paraiḥ
yo jagāma parām ārtiṃ vṛddho rājāmbikāsutaḥ |
19 | sa śrutvā nihataṃ karṇaṃ duryodhanahitaiṣiṇam
kathaṃ dvijavara prāṇān adhārayata duḥkhitaḥ |
20 | yasmiñ jayāśāṃ putrāṇām amanyata sa pārthivaḥ
tasmin hate sa kauravyaḥ kathaṃ prāṇān adhārayat |
21 | durmaraṃ bata manye 'haṃ nṛṇāṃ kṛcchre 'pi vartatām
yatra karṇaṃ hataṃ śrutvā nātyajaj jīvitaṃ nṛpaḥ |
22 | tathā śāṃtanavaṃ vṛddhaṃ brahman bāhlikam eva ca
droṇaṃ ca somadattaṃ ca bhūriśravasam eva ca |
23 | tathaiva cānyān suhṛdaḥ putrapautrāṃś ca pātitān
śrutvā yan nājahāt prāṇāṃs tan manye duṣkaraṃ dvija |
24 | etan me sarvam ācakṣva vistareṇa tapodhana
na hi tṛpyāmi pūrveṣāṃ śṛṇvānaś caritaṃ mahat |
25 | vaiśaṃpāyana uvāca |
25 | hate karṇe mahārāja niśi gāvalgaṇis tadā
dīno yayau nāgapuram aśvair vātasamair jave |
26 | sa hāstinapuraṃ gatvā bhṛśam udvignamānasaḥ
jagāma dhṛtarāṣṭrasya kṣayaṃ prakṣīṇabāndhavam |
27 | sa samudvīkṣya rājānaṃ kaśmalābhihataujasam
vavande prāñjalir bhūtvā mūrdhnā pādau nṛpasya ha |
28 | saṃpūjya ca yathānyāyaṃ dhṛtarāṣṭraṃ mahīpatim
hā kaṣṭam iti coktvā sa tato vacanam ādade |
29 | saṃjayo 'haṃ kṣitipate kaccid āste sukhaṃ bhavān
svadoṣeṇāpadaṃ prāpya kaccin nādya vimuhyasi |
30 | hitāny uktāni viduradroṇagāṅgeyakeśavaiḥ
agṛhītāny anusmṛtya kaccin na kuruṣe vyathām |
31 | rāmanāradakaṇvaiś ca hitam uktaṃ sabhātale
nagṛhītam anusmṛtya kaccin na kuruṣe vyathām |
32 | suhṛdas tvaddhite yuktān bhīṣmadroṇamukhān paraiḥ
nihatān yudhi saṃsmṛtya kaccin na kuruṣe vyathām |
33 | tam evaṃvādinaṃ rājā sūtaputraṃ kṛtāñjalim
sudīrgham abhiniḥśvasya duḥkhārta idam abravīt |
34 | gāṅgeye nihate śūre divyāstravati saṃjaya
droṇe ca parameṣvāse bhṛśaṃ me vyathitaṃ manaḥ |
35 | yo rathānāṃ sahasrāṇi daṃśitānāṃ daśaiva hi
ahany ahani tejasvī nijaghne vasusaṃbhavaḥ |
36 | sa hato yajñasenasya putreṇeha śikhaṇḍinā
pāṇḍaveyābhiguptena bhṛśaṃ me vyathitaṃ manaḥ |
37 | bhārgavaḥ pradadau yasmai paramāstraṃ mahātmane
sākṣād rāmeṇa yo bālye dhanurveda upākṛtaḥ |
38 | yasya prasādāt kaunteyā rājaputrā mahābalāḥ
mahārathatvaṃ saṃprāptās tathānye vasudhādhipāḥ |
39 | taṃ droṇaṃ nihataṃ śrutvā dhṛṣṭadyumnena saṃyuge
satyasaṃdhaṃ maheṣvāsaṃ bhṛśaṃ me vyathitaṃ manaḥ |
40 | trailokye yasya śāstreṣu na pumān vidyate samaḥ
taṃ droṇaṃ nihataṃ śrutvā kim akurvata māmakāḥ |
41 | saṃśaptakānāṃ ca bale pāṇḍavena mahātmanā
dhanaṃjayena vikramya gamite yamasādanam |
42 | nārāyaṇāstre nihate droṇaputrasya dhīmataḥ
hataśeṣeṣv anīkeṣu kim akurvata māmakāḥ |
43 | vipradrutān ahaṃ manye nimagnaḥ śokasāgare
plavamānān hate droṇe sannanaukān ivārṇave |
44 | duryodhanasya karṇasya bhojasya kṛtavarmaṇaḥ
madrarājasya śalyasya drauṇeś caiva kṛpasya ca |
45 | matputraśeṣasya tathā tathānyeṣāṃ ca saṃjaya
viprakīrṇeṣv anīkeṣu mukhavarṇo 'bhavat katham |
46 | etat sarvaṃ yathā vṛttaṃ tattvaṃ gāvalgaṇe raṇe
ācakṣva pāṇḍaveyānāṃ māmakānāṃ ca sarvaśaḥ |
47 | saṃjaya uvāca |
47 | pāṇḍaveyair hi yad vṛttaṃ kauraveyeṣu māriṣa
tac chrutvā mā vyathāṃ kārṣīd iṣṭe na vyathate manaḥ |
48 | yasmād abhāvī bhāvī vā bhaved artho naraṃ prati
aprāptau tasya vā prāptau na kaś cid vyathate budhaḥ |
49 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
49 | na vyathā śṛṇvataḥ kā cid vidyate mama saṃjaya
diṣṭam etat purā manye kathayasva yathecchakam |