Book 7 Chapter 173 | |
1 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
1 | tasminn atirathe droṇe nihate tatra saṃjaya
māmakāḥ pāṇḍavāś caiva kim akurvann ataḥ param |
2 | saṃjaya uvāca |
2 | tasminn atirathe droṇe nihate pārṣatena vai
kauraveṣu ca bhagneṣu kuntīputro dhanaṃjayaḥ |
3 | dṛṣṭvā sumahad āścaryam ātmano vijayāvaham
yadṛcchayāgataṃ vyāsaṃ papraccha bharatarṣabha |
4 | saṃgrāme nighnataḥ śatrūñ śaraughair vimalair aham
agrato lakṣaye yāntaṃ puruṣaṃ pāvakaprabham |
5 | jvalantaṃ śūlam udyamya yāṃ diśaṃ pratipadyate
tasyāṃ diśi viśīryante śatravo me mahāmune |
6 | na padbhyāṃ spṛśate bhūmiṃ na ca śūlaṃ vimuñcati
śūlāc chūlasahasrāṇi niṣpetus tasya tejasā |
7 | tena bhagnān arīn sarvān madbhagnān manyate janaḥ
tena dagdhāni sainyāni pṛṣṭhato 'nudahāmy aham |
8 | bhagavaṃs tan mamācakṣva ko vai sa puruṣottamaḥ
śūlapāṇir mahān kṛṣṇa tejasā sūryasaṃnibhaḥ |
9 | vyāsa uvāca |
9 | prajāpatīnāṃ prathamaṃ taijasaṃ puruṣaṃ vibhum
bhuvanaṃ bhūr bhuvaṃ devaṃ sarvalokeśvaraṃ prabhum |
10 | īśānaṃ varadaṃ pārtha dṛṣṭavān asi śaṃkaram
taṃ gaccha śaraṇaṃ devaṃ sarvādiṃ bhuvaneśvaram |
11 | mahādevaṃ mahātmānam īśānaṃ jaṭilaṃ śivam
tryakṣaṃ mahābhujaṃ rudraṃ śikhinaṃ cīravāsasam dātāraṃ caiva bhaktānāṃ prasādavihitān varān |
12 | tasya te pārṣadā divyā rūpair nānāvidhaiḥ vibhoḥ
vāmanā jaṭilā muṇḍā hrasvagrīvā mahodarāḥ |
13 | mahākāyā mahotsāhā mahākarṇās tathāpare
ānanair vikṛtaiḥ pādaiḥ pārtha veṣaiś ca vaikṛtaiḥ |
14 | īdṛśaiḥ sa mahādevaḥ pūjyamāno maheśvaraḥ
sa śivas tāta tejasvī prasādād yāti te 'grataḥ tasmin ghore tadā pārtha saṃgrāme lomaharṣaṇe |
15 | droṇakarṇakṛpair guptāṃ maheṣvāsaiḥ prahāribhiḥ
kas tāṃ senāṃ tadā pārtha manasāpi pradharṣayet ṛte devān maheṣvāsād bahurūpān maheśvarāt |
16 | sthātum utsahate kaś cin na tasminn agrataḥ sthite
na hi bhūtaṃ samaṃ tena triṣu lokeṣu vidyate |
17 | gandhenāpi hi saṃgrāme tasya kruddhasya śatravaḥ
visaṃjñā hatabhūyiṣṭhā vepanti ca patanti ca |
18 | tasmai namas tu kurvanto devās tiṣṭhanti vai divi
ye cānye mānavā loke ye ca svargajito narāḥ |
19 | ye bhaktā varadaṃ devaṃ śivaṃ rudram umāpatim
iha loke sukhaṃ prāpya te yānti paramāṃ gatim |
20 | namaskuruṣva kaunteya tasmai śāntāya vai sadā
rudrāya śitikaṇṭhāya kaniṣṭhāya suvarcase |
21 | kapardine karālāya haryakṣṇe varadāya ca
yāmyāyāvyaktakeśāya sadvṛtte śaṃkarāya ca |
22 | kāmyāya harinetrāya sthāṇave puruṣāya ca
harikeśāya muṇḍāya kṛśāyottaraṇāya ca |
23 | bhāskarāya sutīrthāya devadevāya raṃhase
bahurūpāya śarvāya priyāya priyavāsase |
24 | uṣṇīṣiṇe suvaktrāya sahasrākṣāya mīḍhuṣe
giriśāya praśāntāya pataye cīravāsase |
25 | hiraṇyabāhave caiva ugrāya pataye diśām
parjanyapataye caiva bhūtānāṃ pataye namaḥ |
26 | vṛkṣāṇāṃ pataye caiva apāṃ ca pataye tathā
vṛkṣair āvṛtakāyāya senānye madhyamāya ca |
27 | sruvahastāya devāya dhanvine bhārgavāya ca
bahurūpāya viśvasya pataye cīravāsase |
28 | sahasraśirase caiva sahasranayanāya ca
sahasrabāhave caiva sahasracaraṇāya ca |
29 | śaraṇaṃ prāpya kaunteya varadaṃ bhuvaneśvaram
umāpatiṃ virūpākṣaṃ dakṣayajñanibarhaṇam prajānāṃ patim avyagraṃ bhūtānāṃ patim avyayam |
30 | kapardinaṃ vṛṣāvartaṃ vṛṣanābhaṃ vṛṣadhvajam
vṛṣadarpaṃ vṛṣapatiṃ vṛṣaśṛṅgaṃ vṛṣarṣabham |
31 | vṛṣāṅkaṃ vṛṣabhodāraṃ vṛṣabhaṃ vṛṣabhekṣaṇam
vṛṣāyudhaṃ vṛṣaśaraṃ vṛṣabhūtaṃ maheśvaram |
32 | mahodaraṃ mahākāyaṃ dvīpicarmanivāsinam
lokeśaṃ varadaṃ muṇḍaṃ brahmaṇyaṃ brāhmaṇapriyam |
33 | triśūlapāṇiṃ varadaṃ khaḍgacarmadharaṃ prabhum
pinākinaṃ khaṇḍaparaśuṃ lokānāṃ patim īśvaram prapadye śaraṇaṃ devaṃ śaraṇyaṃ cīravāsasam |
34 | namas tasmai sureśāya yasya vaiśravaṇaḥ sakhā
suvāsase namo nityaṃ suvratāya sudhanvine |
35 | sruvahastāya devāya sukhadhanvāya dhanvine
dhanvantarāya dhanuṣe dhanvācāryāya dhanvine |
36 | ugrāyudhāya devāya namaḥ suravarāya ca
namo 'stu bahurūpāya namaś ca bahudhanvine |
37 | namo 'stu sthāṇave nityaṃ suvratāya sudhanvine
namo 'stu tripuraghnāya bhagaghnāya ca vai namaḥ |
38 | vanaspatīnāṃ pataye narāṇāṃ pataye namaḥ
apāṃ ca pataye nityaṃ yajñānāṃ pataye namaḥ |
39 | pūṣṇo dantavināśāya tryakṣāya varadāya ca
nīlakaṇṭhāya piṅgāya svarṇakeśāya vai namaḥ |
40 | karmāṇi caiva divyāni mahādevasya dhīmataḥ
tāni te kīrtayiṣyāmi yathāprajñaṃ yathāśrutam |
41 | na surā nāsurā loke na gandharvā na rākṣasāḥ
sukham edhanti kupite tasminn api guhāgatāḥ |
42 | vivyādha kupito yajñaṃ nirbhayas tu bhavas tadā
dhanuṣā bāṇam utsṛjya saghoṣaṃ vinanāda ca |
43 | te na śarma kutaḥ śāntiṃ lebhire sma surās tadā
vidrute sahasā yajñe kupite ca maheśvare |
44 | tena jyātalaghoṣeṇa sarve lokāḥ samākulāḥ
babhūvur vaśagāḥ pārtha nipetuś ca surāsurāḥ |
45 | āpaś cukṣubhire sarvāś cakampe ca vasuṃdharā
parvatāś ca vyaśīryanta diśo nāgāś ca mohitāḥ |
46 | andhāś ca tamasā lokā na prakāśanta saṃvṛtāḥ
jaghnivān saha sūryeṇa sarveṣāṃ jyotiṣāṃ prabhāḥ |
47 | cukruśur bhayabhītāś ca śāntiṃ cakrus tathaiva ca
ṛṣayaḥ sarvabhūtānām ātmanaś ca sukhaiṣiṇaḥ |
48 | pūṣāṇam abhyadravata śaṃkaraḥ prahasann iva
puroḍāśaṃ bhakṣayato daśanān vai vyaśātayat |
49 | tato niścakramur devā vepamānā natāḥ sma tam
punaś ca saṃdadhe dīptaṃ devānāṃ niśitaṃ śaram |
50 | rudrasya yajñabhāgaṃ ca viśiṣṭaṃ te nv akalpayan
bhayena tridaśā rājañ śaraṇaṃ ca prapedire |
51 | tena caivātikopena sa yajñaḥ saṃdhitas tadā
yattāś cāpi surā āsan yattāś cādyāpi taṃ prati |
52 | asurāṇāṃ purāṇy āsaṃs trīṇi vīryavatāṃ divi
āyasaṃ rājataṃ caiva sauvarṇam aparaṃ mahat |
53 | āyasaṃ tārakākṣasya kamalākṣasya rājatam
sauvarṇaṃ paramaṃ hy āsīd vidyunmālina eva ca |
54 | na śaktas tāni maghavān bhettuṃ sarvāyudhair api
atha sarve 'marā rudraṃ jagmuḥ śaraṇam arditāḥ |
55 | te tam ūcur mahātmānaṃ sarve devāḥ savāsavāḥ
rudra raudrā bhaviṣyanti paśavaḥ sarvakarmasu nipātayiṣyase cainān asurān bhuvaneśvara |
56 | sa tathoktas tathety uktvā devānāṃ hitakāmyayā
atiṣṭhat sthāṇubhūtaḥ sa sahasraṃ parivatsarān |
57 | yadā trīṇi sametāni antarikṣe purāṇi vai
triparvaṇā triśalyena tena tāni bibheda saḥ |
58 | purāṇi na ca taṃ śekur dānavāḥ prativīkṣitum
śaraṃ kālāgnisaṃyuktaṃ viṣṇusomasamāyutam |
59 | bālam aṅkagataṃ kṛtvā svayaṃ pañcaśikhaṃ punaḥ
umā jijñāsamānā vai ko 'yam ity abravīt surān |
60 | bāhuṃ savajraṃ śakrasya kruddhasyāstambhayat prabhuḥ
sa eṣa bhagavān devaḥ sarvalokeśvaraḥ prabhuḥ |
61 | na saṃbubudhire cainaṃ devās taṃ bhuvaneśvaram
saprajāpatayaḥ sarve bālārkasadṛśaprabham |
62 | athābhyetya tato brahmā dṛṣṭvā ca sa maheśvaram
ayaṃ śreṣṭha iti jñātvā vavande taṃ pitāmahaḥ |
63 | tataḥ prasādayām āsur umāṃ rudraṃ ca te surāḥ
abhavac ca punar bāhur yathāprakṛti vajriṇaḥ |
64 | teṣāṃ prasanno bhagavān sapatnīko vṛṣadhvajaḥ
devānāṃ tridaśaśreṣṭho dakṣayajñavināśanaḥ |
65 | sa vai rudraḥ sa ca śivaḥ so 'gniḥ śarvaḥ sa sarvavit
sa cendraś caiva vāyuś ca so 'śvinau sa ca vidyutaḥ |
66 | sa bhavaḥ sa ca parjanyo mahādevaḥ sa cānaghaḥ
sa candramāḥ sa ceśānaḥ sa sūryo varuṇaś ca saḥ |
67 | sa kālaḥ so 'ntako mṛtyuḥ sa yamo rātryahāni ca
māsārdhamāsā ṛtavaḥ saṃdhye saṃvatsaraś ca saḥ |
68 | sa ca dhātā vidhātā ca viśvātmā viśvakarmakṛt
sarvāsāṃ devatānāṃ ca dhārayaty avapur vapuḥ |
69 | sarvair devaiḥ stuto devaḥ saikadhā bahudhā ca saḥ
śatadhā sahasradhā caiva tathā śatasahasradhā |
70 | īdṛśaḥ sa mahādevo bhūyaś ca bhagavān ajaḥ
na hi sarve mayā śakyā vaktuṃ bhagavato guṇāḥ |
71 | sarvair grahair gṛhītān vai sarvapāpasamanvitān
sa mocayati suprītaḥ śaraṇyaḥ śaraṇāgatān |
72 | āyur ārogyam aiśvaryaṃ vittaṃ kāmāṃś ca puṣkalān
sa dadāti manuṣyebhyaḥ sa caivākṣipate punaḥ |
73 | sendrādiṣu ca deveṣu tasya caiśvaryam ucyate
sa caiva vyāhṛte loke manuṣyāṇāṃ śubhāśubhe |
74 | aiśvaryāc caiva kāmānām īśvaraḥ punar ucyate
maheśvaraś ca bhūtānāṃ mahatām īśvaraś ca saḥ |
75 | bahubhir bahudhā rūpair viśvaṃ vyāpnoti vai jagat
asya devasya yad vaktraṃ samudre tad atiṣṭhata |
76 | eṣa caiva śmaśāneṣu devo vasati nityaśaḥ
yajanty enaṃ janās tatra vīrasthāna itīśvaram |
77 | asya dīptāni rūpāṇi ghorāṇi ca bahūni ca
loke yāny asya kurvanti manuṣyāḥ pravadanti ca |
78 | nāmadheyāni lokeṣu bahūny atra yathārthavat
nirucyante mahattvāc ca vibhutvāt karmabhis tathā |
79 | vede cāsya samāmnātaṃ śatarudrīyam uttamam
nāmnā cānantarudreti upasthānaṃ mahātmanaḥ |
80 | sa kāmānāṃ prabhur devo ye divyā ye ca mānuṣāḥ
sa vibhuḥ sa prabhur devo viśvaṃ vyāpnuvate mahat |
81 | jyeṣṭhaṃ bhūtaṃ vadanty enaṃ brāhmaṇā munayas tathā
prathamo hy eṣa devānāṃ mukhād asyānalo 'bhavat |
82 | sarvathā yat paśūn pāti taiś ca yad ramate punaḥ
teṣām adhipatir yac ca tasmāt paśupatiḥ smṛtaḥ |
83 | nityena brahmacaryeṇa liṅgam asya yadā sthitam
mahayanti ca lokāś ca maheśvara iti smṛtaḥ |
84 | ṛṣayaś caiva devāś ca gandharvāpsarasas tathā
liṅgam asyārcayanti sma tac cāpy ūrdhvaṃ samāsthitam |
85 | pūjyamāne tatas tasmin modate sa maheśvaraḥ
sukhī prītaś ca bhavati prahṛṣṭaś caiva śaṃkaraḥ |
86 | yad asya bahudhā rūpaṃ bhūtabhavyabhavatsthitam
sthāvaraṃ jaṅgamaṃ caiva bahurūpas tataḥ smṛtaḥ |
87 | ekākṣo jājvalann āste sarvatokṣimayo 'pi vā
krodhād yaś cāviśal lokāṃs tasmāc charva iti smṛtaḥ |
88 | dhūmraṃ rūpaṃ ca yat tasya dhūrjaṭis tena ucyate
viśve devāś ca yat tasmin viśvarūpas tataḥ smṛtaḥ |
89 | tisro devīr yadā caiva bhajate bhuvaneśvaraḥ
dyām apaḥ pṛthivīṃ caiva tryambakaś ca tataḥ smṛtaḥ |
90 | samedhayati yan nityaṃ sarvārthān sarvakarmasu
śivam icchan manuṣyāṇāṃ tasmād eśa śivaḥ smṛtaḥ |
91 | sahasrākṣo 'yutākṣo vā sarvatokṣimayo 'pi vā
yac ca viśvaṃ mahat pāti mahādevas tataḥ smṛtaḥ |
92 | dahaty ūrdhvaṃ sthito yac ca prāṇotpattisthitaś ca yat
sthitaliṅgaś ca yan nityaṃ tasmāt sthāṇur iti smṛtaḥ |
93 | viṣamasthaḥ śarīreṣu samaś ca prāṇinām iha
sa vāyur viṣamastheṣu prāṇāpānaśarīriṣu |
94 | pūjayed vigrahaṃ yas tu liṅgaṃ vāpi samarcayet
liṅgaṃ pūjayitā nityaṃ mahatīṃ śriyam aśnute |
95 | ūrubhyām ardham āgneyaṃ somārdhaṃ ca śivā tanuḥ
ātmano 'rdhaṃ ca tasyāgniḥ somo 'rdhaṃ punar ucyate |
96 | taijasī mahatī dīptā devebhyaś ca śivā tanuḥ
bhāsvatī mānuṣeṣv asya tanur ghorāgnir ucyate |
97 | brahmacaryaṃ caraty eṣa śivā yāsya tanus tayā
yāsya ghoratarā mūrtiḥ sarvān atti tayeśvaraḥ |
98 | yan nirdahati yat tīkṣṇo yad ugro yat pratāpavān
māṃsaśoṇitamajjādo yat tato rudra ucyate |
99 | eṣa devo mahādevo yo 'sau pārtha tavāgrataḥ
saṃgrāme śātravān nighnaṃs tvayā dṛṣṭaḥ pinākadhṛk |
100 | eṣa vai bhagavān devaḥ saṃgrāme yāti te 'grataḥ
yena dattāni te 'strāṇi yais tvayā dānavā hatāḥ |
101 | dhanyaṃ yaśasyam āyuṣyaṃ puṇyaṃ vedaiś ca saṃjñitam
devadevasya te pārtha vyākhyātaṃ śatarudriyam |
102 | sarvārthasādhakaṃ puṇyaṃ sarvakilbiṣanāśanam
sarvapāpapraśamanaṃ sarvaduḥkhabhayāpaham |
103 | caturvidham idaṃ stotraṃ yaḥ śṛṇoti naraḥ sadā
vijitya sarvāñ śatrūn sa rudraloke mahīyate |
104 | caritaṃ mahātmano divyaṃ sāṃgrāmikam idaṃ śubham
paṭhan vai śatarudrīyaṃ śṛṇvaṃś ca satatotthitaḥ |
105 | bhakto viśveśvaraṃ devaṃ mānuṣeṣu tu yaḥ sadā
varān sa kāmāṃl labhate prasanne tryambake naraḥ |
106 | gaccha yudhyasva kaunteya na tavāsti parājayaḥ
yasya mantrī ca goptā ca pārśvatas te janārdanaḥ |
107 | saṃjaya uvāca |
107 | evam uktvārjunaṃ saṃkhye parāśarasutas tadā
jagāma bharataśreṣṭha yathāgatam ariṃdama |