Book 7 Chapter 171 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | bhīmasenaṃ samākīrṇaṃ dṛṣṭvāstreṇa dhanaṃjayaḥ
tejasaḥ pratighātārthaṃ vāruṇena samāvṛṇot |
2 | nālakṣayata taṃ kaś cid vāruṇāstreṇa saṃvṛtam
arjunasya laghutvāc ca saṃvṛtatvāc ca tejasaḥ |
3 | sāśvasūtaratho bhīmo droṇaputrāstrasaṃvṛtaḥ
agnāv agnir iva nyasto jvālāmālī sudurdṛśaḥ |
4 | yathā rātrikṣaye rājañ jyotīṃṣy astagiriṃ prati
samāpetus tathā bāṇā bhīmasenarathaṃ prati |
5 | sa hi bhīmo rathaś cāsya hayāḥ sūtaś ca māriṣa
saṃvṛtā droṇaputreṇa pāvakāntargatābhavan |
6 | yathā dagdhvā jagat kṛtsnaṃ samaye sacarācaram
gacched agnir vibhor āsyaṃ tathāstraṃ bhīmam āvṛṇot |
7 | sūryam agniḥ praviṣṭaḥ syād yathā cāgniṃ divākaraḥ
tathā praviṣṭaṃ tat tejo na prājñāyata kiṃ cana |
8 | vikīrṇam astraṃ tad dṛṣṭvā tathā bhīmarathaṃ prati
udīryamāṇaṃ drauṇiṃ ca niṣpratidvaṃdvam āhave |
9 | sarvasainyāni pāṇḍūnāṃ nyastaśastrāṇy acetasaḥ
yudhiṣṭhirapurogāṃś ca vimukhāṃs tān mahārathān |
10 | arjuno vāsudevaś ca tvaramāṇau mahādyutī
avaplutya rathād vīrau bhīmam ādravatāṃ tataḥ |
11 | tatas tad droṇaputrasya tejo 'strabalasaṃbhavam
vigāhya tau subalinau māyayāviśatāṃ tadā |
12 | nyastaśastrau tatas tau tu nādahad astrajo 'nalaḥ
vāruṇāstraprayogāc ca vīryavattvāc ca kṛṣṇayoḥ |
13 | tataś cakṛṣatur bhīmaṃ tasya sarvāyudhāni ca
nārāyaṇāstraśāntyarthaṃ naranārāyaṇau balāt |
14 | apakṛṣyamāṇaḥ kaunteyo nadaty eva mahārathaḥ
vardhate caiva tad ghoraṃ drauṇer astraṃ sudurjayam |
15 | tam abravīd vāsudevaḥ kim idaṃ pāṇḍunandana
vāryamāṇo 'pi kaunteya yad yuddhān na nivartase |
16 | yadi yuddhena jeyāḥ syur ime kauravanandanāḥ
vayam apy atra yudhyema tathā ceme nararṣabhāḥ |
17 | rathebhyas tv avatīrṇās tu sarva eva sma tāvakāḥ
tasmāt tvam api kaunteya rathāt tūrṇam apākrama |
18 | evam uktvā tataḥ kṛṣṇo rathād bhūmim apātayat
niḥśvasantaṃ yathā nāgaṃ krodhasaṃraktalocanam |
19 | yadāpakṛṣṭaḥ sa rathān nyāsitaś cāyudhaṃ bhuvi
tato nārāyaṇāstraṃ tat praśāntaṃ śatrutāpanam |
20 | tasmin praśānte vidhinā tadā tejasi duḥsahe
babhūvur vimalāḥ sarvā diśaḥ pradiśa eva ca |
21 | pravavuś ca śivā vātāḥ praśāntā mṛgapakṣiṇaḥ
vāhanāni ca hṛṣṭāni yodhāś ca manujeśvara |
22 | vyapoḍhe ca tato ghore tasmiṃs tejasi bhārata
babhau bhīmo niśāpāye dhīmān sūrya ivoditaḥ |
23 | hataśeṣaṃ balaṃ tatra pāṇḍavānām atiṣṭhata
astravyuparamād dhṛṣṭaṃ tava putrajighāṃsayā |
24 | vyavasthite bale tasminn astre pratihate tathā
duryodhano mahārāja droṇaputram athābravīt |
25 | aśvatthāman punaḥ śīghram astram etat prayojaya
vyavasthitā hi pāñcālāḥ punar eva jayaiṣiṇaḥ |
26 | aśvatthāmā tathoktas tu tava putreṇa māriṣa
sudīnam abhiniḥśvasya rājānam idam abravīt |
27 | naitad āvartate rājann astraṃ dvir nopapadyate
āvartayan nihanty etat prayoktāraṃ na saṃśayaḥ |
28 | eṣa cāstrapratīghātaṃ vāsudevaḥ prayuktavān
anyathā vihitaḥ saṃkhye vadhaḥ śatror janādhipa |
29 | parājayo vā mṛtyur vā śreyo mṛtyur na nirjayaḥ
nirjitāś cārayo hy ete śastrotsargān mṛtopamāḥ |
30 | duryodhana uvāca |
30 | ācāryaputra yady etad dvir astraṃ na prayujyate
anyair gurughnā vadhyantām astrair astravidāṃ vara |
31 | tvayi hy astrāṇi divyāni yathā syus tryambake tathā
icchato na hi te mucyet kruddhasyāpi puraṃdaraḥ |
32 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
32 | tasminn astre pratihate droṇe copadhinā hate
tathā duryodhanenokto drauṇiḥ kim akarot punaḥ |
33 | dṛṣṭvā pārthāṃś ca saṃgrāme yuddhāya samavasthitān
nārāyaṇāstranirmuktāṃś carataḥ pṛtanāmukhe |
34 | saṃjaya uvāca |
34 | jānan pituḥ sa nidhanaṃ siṃhalāṅgūlaketanaḥ
sakrodho bhayam utsṛjya abhidudrāva pārṣatam |
35 | abhidrutya ca viṃśatyā kṣudrakāṇāṃ nararṣabhaḥ
pañcabhiś cātivegena vivyādha puruṣarṣabham |
36 | dhṛṣṭadyumnas tato rājañ jvalantam iva pāvakam
droṇaputraṃ triṣaṣṭyā tu rājan vivyādha patriṇām |
37 | sārathiṃ cāsya viṃśatyā svarṇapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ
hayāṃś ca caturo 'vidhyac caturbhir niśitaiḥ śaraiḥ |
38 | viddhvā viddhvānadad drauṇiḥ kampayann iva medinīm
ādadat sarvalokasya prāṇān iva mahāraṇe |
39 | pārṣatas tu balī rājan kṛtāstraḥ kṛtaniśramaḥ
drauṇim evābhidudrāva kṛtvā mṛtyuṃ nivartanam |
40 | tato bāṇamayaṃ varṣaṃ droṇaputrasya mūrdhani
avāsṛjad ameyātmā pāñcālyo rathināṃ varaḥ |
41 | taṃ drauṇiḥ samare kruddhaś chādayām āsa patribhiḥ
vivyādha cainaṃ daśabhiḥ pitur vadham anusmaran |
42 | dvābhyāṃ ca suvikṛṣṭābhyāṃ kṣurābhyāṃ dhvajakārmuke
chittvā pāñcālarājasya drauṇir anyaiḥ samārdayat |
43 | vyaśvasūtarathaṃ cainaṃ drauṇiś cakre mahāhave
tasya cānucarān sarvān kruddhaḥ prācchādayac charaiḥ |
44 | pradrudrāva tataḥ sainyaṃ pāñcālānāṃ viśāṃ pate
saṃbhrāntarūpam ārtaṃ ca śaravarṣaparikṣatam |
45 | dṛṣṭvā ca vimukhān yodhān dhṛṣṭadyumnaṃ ca pīḍitam
śaineyo 'codayat tūrṇaṃ raṇaṃ drauṇirathaṃ prati |
46 | aṣṭabhir niśitaiś caiva so 'śvatthāmānam ārdayat
viṃśatyā punar āhatya nānārūpair amarṣaṇam vivyādha ca tathā sūtaṃ caturbhiś caturo hayān |
47 | so 'tividdho maheṣvāso nānāliṅgair amarṣaṇaḥ
yuyudhānena vai drauṇiḥ prahasan vākyam abravīt |
48 | śaineyābhyavapattiṃ te jānāmy ācāryaghātinaḥ
na tv enaṃ trāsyasi mayā grastam ātmānam eva ca |
49 | evam uktvārkaraśmyābhaṃ suparvāṇaṃ śarottamam
vyasṛjat sātvate drauṇir vajraṃ vṛtre yathā hariḥ |
50 | sa taṃ nirbhidya tenāstaḥ sāyakaḥ saśarāvaram
viveśa vasudhāṃ bhittvā śvasan bilam ivoragaḥ |
51 | sa bhinnakavacaḥ śūras tottrārdita iva dvipaḥ
vimucya saśaraṃ cāpaṃ bhūrivraṇaparisravaḥ |
52 | sīdan rudhirasiktaś ca rathopastha upāviśat
sūtenāpahṛtas tūrṇaṃ droṇaputrād rathāntaram |
53 | athānyena supuṅkhena śareṇa nataparvaṇā
ājaghāna bhruvor madhye dhṛṣṭadyumnaṃ paraṃtapaḥ |
54 | sa pūrvam atividdhaś ca bhṛśaṃ paścāc ca pīḍitaḥ
sasāda yudhi pāñcālyo vyapāśrayata ca dhvajam |
55 | taṃ mattam iva siṃhena rājan kuñjaram arditam
javenābhyadravañ śūrāḥ pañca pāṇḍavato rathāḥ |
56 | kirīṭī bhīmasenaś ca vṛddhakṣatraś ca pauravaḥ
yuvarājaś ca cedīnāṃ mālavaś ca sudarśanaḥ pañcabhiḥ pañcabhir bāṇair abhyaghnan sarvataḥ samam |
57 | āśīviṣābhair viṃśadbhiḥ pañcabhiś cāpi tāñ śaraiḥ
ciccheda yugapad drauṇiḥ pañcaviṃśatisāyakān |
58 | saptabhiś ca śitair bāṇaiḥ pauravaṃ drauṇir ārdayat
mālavaṃ tribhir ekena pārthaṃ ṣaḍbhir vṛkodaram |
59 | tatas te vivyadhuḥ sarve drauṇiṃ rājan mahārathāḥ
yugapac ca pṛthak caiva rukmapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ |
60 | yuvarājas tu viṃśatyā drauṇiṃ vivyādha patriṇām
pārthaś ca punar aṣṭābhis tathā sarve tribhis tribhiḥ |
61 | tato 'rjunaṃ ṣaḍbhir athājaghāna; drauṇāyanir daśabhir vāsudevam
bhīmaṃ daśārdhair yuvarājaṃ caturbhir; dvābhyāṃ chittvā kārmukaṃ ca dhvajaṃ ca punaḥ pārthaṃ śaravarṣeṇa viddhvā; drauṇir ghoraṃ siṃhanādaṃ nanāda |
62 |
tasyāsyataḥ suniśitān pītadhārān; drauṇeḥ śarān pṛṣṭhataś cāgrataś ca
dharā viyad dyauḥ pradiśo diśaś ca; channā bāṇair abhavan ghorarūpaiḥ |
63 | āsīnasya svarathaṃ tūgratejāḥ; sudarśanasyendraketuprakāśau
bhujau śiraś cendrasamānavīryas; tribhiḥ śarair yugapat saṃcakarta |
64 | sa pauravaṃ rathaśaktyā nihatya; chittvā rathaṃ tilaśaś cāpi bāṇaiḥ
chittvāsya bāhū varacandanāktau; bhallena kāyāc chira uccakarta |
65 | yuvānam indīvaradāmavarṇaṃ; cedipriyaṃ yuvarājaṃ prahasya
bāṇais tvarāvāñ jvalitāgnikalpair; viddhvā prādān mṛtyave sāśvasūtam |
66 | tān nihatya raṇe vīro droṇaputro yudhāṃ patiḥ
dadhmau pramuditaḥ śaṅkhaṃ bṛhantam aparājitaḥ |
67 | tataḥ sarve ca pāñcālā bhīmasenaś ca pāṇḍavaḥ
dhṛṣṭadyumnarathaṃ bhītās tyaktvā saṃprādravan diśaḥ |
68 | tān prabhagnāṃs tathā drauṇiḥ pṛṣṭhato vikirañ śaraiḥ
abhyavartata vegena kālavat pāṇḍuvāhinīm |
69 | te vadhyamānāḥ samare droṇaputreṇa kṣatriyāḥ
droṇaputraṃ bhayād rājan dikṣu sarvāsu menire |