Book 7 Chapter 169 | |
1 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
1 | sāṅgā vedā yathānyāyaṃ yenādhītā mahātmanā
yasmin sākṣād dhanurvedo hrīniṣedhe pratiṣṭhitaḥ |
2 | tasminn ākruśyati droṇe maharṣitanaye tadā
nīcātmanā nṛśaṃsena kṣudreṇa gurughātinā |
3 | yasya prasādāt karmāṇi kurvanti puruṣarṣabhāḥ
amānuṣāṇi saṃgrāme devair asukarāṇi ca |
4 | tasminn ākruśyati droṇe samakṣaṃ pāpakarmiṇaḥ
nāmarṣaṃ tatra kurvanti dhik kṣatraṃ dhig amarṣitam |
5 | pārthāḥ sarve ca rājānaḥ pṛthivyāṃ ye dhanurdharāḥ
śrutvā kim āhuḥ pāñcālyaṃ tan mamācakṣva saṃjaya |
6 | saṃjaya uvāca |
6 | śrutvā drupadaputrasya tā vācaḥ krūrakarmaṇaḥ
tūṣṇīṃ babhūvū rājānaḥ sarva eva viśāṃ pate |
7 | arjunas tu kaṭākṣeṇa jihmaṃ prekṣya ca pārṣatam
sabāṣpam abhiniḥśvasya dhig dhig dhig iti cābravīt |
8 | yudhiṣṭhiraś ca bhīmaś ca yamau kṛṣṇas tathāpare
āsan suvrīḍitā rājan sātyakir idam abravīt |
9 | nehāsti puruṣaḥ kaś cid ya imaṃ pāpapūruṣam
bhāṣamāṇam akalyāṇaṃ śīghraṃ hanyān narādhamam |
10 | kathaṃ ca śatadhā jihvā na te mūrdhā ca dīryate
gurum ākrośataḥ kṣudra na cādharmeṇa pātyase |
11 | yāpyas tvam asi pārthaiś ca sarvaiś cāndhakavṛṣṇibhiḥ
yat karma kaluṣaṃ kṛtvā ślāghase janasaṃsadi |
12 | akāryaṃ tādṛśaṃ kṛtvā punar eva guruṃ kṣipan
vadhyas tvaṃ na tvayārtho 'sti muhūrtam api jīvatā |
13 | kas tv etad vyavased āryas tvad anyaḥ puruṣādhamaḥ
nigṛhya keśeṣu vadhaṃ guror dharmātmanaḥ sataḥ |
14 | saptāvare tathā pūrve bāndhavās te nipātitāḥ
yaśasā ca parityaktās tvāṃ prāpya kulapāṃsanam |
15 | uktavāṃś cāpi yat pārthaṃ bhīṣmaṃ prati nararṣabham
tathānto vihitas tena svayam eva mahātmanā |
16 | tasyāpi tava sodaryo nihantā pāpakṛttamaḥ
nānyaḥ pāñcālaputrebhyo vidyate bhuvi pāpakṛt |
17 | sa cāpi sṛṣṭaḥ pitrā te bhīṣmasyāntakaraḥ kila
śikhaṇḍī rakṣitas tena sa ca mṛtyur mahātmanaḥ |
18 | pāñcālāś calitā dharmāt kṣudrā mitragurudruhaḥ
tvāṃ prāpya sahasodaryaṃ dhikkṛtaṃ sarvasādhubhiḥ |
19 | punaś ced īdṛśīṃ vācaṃ matsamīpe vadiṣyasi
śiras te pātayiṣyāmi gadayā vajrakalpayā |
20 | sātvatenaivam ākṣiptaḥ pārṣataḥ paruṣākṣaram
saṃrabdhaḥ sātyakiṃ prāha saṃkruddhaḥ prahasann iva |
21 | śrūyate śrūyate ceti kṣamyate ceti mādhava
na cānārya śubhaṃ sādhuṃ puruṣaṃ kṣeptum arhasi |
22 | kṣamā praśasyate loke na tu pāpo 'rhati kṣamām
kṣamāvantaṃ hi pāpātmā jito 'yam iti manyate |
23 | sa tvaṃ kṣudrasamācāro nīcātmā pāpaniścayaḥ
ā keśāgrān nakhāgrāc ca vaktavyo vaktum icchasi |
24 | yaḥ sa bhūriśravāś chinne bhuje prāyagatas tvayā
vāryamāṇena nihatas tataḥ pāpataraṃ nu kim |
25 | vyūhamāno mayā droṇo divyenāstreṇa saṃyuge
visṛṣṭaśastro nihataḥ kiṃ tatra krūra duṣkṛtam |
26 | ayudhyamānaṃ yas tv ājau tathā prāyagataṃ munim
chinnabāhuṃ parair hanyāt sātyake sa kathaṃ bhavet |
27 | nihatya tvāṃ yadā bhūmau sa vikrāmati vīryavān
kiṃ tadā na nihaṃsy enaṃ bhūtvā puruṣasattamaḥ |
28 | tvayā punar anāryeṇa pūrvaṃ pārthena nirjitaḥ
yadā tadā hataḥ śūraḥ saumadattiḥ pratāpavān |
29 | yatra yatra tu pāṇḍūnāṃ droṇo drāvayate camūm
kirañ śarasahasrāṇi tatra tatra prayāmy aham |
30 | sa tvam evaṃvidhaṃ kṛtvā karma cāṇḍālavat svayam
vaktum icchasi vaktavyaḥ kasmān māṃ paruṣāṇy atha |
31 | kartā tvaṃ karmaṇograsya nāhaṃ vṛṣṇikulādhama
pāpānāṃ ca tvam āvāsaḥ karmaṇāṃ mā punar vada |
32 | joṣam āssva na māṃ bhūyo vaktum arhasy ataḥ param
adharottaram etad dhi yan mā tvaṃ vaktum icchasi |
33 | atha vakṣyasi māṃ maurkhyād bhūyaḥ paruṣam īdṛśam
gamayiṣyāmi bāṇais tvāṃ yudhi vaivasvatakṣayam |
34 | na caiva mūrkha dharmeṇa kevalenaiva śakyate
teṣām api hy adharmeṇa ceṣṭitaṃ śṛṇu yādṛśam |
35 | vañcitaḥ pāṇḍavaḥ pūrvam adharmeṇa yudhiṣṭhiraḥ
draupadī ca parikliṣṭā tathādharmeṇa sātyake |
36 | pravrājitā vanaṃ sarve pāṇḍavāḥ saha kṛṣṇayā
sarvasvam apakṛṣṭaṃ ca tathādharmeṇa bāliśa |
37 | adharmeṇāpakṛṣṭaś ca madrarājaḥ parair itaḥ
ito 'py adharmeṇa hato bhīṣmaḥ kurupitāmahaḥ bhūriśravā hy adharmeṇa tvayā dharmavidā hataḥ |
38 | evaṃ parair ācaritaṃ pāṇḍaveyaiś ca saṃyuge
rakṣamāṇair jayaṃ vīrair dharmajñair api sātvata |
39 | durjñeyaḥ paramo dharmas tathādharmaḥ sudurvidaḥ
yudhyasva kauravaiḥ sārdhaṃ mā gāḥ pitṛniveśanam |
40 | evamādīni vākyāni krūrāṇi paruṣāṇi ca
śrāvitaḥ sātyakiḥ śrīmān ākampita ivābhavat |
41 | tac chrutvā krodhatāmrākṣaḥ sātyakis tv ādade gadām
viniḥśvasya yathā sarpaḥ praṇidhāya rathe dhanuḥ |
42 | tato 'bhipatya pāñcālyaṃ saṃrambheṇedam abravīt
na tvāṃ vakṣyāmi paruṣaṃ haniṣye tvāṃ vadhakṣamam |
43 | tam āpatantaṃ sahasā mahābalam amarṣaṇam
pāñcālyāyābhisaṃkruddham antakāyāntakopamam |
44 | codito vāsudevena bhīmaseno mahābalaḥ
avaplutya rathāt tūrṇaṃ bāhubhyāṃ samavārayat |
45 | dravamāṇaṃ tathā kruddhaṃ sātyakiṃ pāṇḍavo balī
praskandamānam ādāya jagāma balinaṃ balāt |
46 | sthitvā viṣṭabhya caraṇau bhīmena śinipuṃgavaḥ
nigṛhītaḥ pade ṣaṣṭhe balena balināṃ varaḥ |
47 | avaruhya rathāt taṃ tu hriyamāṇaṃ balīyasā
uvāca ślakṣṇayā vācā sahadevo viśāṃ pate |
48 | asmākaṃ puruṣavyāghra mitram anyan na vidyate
param andhakavṛṣṇibhyaḥ pāñcālebhyaś ca mādhava |
49 | tathaivāndhakavṛṣṇīnāṃ tava caiva viśeṣataḥ
kṛṣṇasya ca tathāsmatto mitram anyan na vidyate |
50 | pāñcālānāṃ ca vārṣṇeya samudrāntāṃ vicinvatām
nānyad asti paraṃ mitraṃ yathā pāṇḍavavṛṣṇayaḥ |
51 | sa bhavān īdṛśaṃ mitraṃ manyate ca yathā bhavān
bhavantaś ca yathāsmākaṃ bhavatāṃ ca tathā vayam |
52 | sa evaṃ sarvadharmajño mitradharmam anusmaran
niyaccha manyuṃ pāñcālyāt praśāmya śinipuṃgava |
53 | pārṣatasya kṣama tvaṃ vai kṣamatāṃ tava pārṣataḥ
vayaṃ kṣamayitāraś ca kim anyatra śamād bhavet |
54 | praśāmyamāne śaineye sahadevena māriṣa
pāñcālarājasya sutaḥ prahasann idam abravīt |
55 | muñca muñca śineḥ pautraṃ bhīma yuddhamadānvitam
āsādayatu mām eṣa dharādharam ivānilaḥ |
56 | yāvad asya śitair bāṇaiḥ saṃrambhaṃ vinayāmy aham
yuddhaśraddhāṃ ca kaunteya jīvitasya ca saṃyuge |
57 | kiṃ nu śakyaṃ mayā kartuṃ kāryaṃ yad idam udyatam
sumahat pāṇḍuputrāṇām āyānty ete hi kauravāḥ |
58 | atha vā phalgunaḥ sarvān vārayiṣyati saṃyuge
aham apy asya mūrdhānaṃ pātayiṣyāmi sāyakaiḥ |
59 | manyate chinnabāhuṃ māṃ bhūriśravasam āhave
utsṛjainam ahaṃ vainam eṣa māṃ vā haniṣyati |
60 | śṛṇvan pāñcālavākyāni sātyakiḥ sarpavac chvasan
bhīmabāhvantare sakto visphuraty aniśaṃ balī |
61 | tvarayā vāsudevaś ca dharmarājaś ca māriṣa
yatnena mahatā vīrau vārayām āsatus tataḥ |
62 | nivārya parameṣvāsau krodhasaṃraktalocanau
yuyutsavaḥ parān saṃkhye pratīyuḥ kṣatriyarṣabhāḥ |