Book 7 Chapter 168 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | arjunasya vacaḥ śrutvā nocus tatra mahārathāḥ
apriyaṃ vā priyaṃ vāpi mahārāja dhanaṃjayam |
2 | tataḥ kruddho mahābāhur bhīmaseno 'bhyabhāṣata
utsmayann iva kaunteyam arjunaṃ bharatarṣabha |
3 | munir yathāraṇyagato bhāṣase dharmasaṃhitam
nyastadaṇḍo yathā pārtha brāhmaṇaḥ saṃśitavrataḥ |
4 | kṣatāt trātā kṣatāj jīvan kṣāntas triṣv api sādhuṣu
kṣatriyaḥ kṣitim āpnoti kṣipraṃ dharmaṃ yaśaḥ śriyam |
5 | sa bhavān kṣatriyaguṇair yuktaḥ sarvaiḥ kulodvahaḥ
avipaścid yathā vākyaṃ vyāharan nādya śobhase |
6 | parākramas te kaunteya śakrasyeva śacīpateḥ
na cātivartase dharmaṃ velām iva mahodadhiḥ |
7 | na pūjayet tvā ko 'nvadya yat trayodaśavārṣikam
amarṣaṃ pṛṣṭhataḥ kṛtvā dharmam evābhikāṅkṣase |
8 | diṣṭyā tāta manas te 'dya svadharmam anuvartate
ānṛśaṃsye ca te diṣṭyā buddhiḥ satatam acyuta |
9 | yat tu dharmapravṛttasya hṛtaṃ rājyam adharmataḥ
draupadī ca parāmṛṣṭā sabhām ānīya śatrubhiḥ |
10 | vanaṃ pravrājitāś cāsma valkalājinavāsasaḥ
anarhamāṇās taṃ bhāvaṃ trayodaśa samāḥ paraiḥ |
11 | etāny amarṣasthānāni marṣitāni tvayānagha
kṣatradharmaprasaktena sarvam etad anuṣṭhitam |
12 | tam adharmam apākraṣṭum ārabdhaḥ sahitas tvayā
sānubandhān haniṣyāmi kṣudrān rājyaharān aham |
13 | tvayā tu kathitaṃ pūrvaṃ yuddhāyābhyāgatā vayam
ghaṭāmaś ca yathāśakti tvaṃ tu no 'dya jugupsase |
14 | svadharmaṃ necchase jñātuṃ mithyā vacanam eva te
bhayārditānām asmākaṃ vācā marmāṇi kṛntasi |
15 | vapan vraṇe kṣāram iva kṣatānāṃ śatrukarśana
vidīryate me hṛdayaṃ tvayā vākśalyapīḍitam |
16 | adharmam etad vipulaṃ dhārmikaḥ san na budhyase
yat tvam ātmānam asmāṃś ca praśaṃsyān na praśaṃsasi yaḥ kalāṃ ṣoḍaśīṃ tvatto nārhate taṃ praśaṃsasi |
17 | svayam evātmano vaktuṃ na yuktaṃ guṇasaṃstavam
dārayeyaṃ mahīṃ krodhād vikireyaṃ ca parvatān |
18 | āvidhya ca gadāṃ gurvīṃ bhīmāṃ kāñcanamālinīm
giriprakāśān kṣitijān bhañjeyam anilo yathā |
19 | sa tvam evaṃvidhaṃ jānan bhrātaraṃ māṃ nararṣabha
droṇaputrād bhayaṃ kartuṃ nārhasy amitavikrama |
20 | atha vā tiṣṭha bībhatso saha sarvair nararṣabhaiḥ
aham enaṃ gadāpāṇir jeṣyāmy eko mahāhave |
21 | tataḥ pāñcālarājasya putraḥ pārtham athābravīt
saṃkruddham iva nardantaṃ hiraṇyakaśipuṃ hariḥ |
22 | bībhatso viprakarmāṇi viditāni manīṣiṇām
yājanādhyāpane dānaṃ tathā yajñapratigrahau |
23 | ṣaṣṭham adhyayanaṃ nāma teṣāṃ kasmin pratiṣṭhitaḥ
hato droṇo mayā yat tat kiṃ māṃ pārtha vigarhase |
24 | apakrāntaḥ svadharmāc ca kṣatradharmam upāśritaḥ
amānuṣeṇa hanty asmān astreṇa kṣudrakarmakṛt |
25 | tathā māyāṃ prayuñjānam asahyaṃ brāhmaṇabruvam
māyayaiva nihanyād yo na yuktaṃ pārtha tatra kim |
26 | tasmiṃs tathā mayā śaste yadi drauṇāyanī ruṣā
kurute bhairavaṃ nādaṃ tatra kiṃ mama hīyate |
27 | na cādbhutam idaṃ manye yad drauṇiḥ śuddhagarjayā
ghātayiṣyati kauravyān paritrātum aśaknuvan |
28 | yac ca māṃ dhārmiko bhūtvā bravīṣi gurughātinam
tadartham aham utpannaḥ pāñcālyasya suto 'nalāt |
29 | yasya kāryam akāryaṃ vā yudhyataḥ syāt samaṃ raṇe
taṃ kathaṃ brāhmaṇaṃ brūyāḥ kṣatriyaṃ vā dhanaṃjaya |
30 | yo hy anastravido hanyād brahmāstraiḥ krodhamūrchitaḥ
sarvopāyair na sa kathaṃ vadhyaḥ puruṣasattama |
31 | vidharmiṇaṃ dharmavidbhiḥ proktaṃ teṣāṃ viṣopamam
jānan dharmārthatattvajñaḥ kim arjuna vigarhase |
32 | nṛśaṃsaḥ sa mayākramya ratha eva nipātitaḥ
tan mābhinandyaṃ bībhatso kimarthaṃ nābhinandase |
33 | kṛte raṇe kathaṃ pārtha jvalanārkaviṣopamam
bhīmaṃ droṇaśiraśchede praśasyaṃ na praśaṃsasi |
34 | yo 'sau mamaiva nānyasya bāndhavān yudhi jaghnivān
chittvāpi tasya mūrdhānaṃ naivāsmi vigatajvaraḥ |
35 | tac ca me kṛntate marma yan na tasya śiro mayā
niṣādaviṣaye kṣiptaṃ jayadrathaśiro yathā |
36 | avadhaś cāpi śatrūṇām adharmaḥ śiṣyate 'rjuna
kṣatriyasya hy ayaṃ dharmo hanyād dhanyeta vā punaḥ |
37 | sa śatrur nihataḥ saṃkhye mayā dharmeṇa pāṇḍava
yathā tvayā hataḥ śūro bhagadattaḥ pituḥ sakhā |
38 | pitāmahaṃ raṇe hatvā manyase dharmam ātmanaḥ
mayā śatrau hate kasmāt pāpe dharmaṃ na manyase |
39 | nānṛtaḥ pāṇḍavo jyeṣṭho nāhaṃ vādhārmiko 'rjuna
śiṣyadhruṅ nihataḥ pāpo yudhyasva vijayas tava |