Book 7 Chapter 167 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | prādurbhūte tatas tasminn astre nārāyaṇe tadā
prāvāt sapṛṣato vāyur anabhre stanayitnumān |
2 | cacāla pṛthivī cāpi cukṣubhe ca mahodadhiḥ
pratisrotaḥ pravṛttāś ca gantuṃ tatra samudragāḥ |
3 | śikharāṇi vyadīryanta girīṇāṃ tatra bhārata
apasavyaṃ mṛgāś caiva pāṇḍuputrān pracakrire |
4 | tamasā cāvakīryanta sūryaś ca kaluṣo 'bhavat
saṃpatanti ca bhūtāni kravyādāni prahṛṣṭavat |
5 | devadānavagandharvās trastā āsan viśāṃ pate
kathaṃ kathābhavat tīvrā dṛṣṭvā tad vyākulaṃ mahat |
6 | vyathitāḥ sarvarājānas tadā hy āsan vicetasaḥ
tad dṛṣṭvā ghorarūpaṃ tu drauṇer astraṃ bhayāvaham |
7 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
7 | nivartiteṣu sainyeṣu droṇaputreṇa saṃyuge
bhṛśaṃ śokābhitaptena pitur vadham amṛṣyatā |
8 | kurūn āpatato dṛṣṭvā dhṛṣṭadyumnasya rakṣaṇe
ko mantraḥ pāṇḍaveṣv āsīt tan mamācakṣva saṃjaya |
9 | saṃjaya uvāca |
9 | prāg eva vidrutān dṛṣṭvā dhārtarāṣṭrān yudhiṣṭhiraḥ
punaś ca tumulaṃ śabdaṃ śrutvārjunam abhāṣata |
10 | ācārye nihate droṇe dhṛṣṭadyumnena saṃyuge
nihate vajrahastena yathā vṛtre mahāsure |
11 | nāśaṃsanta jayaṃ yuddhe dīnātmāno dhanaṃjaya
ātmatrāṇe matiṃ kṛtvā prādravan kuravo yathā |
12 | ke cid bhrāntai rathais tūrṇaṃ nihatapārṣṇiyantṛbhiḥ
vipatākadhvajacchatraiḥ pārthivāḥ śīrṇakūbaraiḥ |
13 | bhagnanīḍair ākulāśvair āruhyānye vicetasaḥ
bhītāḥ pādair hayān ke cit tvarayantaḥ svayaṃ rathaiḥ yugacakrākṣabhagnaiś ca drutāḥ ke cid bhayāturāḥ |
14 | gajaskandheṣu saṃsyūtā nārācaiś calitāsanāḥ
śarārtair vidrutair nāgair hṛtāḥ ke cid diśo daśa |
15 | viśastrakavacāś cānye vāhanebhyaḥ kṣitiṃ gatāḥ
saṃchinnā nemiṣu gatā mṛditāś ca hayadvipaiḥ |
16 | krośantas tāta putreti palāyanto 'pare bhayāt
nābhijānanti cānyonyaṃ kaśmalābhihataujasaḥ |
17 | putrān pitṝn sakhīn bhrātṝn samāropya dṛḍhakṣatān
jalena kledayanty anye vimucya kavacāny api |
18 | avasthāṃ tādṛśīṃ prāpya hate droṇe drutaṃ balam
punarāvartitaṃ kena yadi jānāsi śaṃsa me |
19 | hayānāṃ heṣatāṃ śabdaḥ kuñjarāṇāṃ ca bṛṃhatām
rathanemisvanaś cātra vimiśraḥ śrūyate mahān |
20 | ete śabdā bhṛśaṃ tīvrāḥ pravṛttāḥ kurusāgare
muhur muhur udīryantaḥ kampayanti hi māmakān |
21 | ya eṣa tumulaḥ śabdaḥ śrūyate lomaharṣaṇaḥ
sendrān apy eṣa lokāṃs trīn bhañjyād iti matir mama |
22 | manye vajradharasyaiṣa ninādo bhairavasvanaḥ
droṇe hate kauravārthaṃ vyaktam abhyeti vāsavaḥ |
23 | prahṛṣṭalomakūpāḥ sma saṃvignarathakuñjarāḥ
dhanaṃjaya guruṃ śrutvā tatra nādaṃ subhīṣaṇam |
24 | ka eṣa kauravān dīrṇān avasthāpya mahārathaḥ
nivartayati yuddhārthaṃ mṛdhe deveśvaro yathā |
25 | arjuna uvāca |
25 | udyamyātmānam ugrāya karmaṇe dhairyam āsthitāḥ
dhamanti kauravāḥ śaṅkhān yasya vīryam upāśritāḥ |
26 | yatra te saṃśayo rājan nyastaśastre gurau hate
dhārtarāṣṭrān avasthāpya ka eṣa nadatīti ha |
27 | hrīmantaṃ taṃ mahābāhuṃ mattadviradagāminam
vyākhyāsyāmy ugrakarmāṇaṃ kurūṇām abhayaṃkaram |
28 | yasmiñ jāte dadau droṇo gavāṃ daśaśataṃ dhanam
brāhmaṇebhyo mahārhebhyaḥ so 'śvatthāmaiṣa garjati |
29 | jātamātreṇa vīreṇa yenoccaiḥśravasā iva
heṣatā kampitā bhūmir lokāś ca sakalās trayaḥ |
30 | tac chrutvāntarhitaṃ bhūtaṃ nāma cāsyākarot tadā
aśvatthāmeti so 'dyaiṣa śūro nadati pāṇḍava |
31 | yo 'dyānātha ivākramya pārṣatena hatas tathā
karmaṇā sunṛśaṃsena tasya nātho vyavasthitaḥ |
32 | guruṃ me yatra pāñcālyaḥ keśapakṣe parāmṛśat
tan na jātu kṣamed drauṇir jānan pauruṣam ātmanaḥ |
33 | upacīrṇo gurur mithyā bhavatā rājyakāraṇāt
dharmajñena satā nāma so 'dharmaḥ sumahān kṛtaḥ |
34 | sarvadharmopapanno 'yaṃ mama śiṣyaś ca pāṇḍavaḥ
nāyaṃ vakṣyati mithyeti pratyayaṃ kṛtavāṃs tvayi |
35 | sa satyakañcukaṃ nāma praviṣṭena tato 'nṛtam
ācārya ukto bhavatā hataḥ kuñjara ity uta |
36 | tataḥ śastraṃ samutsṛjya nirmamo gatacetanaḥ
āsīt sa vihvalo rājan yathā dṛṣṭas tvayā vibhuḥ |
37 | sa tu śokena cāviṣṭo vimukhaḥ putravatsalaḥ
śāśvataṃ dharmam utsṛjya guruḥ śiṣyeṇa ghātitaḥ |
38 | nyastaśastram adharmeṇa ghātayitvā guruṃ bhavān
rakṣatv idānīṃ sāmātyo yadi śaknoṣi pārṣatam |
39 | grastam ācāryaputreṇa kruddhena hatabandhunā
sarve vayaṃ paritrātuṃ na śakṣyāmo 'dya pārṣatam |
40 | sauhārdaṃ sarvabhūteṣu yaḥ karoty atimātraśaḥ
so 'dya keśagrahaṃ śrutvā pitur dhakṣyati no raṇe |
41 | vikrośamāne hi mayi bhṛśam ācāryagṛddhini
avakīrya svadharmaṃ hi śiṣyeṇa nihato guruḥ |
42 | yadā gataṃ vayo bhūyaḥ śiṣṭam alpataraṃ ca naḥ
tasyedānīṃ vikāro 'yam adharmo yatkṛto mahān |
43 | piteva nityaṃ sauhārdāt piteva sa hi dharmataḥ
so 'lpakālasya rājyasya kāraṇān nihato guruḥ |
44 | dhṛtarāṣṭreṇa bhīṣmāya droṇāya ca viśāṃ pate
visṛṣṭā pṛthivī sarvā saha putraiś ca tatparaiḥ |
45 | sa prāpya tādṛśīṃ vṛttiṃ satkṛtaḥ satataṃ paraiḥ
avṛṇīta sadā putrān mām evābhyadhikaṃ guruḥ |
46 | akṣīyamāṇo nyastāstras tvadvākyenāhave hataḥ
na tv enaṃ yudhyamānaṃ vai hanyād api śatakratuḥ |
47 | tasyācāryasya vṛddhasya droho nityopakāriṇaḥ
kṛto hy anāryair asmābhī rājyārthe laghubuddhibhiḥ |
48 | putrān bhrātṝn pitṝn dārāñ jīvitaṃ caiva vāsaviḥ
tyajet sarvaṃ mama premṇā jānāty etad dhi me guruḥ |
49 | sa mayā rājyakāmena hanyamāno 'py upekṣitaḥ
tasmād avākśirā rājan prāpto 'smi narakaṃ vibho |
50 | brāhmaṇaṃ vṛddham ācāryaṃ nyastaśastraṃ yathā munim
ghātayitvādya rājyārthe mṛtaṃ śreyo na jīvitam |