Book 7 Chapter 164 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | tasmiṃs tathā vartamāne narāśvagajasaṃkṣaye
duḥśāsano mahārāja dhṛṣṭadyumnam ayodhayat |
2 | sa tu rukmarathāsakto duḥśāsanaśarārditaḥ
amarṣāt tava putrasya śarair vāhān avākirat |
3 | kṣaṇena sa rathas tasya sadhvajaḥ sahasārathiḥ
nādṛśyata mahārāja pārṣatasya śaraiś citaḥ |
4 | duḥśāsanas tu rājendra pāñcālyasya mahātmanaḥ
nāśakat pramukhe sthātuṃ śarajālaprapīḍitaḥ |
5 | sa tu duḥśāsanaṃ bāṇair vimukhīkṛtya pārṣataḥ
kirañ śarasahasrāṇi droṇam evābhyayād raṇe |
6 | pratyapadyata hārdikyaḥ kṛtavarmā tadantaram
sodaryāṇāṃ trayaś caiva ta enaṃ paryavārayan |
7 | taṃ yamau pṛṣṭhato 'nvaitāṃ rakṣantau puruṣarṣabhau
droṇāyābhimukhaṃ yāntaṃ dīpyamānam ivānalam |
8 | saṃprahāram akurvaṃs te sarve sapta mahārathāḥ
amarṣitāḥ sattvavantaḥ kṛtvā maraṇam agrataḥ |
9 | śuddhātmānaḥ śuddhavṛttā rājan svargapuraskṛtāḥ
āryaṃ yuddham akurvanta parasparajigīṣavaḥ |
10 | śuklābhijanakarmāṇo matimanto janādhipāḥ
dharmayuddham ayudhyanta prekṣanto gatim uttamām |
11 | na tatrāsīd adharmiṣṭham aśastraṃ yuddham eva ca
nātra karṇī na nālīko na lipto na ca vastakaḥ |
12 | na sūcī kapiśo nātra na gavāsthir gajāsthikaḥ
iṣur āsīn na saṃśliṣṭo na pūtir na ca jihmagaḥ |
13 | ṛjūny eva viśuddhāni sarve śastrāṇy adhārayan
suyuddhena parāṃl lokān īpsantaḥ kīrtim eva ca |
14 | tadāsīt tumulaṃ yuddhaṃ sarvadoṣavivarjitam
caturṇāṃ tava yodhānāṃ tais tribhiḥ pāṇḍavaiḥ saha |
15 | dhṛṣṭadyumnas tu tān hitvā tava rājan ratharṣabhān
yamābhyāṃ vāritān dṛṣṭvā śīghrāstro droṇam abhyayāt |
16 | nivāritās tu te vīrās tayoḥ puruṣasiṃhayoḥ
samasajjanta catvāro vātāḥ parvatayor iva |
17 | dvābhyāṃ dvābhyāṃ yamau sārdhaṃ rathābhyāṃ rathapuṃgavau
samāsaktau tato droṇaṃ dhṛṣṭadyumno 'bhyavartata |
18 | dṛṣṭvā droṇāya pāñcālyaṃ vrajantaṃ yuddhadurmadam
yamābhyāṃ tāṃś ca saṃsaktāṃs tadantaram upādravat |
19 | duryodhano mahārāja kirañ śoṇitabhojanān
taṃ sātyakiḥ śīghrataraṃ punar evābhyavartata |
20 | tau parasparam āsādya samīpe kurumādhavau
hasamānau nṛśārdūlāv abhītau samagacchatām |
21 | bālye vṛttāni sarvāṇi prīyamāṇau vicintya tau
anyonyaṃ prekṣamāṇau ca hasamānau punaḥ punaḥ |
22 | atha duryodhano rājā sātyakiṃ pratyabhāṣata
priyaṃ sakhāyaṃ satataṃ garhayan vṛttam ātmanaḥ |
23 | dhik krodhaṃ dhik sakhe lobhaṃ dhiṅ mohaṃ dhig amarṣitam
dhig astu kṣātram ācāraṃ dhig astu balam aurasam |
24 | yat tvaṃ mām abhisaṃdhatse tvāṃ cāhaṃ śinipuṃgava
tvaṃ hi prāṇaiḥ priyataro mamāhaṃ ca sadā tava |
25 | smarāmi tāni sarvāṇi bālye vṛttāni yāni nau
tāni sarvāṇi jīrṇāni sāṃprataṃ nau raṇājire kim anyat krodhalobhābhyāṃ yudhyāmi tvādya sātvata |
26 | taṃ tathāvādinaṃ rājan sātyakiḥ pratyabhāṣata
prahasan viśikhāṃs tīkṣṇān udyamya paramāstravit |
27 | neyaṃ sabhā rājaputra na cācāryaniveśanam
yatra krīḍitam asmābhis tadā rājan samāgataiḥ |
28 | duryodhana uvāca |
28 | kva sā krīḍā gatāsmākaṃ bālye vai śinipuṃgava
kva ca yuddham idaṃ bhūyaḥ kālo hi duratikramaḥ |
29 | kiṃ nu no vidyate kṛtyaṃ dhanena dhanalipsayā
yatra yudhyāmahe sarve dhanalobhāt samāgatāḥ |
30 | saṃjaya uvāca |
30 | taṃ tathāvādinaṃ tatra rājānaṃ mādhavo 'bravīt
evaṃvṛttaṃ sadā kṣatraṃ yad dhantīha gurūn api |
31 | yadi te 'haṃ priyo rājañ jahi māṃ mā ciraṃ kṛthāḥ
tvatkṛte sukṛtāṃl lokān gaccheyaṃ bharatarṣabha |
32 | yā te śaktir balaṃ caiva tat kṣipraṃ mayi darśaya
necchāmy etad ahaṃ draṣṭuṃ mitrāṇāṃ vyasanaṃ mahat |
33 | ity evaṃ vyaktam ābhāṣya pratibhāṣya ca sātyakiḥ
abhyayāt tūrṇam avyagro nirapekṣo viśāṃ pate |
34 | tam āyāntam abhiprekṣya pratyagṛhṇāt tavātmajaḥ
śaraiś cāvākirad rājañ śaineyaṃ tanayas tava |
35 | tataḥ pravavṛte yuddhaṃ kurumādhavasiṃhayoḥ
anyonyaṃ kruddhayor ghoraṃ yathā dviradasiṃhayoḥ |
36 | tataḥ pūrṇāyatotsṛṣṭaiḥ sātvataṃ yuddhadurmadam
duryodhanaḥ pratyavidhyad daśabhir niśitaiḥ śaraiḥ |
37 | taṃ sātyakiḥ pratyaviddhat tathaiva daśabhiḥ śaraiḥ
pañcāśatā punaś cājau triṃśatā daśabhiś ca ha |
38 | tasya saṃdadhataś ceṣūn saṃhiteṣuṃ ca kārmukam
acchinat sātyakis tūrṇaṃ śaraiś caivābhyavīvṛṣat |
39 | sa gāḍhaviddho vyathitaḥ pratyapāyād rathāntaram
duryodhano mahārāja dāśārhaśarapīḍitaḥ |
40 | samāśvasya tu putras te sātyakiṃ punar abhyayāt
visṛjann iṣujālāni yuyudhānarathaṃ prati |
41 | tathaiva sātyakir bāṇān duryodhanarathaṃ prati
pratataṃ vyasṛjad rājaṃs tat saṃkulam avartata |
42 | tatreṣubhiḥ kṣipyamāṇaiḥ patadbhiś ca samantataḥ
agner iva mahākakṣe śabdaḥ samabhavan mahān |
43 | tatrābhyadhikam ālakṣya mādhavaṃ rathasattamam
kṣipram abhyapatat karṇaḥ parīpsaṃs tanayaṃ tava |
44 | na tu taṃ marṣayām āsa bhīmaseno mahābalaḥ
abhyayāt tvaritaḥ karṇaṃ visṛjan sāyakān bahūn |
45 | tasya karṇaḥ śitān bāṇān pratihanya hasann iva
dhanuḥ śarāṃś ca ciccheda sūtaṃ cābhyahanac charaiḥ |
46 | bhīmasenas tu saṃkruddho gadām ādāya pāṇḍavaḥ
dhvajaṃ dhanuś ca sūtaṃ ca saṃmamardāhave ripoḥ |
47 | amṛṣyamāṇaḥ karṇas tu bhīmasenam ayudhyata
vividhair iṣujālaiś ca nānāśastraiś ca saṃyuge |
48 | saṃkule vartamāne tu rājā dharmasuto 'bravīt
pāñcālānāṃ naravyāghrān matsyānāṃ ca nararṣabhān |
49 | ye naḥ prāṇāḥ śiro ye no ye no yodhā mahābalāḥ
ta ete dhārtarāṣṭreṣu viṣaktāḥ puruṣarṣabhāḥ |
50 | kiṃ tiṣṭhata yathā mūḍhāḥ sarve vigatacetasaḥ
tatra gacchata yatraite yudhyante māmakā rathāḥ |
51 | kṣatradharmaṃ puraskṛtya sarva eva gatajvarāḥ
jayanto vadhyamānā vā gatim iṣṭāṃ gamiṣyatha |
52 | jitvā ca bahubhir yajñair yakṣyadhvaṃ bhūridakṣiṇaiḥ
hatā vā devasād bhūtvā lokān prāpsyatha puṣkalān |
53 | te rājñā coditā vīrā yotsyamānā mahārathāḥ
caturdhā vahinīṃ kṛtvā tvaritā droṇam abhyayuḥ |
54 | pāñcālās tv ekato droṇam abhyaghnan bahubhiḥ śaraiḥ
bhīmasenapurogāś ca ekataḥ paryavārayan |
55 | āsaṃs tu pāṇḍuputrāṇāṃ trayo 'jihmā mahārathāḥ
yamau ca bhīmasenaś ca prākrośanta dhanaṃjayam |
56 | abhidravārjuna kṣipraṃ kurūn droṇād apānuda
tata enaṃ haniṣyanti pāñcālā hatarakṣiṇam |
57 | kauraveyāṃs tataḥ pārthaḥ sahasā samupādravat
pāñcālān eva tu droṇo dhṛṣṭadyumnapurogamān |
58 | pāñcālānāṃ tato droṇo 'py akarot kadanaṃ mahat
yathā kruddho raṇe śakro dānavānāṃ kṣayaṃ purā |
59 | droṇāstreṇa mahārāja vadhyamānāḥ pare yudhi
nātrasanta raṇe droṇāt sattvavanto mahārathāḥ |
60 | vadhyamānā mahārāja pāñcālāḥ sṛñjayās tathā
droṇam evābhyayur yuddhe mohayanto mahāratham |
61 | teṣāṃ tūtsādyamānānāṃ pāñcālānāṃ samantataḥ
abhavad bhairavo nādo vadhyatāṃ śaraśaktibhiḥ |
62 | vadhyamāneṣu saṃgrāme pāñcāleṣu mahātmanā
udīryamāṇe droṇāstre pāṇḍavān bhayam āviśat |
63 | dṛṣṭvāśvanarasaṃghānāṃ vipulaṃ ca kṣayaṃ yudhi
pāṇḍaveyā mahārāja nāśaṃsur vijayaṃ tadā |
64 | kaccid droṇo na naḥ sarvān kṣapayet paramāstravit
samiddhaḥ śiśirāpāye dahan kakṣam ivānalaḥ |
65 | na cainaṃ saṃyuge kaś cit samarthaḥ prativīkṣitum
na cainam arjuno jātu pratiyudhyeta dharmavit |
66 | trastān kuntīsutān dṛṣṭvā droṇasāyakapīḍitān
matimāñ śreyase yuktaḥ keśavo 'rjunam abravīt |
67 | naiṣa yuddhena saṃgrāme jetuṃ śakyaḥ kathaṃ cana
api vṛtrahaṇā yuddhe rathayūthapayūthapaḥ |
68 | āsthīyatāṃ jaye yogo dharmam utsṛjya pāṇḍava
yathā vaḥ saṃyuge sarvān na hanyād rukmavāhanaḥ |
69 | aśvatthāmni hate naiṣa yudhyed iti matir mama
taṃ hataṃ saṃyuge kaś cid asmai śaṃsatu mānavaḥ |
70 | etan nārocayad rājan kuntīputro dhanaṃjayaḥ
anye tv arocayan sarve kṛcchreṇa tu yudhiṣṭhiraḥ |
71 | tato bhīmo mahābāhur anīke sve mahāgajam
jaghāna gadayā rājann aśvatthāmānam ity uta |
72 | bhīmasenas tu savrīḍam upetya droṇam āhave
aśvatthāmā hata iti śabdam uccaiś cakāra ha |
73 | aśvatthāmeti hi gajaḥ khyāto nāmnā hato 'bhavat
kṛtvā manasi taṃ bhīmo mithyā vyāhṛtavāṃs tadā |
74 | bhīmasenavacaḥ śrutvā droṇas tat param apriyam
manasā sannagātro 'bhūd yathā saikatam ambhasi |
75 | śaṅkamānaḥ sa tan mithyā vīryajñaḥ svasutasya vai
hataḥ sa iti ca śrutvā naiva dhairyād akampata |
76 | sa labdhvā cetanāṃ droṇaḥ kṣaṇenaiva samāśvasat
anucintyātmanaḥ putram aviṣahyam arātibhiḥ |
77 | sa pārṣatam abhidrutya jighāṃsur mṛtyum ātmanaḥ
avākirat sahasreṇa tīkṣṇānāṃ kaṅkapatriṇām |
78 | taṃ vai viṃśatisāhasrāḥ pāñcālānāṃ nararṣabhāḥ
tathā carantaṃ saṃgrāme sarvato vyakirañ śaraiḥ |
79 | tataḥ prāduṣkarod droṇo brāhmam astraṃ paraṃtapaḥ
vadhāya teṣāṃ śūrāṇāṃ pāñcālānām amarṣitaḥ |
80 | tato vyarocata droṇo vinighnan sarvasomakān
śirāṃsy apātayac cāpi pāñcālānāṃ mahāmṛdhe tathaiva parighākārān bāhūn kanakabhūṣaṇān |
81 | te vadhyamānāḥ samare bhāradvājena pārthivāḥ
medinyām anvakīryanta vātanunnā iva drumāḥ |
82 | kuñjarāṇāṃ ca patatāṃ hayaughānāṃ ca bhārata
agamyarūpā pṛthivī māṃsaśoṇitakardamā |
83 | hatvā viṃśatisāhasrān pāñcālānāṃ rathavrajān
atiṣṭhad āhave droṇo vidhūmo 'gnir iva jvalan |
84 | tathaiva ca punaḥ kruddho bhāradvājaḥ pratāpavān
vasudānasya bhallena śiraḥ kāyād apāharat |
85 | punaḥ pañcaśatān matsyān ṣaṭsahasrāṃś ca sṛñjayān
hastinām ayutaṃ hatvā jaghānāśvāyutaṃ punaḥ |
86 | kṣatriyāṇām abhāvāya dṛṣṭvā droṇam avasthitam
ṛṣayo 'bhyāgamaṃs tūrṇaṃ havyavāhapurogamāḥ |
87 | viśvāmitro jamadagnir bhāradvājo 'tha gautamaḥ
vasiṣṭhaḥ kaśyapo 'triś ca brahmalokaṃ ninīṣavaḥ |
88 | sikatāḥ pṛśnayo gargā bālakhilyā marīcipāḥ
bhṛgavo 'ṅgirasaś caiva sūkṣmāś cānye maharṣayaḥ |
89 | ta enam abruvan sarve droṇam āhavaśobhinam
adharmataḥ kṛtaṃ yuddhaṃ samayo nidhanasya te |
90 | nyasyāyudhaṃ raṇe droṇa sametyāsmān avasthitān
nātaḥ krūrataraṃ karma punaḥ kartuṃ tvam arhasi |
91 | vedavedāṅgaviduṣaḥ satyadharmaparasya ca
brāhmaṇasya viśeṣeṇa tavaitan nopapadyate |
92 | nyasyāyudham amogheṣo tiṣṭha vartmani śāśvate
paripūrṇaś ca kālas te vastuṃ loke 'dya mānuṣe |
93 | iti teṣāṃ vacaḥ śrutvā bhīmasenavacaś ca tat
dhṛṣṭadyumnaṃ ca saṃprekṣya raṇe sa vimanābhavat |
94 | sa dahyamāno vyathitaḥ kuntīputraṃ yudhiṣṭhiram
ahataṃ vā hataṃ veti papraccha sutam ātmanaḥ |
95 | sthirā buddhir hi droṇasya na pārtho vakṣyate 'nṛtam
trayāṇām api lokānām aiśvaryārthe kathaṃ cana |
96 | tasmāt taṃ paripapraccha nānyaṃ kaṃ cid viśeṣataḥ
tasmiṃs tasya hi satyāśā bālyāt prabhṛti pāṇḍave |
97 | tato niṣpāṇḍavām urvīṃ kariṣyantaṃ yudhāṃ patim
droṇaṃ jñātvā dharmarājaṃ govindo vyathito 'bravīt |
98 | yady ardhadivasaṃ droṇo yudhyate manyum āsthitaḥ
satyaṃ bravīmi te senā vināśaṃ samupaiṣyati |
99 | sa bhavāṃs trātu no droṇāt satyāj jyāyo 'nṛtaṃ bhavet
anṛtaṃ jīvitasyārthe vadan na spṛśyate 'nṛtaiḥ |
100 | tayoḥ saṃvadator evaṃ bhīmaseno 'bravīd idam
śrutvaiva taṃ mahārāja vadhopāyaṃ mahātmanaḥ |
101 | gāhamānasya te senāṃ mālavasyendravarmaṇaḥ
aśvatthāmeti vikhyāto gajaḥ śakragajopamaḥ |
102 | nihato yudhi vikramya tato 'haṃ droṇam abruvam
aśvatthāmā hato brahman nivartasvāhavād iti |
103 | nūnaṃ nāśraddadhad vākyam eṣa me puruṣarṣabhaḥ
sa tvaṃ govindavākyāni mānayasva jayaiṣiṇaḥ |
104 | droṇāya nihataṃ śaṃsa rājañ śāradvatīsutam
tvayokto naiṣa yudhyeta jātu rājan dvijarṣabhaḥ satyavān hi nṛloke 'smin bhavān khyāto janādhipa |
105 | tasya tad vacanaṃ śrutvā kṛṣṇavākyapracoditaḥ
bhāvitvāc ca mahārāja vaktuṃ samupacakrame |
106 | tam atathyabhaye magno jaye sakto yudhiṣṭhiraḥ
avyaktam abravīd rājan hataḥ kuñjara ity uta |
107 | tasya pūrvaṃ rathaḥ pṛthvyāś caturaṅgula uttaraḥ
babhūvaivaṃ tu tenokte tasya vāhāspṛśan mahīm |
108 | yudhiṣṭhirāt tu tad vākyaṃ śrutvā droṇo mahārathaḥ
putravyasanasaṃtapto nirāśo jīvite 'bhavat |
109 | āgaskṛtam ivātmānaṃ pāṇḍavānāṃ mahātmanām
ṛṣivākyaṃ ca manvānaḥ śrutvā ca nihataṃ sutam |
110 | vicetāḥ paramodvigno dhṛṣṭadyumnam avekṣya ca
yoddhuṃ nāśaknuvad rājan yathāpūrvam ariṃdama |
111 | taṃ dṛṣṭvā paramodvignaṃ śokopahatacetasam
pāñcālarājasya suto dhṛṣṭadyumnaḥ samādravat |
112 | ya iṣṭvā manujendreṇa drupadena mahāmakhe
labdho droṇavināśāya samiddhād dhavyavāhanāt |
113 | sa dhanur jaitram ādāya ghoraṃ jaladanisvanam
dṛḍhajyam ajaraṃ divyaṃ śarāṃś cāśīviṣopamān |
114 | saṃdadhe kārmuke tasmiñ śaram āśīviṣopamam
droṇaṃ jighāṃsuḥ pāñcālyo mahājvālam ivānalam |
115 | tasya rūpaṃ śarasyāsīd dhanurjyāmaṇḍalāntare
dyotato bhāskarasyeva ghanānte pariveśinaḥ |
116 | pārṣatena parāmṛṣṭaṃ jvalantam iva tad dhanuḥ
antakālam iva prāptaṃ menire vīkṣya sainikāḥ |
117 | tam iṣuṃ saṃhitaṃ tena bhāradvājaḥ pratāpavān
dṛṣṭvāmanyata dehasya kālaparyāyam āgatam |
118 | tataḥ sa yatnam ātiṣṭhad ācāryas tasya vāraṇe
na cāsyāstrāṇi rājendra prādurāsan mahātmanaḥ |
119 | tasya tv ahāni catvāri kṣapā caikāsyato gatā
tasya cāhnas tribhāgena kṣayaṃ jagmuḥ patatriṇaḥ |
120 | sa śarakṣayam āsādya putraśokena cārditaḥ
vividhānāṃ ca divyānām astrāṇām aprasannatām |
121 | utsraṣṭukāmaḥ śastrāṇi vipravākyābhicoditaḥ
tejasā preryamāṇaś ca yuyudhe so 'timānuṣam |
122 | athānyat sa samādāya divyam āṅgirasaṃ dhanuḥ
śarāṃś ca brahmadaṇḍābhān dhṛṣṭadyumnam ayodhayat |
123 | tatas taṃ śaravarṣeṇa mahatā samavākirat
vyaśātayac ca saṃkruddho dhṛṣṭadyumnam amarṣaṇaḥ |
124 | taṃ śaraṃ śatadhā cāsya droṇaś ciccheda sāyakaiḥ
dhvajaṃ dhanuś ca niśitaiḥ sārathiṃ cāpy apātayat |
125 | dhṛṣṭadyumnaḥ prahasyānyat punar ādāya kārmukam
śitena cainaṃ bāṇena pratyavidhyat stanāntare |
126 | so 'tividdho maheṣvāsaḥ saṃbhrānta iva saṃyuge
bhallena śitadhāreṇa cicchedāsya mahad dhanuḥ |
127 | yac cāsya bāṇaṃ vikṛtaṃ dhanūṃṣi ca viśāṃ pate
sarvaṃ saṃchidya durdharṣo gadāṃ khaḍgam athāpi ca |
128 | dhṛṣṭadyumnaṃ tato 'vidhyan navabhir niśitaiḥ śaraiḥ
jīvitāntakaraiḥ kruddhaḥ kruddharūpaṃ paraṃtapaḥ |
129 | dhṛṣṭadyumnarathasyāśvān svarathāśvair mahārathaḥ
amiśrayad ameyātmā brāhmam astram udīrayan |
130 | te miśrā bahv aśobhanta javanā vātaraṃhasaḥ
pārāvatasavarṇāś ca śoṇāś ca bharatarṣabha |
131 | yathā savidyuto meghā nadanto jaladāgame
tathā rejur mahārāja miśritā raṇamūrdhani |
132 | īṣābandhaṃ cakrabandhaṃ rathabandhaṃ tathaiva ca
praṇāśayad ameyātmā dhṛṣṭadyumnasya sa dvijaḥ |
133 | sa chinnadhanvā viratho hatāśvo hatasārathiḥ
uttamām āpadaṃ prāpya gadāṃ vīraḥ parāmṛśat |
134 | tām asya viśikhais tīkṣṇaiḥ kṣipyamāṇāṃ mahārathaḥ
nijaghāna śarair droṇaḥ kruddhaḥ satyaparākramaḥ |
135 | tāṃ dṛṣṭvā tu naravyāghro droṇena nihatāṃ śaraiḥ
vimalaṃ khaḍgam ādatta śatacandraṃ ca bhānumat |
136 | asaṃśayaṃ tathābhūte pāñcālyaḥ sādhv amanyata
vadham ācāryamukhyasya prāptakālaṃ mahātmanaḥ |
137 | tataḥ svarathanīḍasthaḥ svarathasya ratheṣayā
agacchad asim udyamya śatacandraṃ ca bhānumat |
138 | cikīrṣur duṣkaraṃ karma dhṛṣṭadyumno mahārathaḥ
iyeṣa vakṣo bhettuṃ ca bhāradvājasya saṃyuge |
139 | so 'tiṣṭhad yugamadhye vai yugasaṃnahaneṣu ca
śoṇānāṃ jaghanārdheṣu tat sainyāḥ samapūjayan |
140 | tiṣṭhato yugapālīṣu śoṇān apy adhitiṣṭhataḥ
nāpaśyad antaraṃ droṇas tad adbhutam ivābhavat |
141 | kṣipraṃ śyenasya carato yathaivāmiṣagṛddhinaḥ
tadvad āsīd abhīsāro droṇaṃ prārthayato raṇe |
142 | tasyāśvān rathaśaktyāsau tadā kruddhaḥ parākramī
sarvān ekaikaśo droṇaḥ kapotābhān ajīghanat |
143 | te hatā nyapatan bhūmau dhṛṣṭadyumnasya vājinaḥ
śoṇāś ca paryamucyanta rathabandhād viśāṃ pate |
144 | tān hayān nihatān dṛṣṭvā dvijāgryeṇa sa pārṣataḥ
nāmṛṣyata yudhāṃ śreṣṭho yājñasenir mahārathaḥ |
145 | virathaḥ sa gṛhītvā tu khaḍgaṃ khaḍgabhṛtāṃ varaḥ
droṇam abhyapatad rājan vainateya ivoragam |
146 | tasya rūpaṃ babhau rājan bhāradvājaṃ jighāṃsataḥ
yathā rūpaṃ paraṃ viṣṇor hiraṇyakaśipor vadhe |
147 | so 'carad vividhān mārgān prakārān ekaviṃśatim
bhrāntam udbhrāntam āviddham āplutaṃ prasṛtaṃ sṛtam |
148 | parivṛttaṃ nivṛttaṃ ca khaḍgaṃ carma ca dhārayan
saṃpātaṃ samudīrṇaṃ ca darśayām āsa pārṣataḥ |
149 | tataḥ śarasahasreṇa śatacandram apātayat
khaḍgaṃ carma ca saṃbādhe dhṛṣṭadyumnasya sa dvijaḥ |
150 | te tu vaitastikā nāma śarā hy āsannaghātinaḥ
nikṛṣṭayuddhe droṇasya nānyeṣāṃ santi te śarāḥ |
151 | śāradvatasya pārthasya drauṇer vaikartanasya ca
pradyumnayuyudhānābhyām abhimanyoś ca te śarāḥ |
152 | athāsyeṣuṃ samādhatta dṛḍhaṃ paramasaṃśitam
antevāsinam ācāryo jighāṃsuḥ putrasaṃmitam |
153 | taṃ śarair daśabhis tīkṣṇaiś ciccheda śinipuṃgavaḥ
paśyatas tava putrasya karṇasya ca mahātmanaḥ grastam ācāryamukhyena dhṛṣṭadyumnam amocayat |
154 | carantaṃ rathamārgeṣu sātyakiṃ satyavikramam
droṇakarṇāntaragataṃ kṛpasyāpi ca bhārata apaśyetāṃ mahātmānau viṣvaksenadhanaṃjayau |
155 | apūjayetāṃ vārṣṇeyaṃ bruvāṇau sādhu sādhv iti
divyāny astrāṇi sarveṣāṃ yudhi nighnantam acyutam abhipatya tataḥ senāṃ viṣvaksenadhanaṃjayau |
156 | dhanaṃjayas tataḥ kṛṣṇam abravīt paśya keśava
ācāryavaramukhyānāṃ madhye krīḍan madhūdvahaḥ |
157 | ānandayati māṃ bhūyaḥ sātyakiḥ satyavikramaḥ
mādrīputrau ca bhīmaṃ ca rājānaṃ ca yudhiṣṭhiram |
158 | yac chikṣayānuddhataḥ san raṇe carati sātyakiḥ
mahārathān upakrīḍan vṛṣṇīnāṃ kīrtivardhanaḥ |
159 | tam ete pratinandanti siddhāḥ sainyāś ca vismitāḥ
ajayyaṃ samare dṛṣṭvā sādhu sādhv iti sātvatam yodhāś cobhayataḥ sarve karmabhiḥ samapūjayan |