Book 7 Chapter 163 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | tato duḥśāsanaḥ kruddhaḥ sahadevam upādravat
rathavegena tīvreṇa kampayann iva medinīm |
2 | tasyāpatata evāśu bhallenāmitrakarśanaḥ
mādrīsutaḥ śiro yantuḥ saśirastrāṇam acchinat |
3 | nainaṃ duḥśāsanaḥ sūtaṃ nāpi kaś cana sainikaḥ
hṛtottamāṅgam āśutvāt sahadevena buddhavān |
4 | yadā tv asaṃgṛhītatvāt prayānty aśvā yathāsukham
tato duḥśāsanaḥ sūtaṃ buddhavān gatacetasam |
5 | sa hayān saṃnigṛhyājau svayaṃ hayaviśāradaḥ
yuyudhe rathināṃ śreṣṭhaś citraṃ laghu ca suṣṭhu ca |
6 | tad asyāpūjayan karma sve pare caiva saṃyuge
hatasūtarathenājau vyacarad yad abhītavat |
7 | sahadevas tu tān aśvāṃs tīkṣṇair bāṇair avākirat
pīḍyamānāḥ śaraiś cāśu prādravaṃs te tatas tataḥ |
8 | sa raśmiṣu viṣaktatvād utsasarja śarāsanam
dhanuṣā karma kurvaṃs tu raśmīn sa punar utsṛjat |
9 | chidreṣu teṣu taṃ bāṇair mādrīputro 'bhyavākirat
parīpsaṃs tvatsutaṃ karṇas tadantaram avāpatat |
10 | vṛkodaras tataḥ karṇaṃ tribhir bhallaiḥ samāhitaiḥ
ākarṇapūrṇair abhyaghnan bāhvor urasi cānadat |
11 | saṃnyavartata taṃ karṇaḥ saṃghaṭṭita ivoragaḥ
tad abhūt tumulaṃ yuddhaṃ bhīmarādheyayos tadā |
12 | tau vṛṣāv iva saṃkruddhau vivṛttanayanāv ubhau
vegena mahatānyonyaṃ saṃrabdhāv abhipetatuḥ |
13 | abhisaṃśliṣṭayos tatra tayor āhavaśauṇḍayoḥ
abhinnaśarapātatvād gadāyuddham avartata |
14 | gadayā bhīmasenas tu karṇasya rathakūbaram
bibhedāśu tadā rājaṃs tad adbhutam ivābhavat |
15 | tato bhīmasya rādheyo gadām ādāya vīryavān
avāsṛjad rathe tāṃ tu bibheda gadayā gadām |
16 | tato bhīmaḥ punar gurvīṃ cikṣepādhirather gadām
tāṃ śarair daśabhiḥ karṇaḥ supuṅkhaiḥ susamāhitaiḥ pratyavidhyat punaś cānyaiḥ sā bhīmaṃ punar āvrajat |
17 | tasyāḥ pratinipātena bhīmasya vipulo dhvajaḥ
papāta sārathiś cāsya mumoha gadayā hataḥ |
18 | sa karṇe sāyakān aṣṭau vyasṛjat krodhamūrchitaḥ
dhvaje śarāsane caiva śarāvāpe ca bhārata |
19 | tataḥ punas tu rādheyo hayān asya ratheṣubhiḥ
ṛṣyavarṇāñ jaghānāśu tathobhau pārṣṇisārathī |
20 | sa vipannaratho bhīmo nakulasyāpluto ratham
harir yathā gireḥ śṛṅgaṃ samākrāmad ariṃdamaḥ |
21 | tathā droṇārjunau citram ayudhyetāṃ mahārathau
ācāryaśiṣyau rājendra kṛtapraharaṇau yudhi |
22 | laghusaṃdhānayogābhyāṃ rathayoś ca raṇena ca
mohayantau manuṣyāṇāṃ cakṣūṃṣi ca manāṃsi ca |
23 | upāramanta te sarve yodhāsmākaṃ pare tathā
adṛṣṭapūrvaṃ paśyantas tad yuddhaṃ guruśiṣyayoḥ |
24 | vicitrān pṛtanāmadhye rathamārgān udīryataḥ
anyonyam apasavyaṃ ca kartuṃ vīrau tadaiṣatuḥ parākramaṃ tayor yodhā dadṛśus taṃ suvismitāḥ |
25 | tayoḥ samabhavad yuddhaṃ droṇapāṇḍavayor mahat
āmiṣārthaṃ mahārāja gagane śyenayor iva |
26 | yad yac cakāra droṇas tu kuntīputrajigīṣayā
tat tat pratijaghānāśu prahasaṃs tasya pāṇḍavaḥ |
27 | yadā droṇo na śaknoti pāṇḍavasya viśeṣaṇe
tataḥ prāduścakārāstram astramārgaviśāradaḥ |
28 | aindraṃ pāśupataṃ tvāṣṭraṃ vāyavyam atha vāruṇam
muktaṃ muktaṃ droṇacāpāt taj jaghāna dhanaṃjayaḥ |
29 | astrāṇy astrair yadā tasya vidhivad dhanti pāṇḍavaḥ
tato 'straiḥ paramair divyair droṇaḥ pārtham avākirat |
30 | yad yad astraṃ sa pārthāya prayuṅkte vijigīṣayā
tasyāstrasya vighātārthaṃ tat tat sa kurute 'rjunaḥ |
31 | sa vadhyamāneṣv astreṣu divyeṣv api yathāvidhi
arjunenārjunaṃ droṇo manasaivābhyapūjayat |
32 | mene cātmānam adhikaṃ pṛthivyām api bhārata
tena śiṣyeṇa sarvebhyaḥ śastravidbhyaḥ samantataḥ |
33 | vāryamāṇas tu pārthena tathā madhye mahātmanām
yatamāno 'rjunaṃ prītyā pratyavārayad utsmayan |
34 | tato 'ntarikṣe devāś ca gandharvāś ca sahasraśaḥ
ṛṣayaḥ siddhasaṃghāś ca vyatiṣṭhanta didṛkṣayā |
35 | tad apsarobhir ākīrṇaṃ yakṣarākṣasasaṃkulam
śrīmad ākāśam abhavad bhūyo meghākulaṃ yathā |
36 | tatra smāntarhitā vāco vyacaranta punaḥ punaḥ
droṇasya stavasaṃyuktāḥ pārthasya ca mahātmanaḥ visṛjyamāneṣv astreṣu jvālayatsu diśo daśa |
37 | naivedaṃ mānuṣaṃ yuddhaṃ nāsuraṃ na ca rākṣasam
na daivaṃ na ca gāndharvaṃ brāhmaṃ dhruvam idaṃ param vicitram idam āścaryaṃ na no dṛṣṭaṃ na ca śrutam |
38 | ati pāṇḍavam ācāryo droṇaṃ cāpy ati pāṇḍavaḥ
nānayor antaraṃ draṣṭuṃ śakyam astreṇa kena cit |
39 | yadi rudro dvidhākṛtya yudhyetātmānam ātmanā
tatra śakyopamā kartum anyatra tu na vidyate |
40 | jñānam ekastham ācārye jñānaṃ yogaś ca pāṇḍave
śauryam ekastham ācārye balaṃ śauryaṃ ca pāṇḍave |
41 | nemau śakyau maheṣvāsau raṇe kṣepayituṃ paraiḥ
icchamānau punar imau hanyetāṃ sāmaraṃ jagat |
42 | ity abruvan mahārāja dṛṣṭvā tau puruṣarṣabhau
antarhitāni bhūtāni prakāśāni ca saṃghaśaḥ |
43 | tato droṇo brāhmam astraṃ prāduścakre mahāmatiḥ
saṃtāpayan raṇe pārthaṃ bhūtāny antarhitāni ca |
44 | tataś cacāla pṛthivī saparvatavanadrumā
vavau ca viṣamo vāyuḥ sāgarāś cāpi cukṣubhuḥ |
45 | tatas trāso mahān āsīt kurupāṇḍavasenayoḥ
sarveṣāṃ caiva bhūtānām udyate 'stre mahātmanā |
46 | tataḥ pārtho 'py asaṃbhrāntas tad astraṃ pratijaghnivān
brahmāstreṇaiva rājendra tataḥ sarvam aśīśamat |
47 | yadā na gamyate pāraṃ tayor anyatarasya vā
tataḥ saṃkulayuddhena tad yuddhaṃ vyakulīkṛtam |
48 | nājñāyata tataḥ kiṃ cit punar eva viśāṃ pate
pravṛtte tumule yuddhe droṇapāṇḍavayor mṛdhe |
49 | śarajālaiḥ samākīrṇe meghajālair ivāmbare
na sma saṃpatate kaś cid antarikṣacaras tadā |