Book 7 Chapter 161 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | tribhāgamātraśeṣāyāṃ rātryāṃ yuddham avartata
kurūṇāṃ pāṇḍavānāṃ ca saṃhṛṣṭānāṃ viśāṃ pate |
2 | atha candraprabhāṃ muṣṇann ādityasya puraḥsaraḥ
aruṇo 'bhyudayāṃ cakre tāmrīkurvann ivāmbaram |
3 | tato dvaidhīkṛte sainye droṇaḥ somakapāṇḍavān
abhyadravat sapāñcālān duryodhanapurogamaḥ |
4 | dvaidhībhūtān kurūn dṛṣṭvā mādhavo 'rjunam abravīt
sapatnān savyataḥ kurmi savyasācinn imān kurūn |
5 | sa mādhavam anujñāya kuruṣveti dhanaṃjayaḥ
droṇakarṇau maheṣvāsau savyataḥ paryavartata |
6 | abhiprāyaṃ tu kṛṣṇasya jñātvā parapuraṃjayaḥ
ājiśīrṣagataṃ dṛṣṭvā bhīmasenaṃ samāsadat |
7 | bhīma uvāca |
7 | arjunārjuna bībhatso śṛṇu me tattvato vacaḥ
yadarthaṃ kṣatriyā sūte tasya kālo 'yam āgataḥ |
8 | asmiṃś ced āgate kāle śreyo na pratipatsyase
asaṃbhāvitarūpaḥ sann ānṛśaṃsyaṃ kariṣyasi |
9 | satyaśrīdharmayaśasāṃ vīryeṇānṛṇyam āpnuhi
bhindhy anīkaṃ yudhāṃ śreṣṭha savyasācinn imān kuru |
10 | saṃjaya uvāca |
10 | sa savyasācī bhīmena coditaḥ keśavena ca
karṇadroṇāv atikramya samantāt paryavārayat |
11 | tam ājiśīrṣam āyāntaṃ dahantaṃ kṣatriyarṣabhān
parākrāntaṃ parākramya yatantaḥ kṣatriyarṣabhāḥ nāśaknuvan vārayituṃ vardhamānam ivānalam |
12 | atha duryodhanaḥ karṇaḥ śakuniś cāpi saubalaḥ
abhyavarṣañ śaravrātaiḥ kuntīputraṃ dhanaṃjayam |
13 | teṣām astrāṇi sarveṣām uttamāstravidāṃ varaḥ
kadarthīkṛtya rājendra śaravarṣair avākirat |
14 | astrair astrāṇi saṃvārya laghuhasto dhanaṃjayaḥ
sarvān avidhyan niśitair daśabhir daśabhiḥ śaraiḥ |
15 | uddhūtā rajaso vṛṣṭiḥ śaravṛṣṭis tathaiva ca
tamaś ca ghoraṃ śabdaś ca tadā samabhavan mahān |
16 | na dyaur na bhūmir na diśaḥ prājñāyanta tathā gate
sainyena rajasā mūḍhaṃ sarvam andham ivābhavat |
17 | naiva te na vayaṃ rājan prajñāsiṣma parasparam
uddeśena hi tena sma samayudhyanta pārthivāḥ |
18 | virathā rathino rājan samāsādya parasparam
keṣeśu samasajjanta kavaceṣu bhujeṣu ca |
19 | hatāśvā hatasūtāś ca niśceṣṭā rathinas tadā
jīvanta iva tatra sma vyadṛśyanta bhayārditāḥ |
20 | hatān gajān samāśliṣya parvatān iva vājinaḥ
gatasattvā vyadṛśyanta tathaiva saha sādibhiḥ |
21 | tatas tv abhyavasṛtyaiva saṃgrāmād uttarāṃ diśam
atiṣṭhad āhave droṇo vidhūma iva pāvakaḥ |
22 | tam ājiśīrṣād ekāntam apakrāntaṃ niśāmya tu
samakampanta sainyāni pāṇḍavānāṃ viśāṃ pate |
23 | bhrājamānaṃ śriyā yuktaṃ jvalantam iva tejasā
droṇaṃ dṛṣṭvārayas tresuś celur mamluś ca māriṣa |
24 | āhvayantaṃ parānīkaṃ prabhinnam iva vāraṇam
nainaṃ śaśaṃsire jetuṃ dānavā vāsavaṃ yathā |
25 | ke cid āsan nirutsāhāḥ ke cit kruddhā manasvinaḥ
vismitāś cābhavan ke cit ke cid āsann amarṣitāḥ |
26 | hastair hastāgram apare pratyapiṃṣan narādhipāḥ
apare daśanair oṣṭhān adaśan krodhamūrchitāḥ |
27 | vyākṣipann āyudhān anye mamṛduś cāpare bhujān
anye cānvapatan droṇaṃ tyaktātmāno mahaujasaḥ |
28 | pāñcālās tu viśeṣeṇa droṇasāyakapīḍitāḥ
samasajjanta rājendra samare bhṛśavedanāḥ |
29 | tato virāṭadrupadau droṇaṃ pratiyayū raṇe
tathā carantaṃ saṃgrāme bhṛśaṃ samaradurjayam |
30 | drupadasya tataḥ pautrās traya eva viśāṃ pate
cedayaś ca maheṣvāsā droṇam evābhyayur yudhi |
31 | teṣāṃ drupadapautrāṇāṃ trayāṇāṃ niśitaiḥ śaraiḥ
tribhir droṇo 'harat prāṇāṃs te hatā nyapatan bhuvi |
32 | tato droṇo 'jayad yuddhe cedikekayasṛñjayān
matsyāṃś caivājayat sarvān bhāradvājo mahārathaḥ |
33 | tatas tu drupadaḥ krodhāc charavarṣam avākirat
droṇaṃ prati mahārāja virāṭaś caiva saṃyuge |
34 | tato droṇaḥ supītābhyāṃ bhallābhyām arimardanaḥ
drupadaṃ ca virāṭaṃ ca praiṣīd vaivasvatakṣayam |
35 | hate virāṭe drupade kekayeṣu tathaiva ca
tathaiva cedimatsyeṣu pāñcāleṣu tathaiva ca hateṣu triṣu vīreṣu drupadasya ca naptṛṣu |
36 | droṇasya karma tad dṛṣṭvā kopaduḥkhasamanvitaḥ
śaśāpa rathināṃ madhye dhṛṣṭadyumno mahāmanāḥ |
37 | iṣṭāpūrtāt tathā kṣātrād brāhmaṇyāc ca sa naśyatu
droṇo yasyādya mucyeta yo vā droṇāt parāṅmukhaḥ |
38 | iti teṣāṃ pratiśrutya madhye sarvadhanuṣmatām
āyād droṇaṃ sahānīkaḥ pāñcālyaḥ paravīrahā pāñcālās tv ekato droṇam abhyaghnan pāṇḍavānyataḥ |
39 | duryodhanaś ca karṇaś ca śakuniś cāpi saubalaḥ
sodaryāś ca yathā mukhyās te 'rakṣan droṇam āhave |
40 | rakṣyamāṇaṃ tathā droṇaṃ samare tair mahātmabhiḥ
yatamānāpi pāñcālā na śekuḥ prativīkṣitum |
41 | tatrākrudhyad bhīmaseno dhṛṣṭadyumnasya māriṣa
sa enaṃ vāgbhir ugrābhis tatakṣa puruṣarṣabha |
42 | drupadasya kule jātaḥ sarvāstreṣv astravittamaḥ
kaḥ kṣatriyo manyamānaḥ prekṣetārim avasthitam |
43 | pitṛputravadhaṃ prāpya pumān kaḥ parihāpayet
viśeṣatas tu śapathaṃ śapitvā rājasaṃsadi |
44 | eṣa vaiśvānara iva samiddhaḥ svena tejasā
śaracāpendhano droṇaḥ kṣatraṃ dahati tejasā |
45 | purā karoti niḥśeṣāṃ pāṇḍavānām anīkinīm
sthitāḥ paśyata me karma droṇam eva vrajāmy aham |
46 | ity uktvā prāviśat kruddho droṇānīkaṃ vṛkodaraḥ
dṛḍhaiḥ pūrṇāyatotsṛṣṭair drāvayaṃs tava vāhinīm |
47 | dhṛṣṭadyumno 'pi pāñcālyaḥ praviśya mahatīṃ camūm
āsasāda raṇe droṇaṃ tadāsīt tumulaṃ mahat |
48 | naiva nas tādṛśaṃ yuddhaṃ dṛṣṭapūrvaṃ na ca śrutam
yathā sūryodaye rājan samutpiñjo 'bhavan mahān |
49 | saṃsaktāni vyadṛśyanta rathavṛndāni māriṣa
hatāni ca vikīrṇāni śarīrāṇi śarīriṇām |
50 | ke cid anyatra gacchantaḥ pathi cānyair upadrutāḥ
vimukhāḥ pṛṣṭhataś cānye tāḍyante pārśvato 'pare |
51 | tathā saṃsaktayuddhaṃ tad abhavad bhṛśadāruṇam
atha saṃdhyāgataḥ sūryaḥ kṣaṇena samapadyata |