Book 7 Chapter 159 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | ghaṭotkace tu nihate sūtaputreṇa tāṃ niśām
duḥkhāmarṣavaśaṃ prāpto dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ |
2 | dṛṣṭva bhīmena mahatīṃ vāryamāṇāṃ camūṃ tava
dhṛṣṭadyumnam uvācedaṃ kumbhayoniṃ nivāraya |
3 | tvaṃ hi droṇavināśāya samutpanno hutāśanāt
saśaraḥ kavacī khaḍgī dhanvī ca paratāpanaḥ abhidrava raṇe hṛṣṭo na ca te bhīḥ kathaṃ cana |
4 | janamejayaḥ śikhaṇḍī ca daurmukhiś ca yaśodhanaḥ
abhidravantu saṃhṛṣṭāḥ kumbhayoniṃ samantataḥ |
5 | nakulaḥ sahadevaś ca draupadeyāḥ prabhadrakāḥ
drupadaś ca virāṭaś ca putrabhrātṛsamanvitau |
6 | sātyakiḥ kekayāś caiva pāṇḍavaś ca dhanaṃjayaḥ
abhidravantu vegena bhāradvājavadhepsayā |
7 | tathaiva rathinaḥ sarve hastyaśvaṃ yac ca kiṃ cana
pādātāś ca raṇe droṇaṃ prāpayantu mahāratham |
8 | tathājñaptās tu te sarve pāṇḍavena mahātmanā
abhyadravanta vegena kumbhayoniṃ yuyutsayā |
9 | āgacchatas tān sahasā sarvodyogena pāṇḍavān
pratijagrāha samare droṇaḥ śastrabhṛtāṃ varaḥ |
10 | tato duryodhano rājā sarvodyogena pāṇḍavān
abhyadravat susaṃkruddha icchan droṇasya jīvitam |
11 | tataḥ pravavṛte yuddhaṃ śrāntavāhanasainikam
pāṇḍavānāṃ kurūṇāṃ ca garjatām itaretaram |
12 | nidrāndhās te mahārāja pariśrāntāś ca saṃyuge
nābhyapadyanta samare kāṃ cic ceṣṭāṃ mahārathāḥ |
13 | triyāmā rajanī caiṣā ghorarūpā bhayānakā
sahasrayāmapratimā babhūva prāṇahāriṇī vadhyatāṃ ca tathā teṣāṃ kṣatānāṃ ca viśeṣataḥ |
14 | aho rātriḥ samājajñe nidrāndhānāṃ viśeṣataḥ
sarve hy āsan nirutsāhāḥ kṣatriyā dīnacetasaḥ tava caiva pareṣāṃ ca gatāstrā vigateṣavaḥ |
15 | te tathā pārayantaś ca hrīmantaś ca viśeṣataḥ
svadharmam anupaśyanto na jahuḥ svām anīkinīm |
16 | śastrāṇy anye samutsṛjya nidrāndhāḥ śerate janāḥ
gajeṣv anye ratheṣv anye hayeṣv anye ca bhārata |
17 | nidrāndhā no bubudhire kāṃ cic ceṣṭāṃ narādhipāḥ
te 'nyonyaṃ samare yodhāḥ preṣayanta yamakṣayam |
18 | svapnāyamānās tv apare parān iti vicetasaḥ
ātmānaṃ samare jaghnuḥ svān eva ca parān api |
19 | nānāvāco vimuñcanto nidrāndhās te mahāraṇe
yoddhavyam iti tiṣṭhanto nidrāsaṃsaktalocanāḥ |
20 | saṃmardyānye raṇe ke cin nidrāndhāś ca parasparam
jaghnuḥ śūrā raṇe rājaṃs tasmiṃs tamasi dāruṇe |
21 | hanyamānaṃ tathātmānaṃ parebhyo bahavo janāḥ
nābhyajānanta samare nidrayā mohitā bhṛśam |
22 | teṣām etādṛśīṃ ceṣṭāṃ vijñāya puruṣarṣabhaḥ
uvāca vākyaṃ bībhatsur uccaiḥ saṃnādayan diśaḥ |
23 | śrāntā bhavanto nidrāndhāḥ sarva eva savāhanāḥ
tamasā cāvṛte sainye rajasā bahulena ca |
24 | te yūyaṃ yadi manyadhvam upāramata sainikāḥ
nimīlayata cātraiva raṇabhūmau muhūrtakam |
25 | tato vinidrā viśrāntāś candramasy udite punaḥ
saṃsādhayiṣyathānyonyaṃ svargāya kurupāṇḍavāḥ |
26 | tad vacaḥ sarvadharmajñā dhārmikasya niśamya te
arocayanta sainyāni tathā cānyonyam abruvan |
27 | cukruśuḥ karṇa karṇeti rājan duryodhaneti ca
upāramata pāṇḍūnāṃ viratā hi varūthinī |
28 | tathā vikrośamānasya phalgunasya tatas tataḥ
upāramata pāṇḍūnāṃ senā tava ca bhārata |
29 | tām asya vācaṃ devāś ca ṛṣayaś ca mahātmanaḥ
sarvasainyāni cākṣudrāḥ prahṛṣṭāḥ pratyapūjayan |
30 | tat saṃpūjya vaco 'krūraṃ sarvasainyāni bhārata
muhūrtam asvapan rājañ śrāntāni bharatarṣabha |
31 | sā tu saṃprāpya viśrāmaṃ dhvajinī tava bhārata
sukham āptavatī vīram arjunaṃ pratyapūjayat |
32 | tvayi vedās tathāstrāṇi tvayi buddhiparākramau
dharmas tvayi mahābāho dayā bhūteṣu cānagha |
33 | yac cāśvastās tavecchāmaḥ śarma pārtha tad astu te
manasaś ca priyān arthān vīra kṣipram avāpnuhi |
34 | iti te taṃ naravyāghraṃ praśaṃsanto mahārathāḥ
nidrayā samavākṣiptās tūṣṇīm āsan viśāṃ pate |
35 | aśvapṛṣṭheṣu cāpy anye rathanīḍeṣu cāpare
gajaskandhagatāś cānye śerate cāpare kṣitau |
36 | sāyudhāḥ sagadāś caiva sakhaḍgāḥ saparaśvadhāḥ
saprāsakavacāś cānye narāḥ suptāḥ pṛthak pṛthak |
37 | gajās te pannagābhogair hastair bhūreṇurūṣitaiḥ
nidrāndhā vasudhāṃ cakrur ghrāṇaniḥśvāsaśītalām |
38 | gajāḥ śuśubhire tatra niḥśvasanto mahītale
viśīrṇā girayo yadvan niḥśvasadbhir mahoragaiḥ |
39 | samāṃ ca viṣamāṃ cakruḥ khurāgrair vikṣatāṃ mahīm
hayāḥ kāñcanayoktrāś ca kesarālambibhir yugaiḥ suṣupus tatra rājendra yuktā vāheṣu sarvaśaḥ |
40 | tat tathā nidrayā bhagnam avācam asvapad balam
kuśalair iva vinyastaṃ paṭe citram ivādbhutam |
41 | te kṣatriyāḥ kuṇḍalino yuvānaḥ; parasparaṃ sāyakavikṣatāṅgāḥ
kumbheṣu līnāḥ suṣupur gajānāṃ; kuceṣu lagnā iva kāminīnām |
42 | tataḥ kumudanāthena kāminīgaṇḍapāṇḍunā
netrānandena candreṇa māhendrī dig alaṃkṛtā |
43 | tato muhūrtād bhagavān purastāc chaśalakṣaṇaḥ
aruṇaṃ darśayām āsa grasañ jyotiḥprabhaṃ prabhuḥ |
44 | aruṇasya tu tasyānu jātarūpasamaprabham
raśmijālaṃ mahac candro mandaṃ mandam avāsṛjat |
45 | utsārayantaḥ prabhayā tamas te candraraśmayaḥ
paryagacchañ śanaiḥ sarvā diśaḥ khaṃ ca kṣitiṃ tathā |
46 | tato muhūrtād bhuvanaṃ jyotirbhūtam ivābhavat
aprakhyam aprakāśaṃ ca jagāmāśu tamas tathā |
47 | pratiprakāśite loke divābhūte niśākare
vicerur na viceruś ca rājan naktaṃcarās tataḥ |
48 | bodhyamānaṃ tu tat sainyaṃ rājaṃś candrasya raśmibhiḥ
bubudhe śatapatrāṇāṃ vanaṃ mahad ivāmbhasi |
49 | yathā candrodayoddhūtaḥ kṣubhitaḥ sāgaro bhavet
tathā candrodayoddhūtaḥ sa babhūva balārṇavaḥ |
50 | tataḥ pravavṛte yuddhaṃ punar eva viśāṃ pate
loke lokavināśāya paraṃ lokam abhīpsatām |