Book 7 Chapter 154 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | nihatyālāyudhaṃ rakṣaḥ prahṛṣṭātmā ghaṭotkacaḥ
nanāda vividhān nādān vāhinyāḥ pramukhe sthitaḥ |
2 | tasya taṃ tumulaṃ śabdaṃ śrutvā kuñjarakampanam
tāvakānāṃ mahārāja bhayam āsīt sudāruṇam |
3 | alāyudhaviṣaktaṃ tu bhaimaseniṃ mahābalam
dṛṣṭvā karṇo mahābāhuḥ pāñcālān samupādravat |
4 | daśabhir daśabhir bāṇair dhṛṣṭadyumnaśikhaṇḍinau
dṛḍhaiḥ pūrṇāyatotsṛṣṭair bibheda nataparvabhiḥ |
5 | tataḥ paramanārācair yudhāmanyūttamaujasau
sātyakiṃ ca rathodāraṃ kampayām āsa mārgaṇaiḥ |
6 | teṣām abhyasyatāṃ tatra sarveṣāṃ savyadakṣiṇam
maṇḍalāny eva cāpāni vyadṛśyanta janādhipa |
7 | teṣāṃ jyātalanirghoṣo rathanemisvanaś ca ha
meghānām iva gharmānte babhūva tumulo niśi |
8 | jyānemighoṣastanayitnumān vai; dhanustaḍin maṇḍalaketuśṛṅgaḥ
śaraughavarṣākulavṛṣṭimāṃś ca; saṃgrāmameghaḥ sa babhūva rājan |
9 | tad uddhataṃ śaila ivāprakampyo; varṣaṃ mahac chailasamānasāraḥ
vidhvaṃsayām āsa raṇe narendra; vaikartanaḥ śatrugaṇāvamardī |
10 | tato 'tulair vajranipātakalpaiḥ; śitaiḥ śaraiḥ kāñcanacitrapuṅkhaiḥ
śatrūn vyapohat samare mahātmā; vaikartanaḥ putrahite ratas te |
11 | saṃchinnabhinnadhvajinaś ca ke cit; ke cic charair arditabhinnadehāḥ
ke cid visūtā vihayāś ca ke cid; vaikartanenāśu kṛtā babhūvuḥ |
12 | avindamānās tv atha śarma saṃkhye; yaudhiṣṭhiraṃ te balam anvapadyan
tān prekṣya bhagnān vimukhīkṛtāṃś ca; ghaṭotkaco roṣam atīva cakre |
13 | āsthāya taṃ kāñcanaratnacitraṃ; rathottamaṃ siṃha ivonnanāda
vaikartanaṃ karṇam upetya cāpi; vivyādha vajrapratimaiḥ pṛṣatkaiḥ |
14 | tau karṇinārācaśilīmukhaiś ca; nālīkadaṇḍaiś ca savatsadantaiḥ
varāhakarṇaiḥ saviṣāṇaśṛṅgaiḥ; kṣurapravarṣaiś ca vinedatuḥ kham |
15 | tad bāṇadhārāvṛtam antarikṣaṃ; tiryaggatābhiḥ samare rarāja
suvarṇapuṅkhajvalitaprabhābhir; vicitrapuṣpābhir iva srajābhiḥ |
16 | samaṃ hi tāv apratimaprabhāvāv; anyonyam ājaghnatur uttamāstraiḥ
tayor hi vīrottamayor na kaś cid; dadarśa tasmin samare viśeṣam |
17 | atīva tac citram atīva rūpaṃ; babhūva yuddhaṃ ravibhīmasūnvoḥ
samākulaṃ śastranipātaghoraṃ; divīva rāhvaṃśumatoḥ prataptam |
18 | ghaṭotkaco yadā karṇaṃ na viśeṣayate nṛpa
tadā prāduścakārogram astram astravidāṃ varaḥ |
19 | tenāstreṇa hayān pūrvaṃ hatvā karṇasya rākṣasaḥ
sārathiṃ caiva haiḍimbaḥ kṣipram antaradhīyata |
20 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
20 | tathā hy antarhite tasmin kūṭayodhini rākṣase
māmakaiḥ pratipannaṃ yat tan mamācakṣva saṃjaya |
21 | saṃjaya uvāca |
21 | antarhitaṃ rākṣasaṃ taṃ viditvā; saṃprākrośan kuravaḥ sarva eva
kathaṃ nāyaṃ rākṣasaḥ kūṭayodhī; hanyāt karṇaṃ samare 'dṛśyamānaḥ |
22 | tataḥ karṇo laghucitrāstrayodhī; sarvā diśo vyāvṛṇod bāṇajālaiḥ
na vai kiṃ cid vyāpatat tatra bhūtaṃ; tamobhūte sāyakair antarikṣe |
23 | na cādadāno na ca saṃdadhāno; na ceṣudhī spṛśamānaḥ karāgraiḥ
adṛśyad vai lāghavāt sūtaputraḥ; sarvaṃ bāṇaiś chādayāno 'ntarikṣam |
24 | tato māyāṃ vihitām antarikṣe; ghorāṃ bhīmāṃ dāruṇāṃ rākṣasena
saṃpaśyāmo lohitābhraprakāśāṃ; dedīpyantīm agniśikhām ivogrām |
25 | tatas tasyā vidyutaḥ prādurāsann; ulkāś cāpi jvalitāḥ kauravendra
ghoṣaś cānyaḥ prādurāsīt sughoraḥ; sahasraśo nadatāṃ dundubhīnām |
26 | tataḥ śarāḥ prāpatan rukmapuṅkhāḥ; śaktyaḥ prāsā musalāny āyudhāni
paraśvadhās tailadhautāś ca khaḍgāḥ; pradīptāgrāḥ paṭṭiśās tomarāś ca |
27 | mayūkhinaḥ parighā lohabaddhā; gadāś citrāḥ śitadhārāś ca śūlāḥ
gurvyo gadā hemapaṭṭāvanaddhāḥ; śataghnyaś ca prādurāsan samantāt |
28 | mahāśilāś cāpataṃs tatra tatra; sahasraśaḥ sāśanayaḥ savajrāḥ
cakrāṇi cānekaśatakṣurāṇi; prādurbabhūvur jvalanaprabhāṇi |
29 | tāṃ śaktipāṣāṇaparaśvadhānāṃ; prāsāsivajrāśanimudgarāṇām
vṛṣṭiṃ viśālāṃ jvalitāṃ patantīṃ; karṇaḥ śaraughair na śaśāka hantum |
30 | śarāhatānāṃ patatāṃ hayānāṃ; vajrāhatānāṃ patatāṃ gajānām
śilāhatānāṃ ca mahārathānāṃ; mahān ninādaḥ patatāṃ babhūva |
31 | subhīmanānāvidhaśastrapātair; ghaṭotkacenābhihataṃ samantāt
dauryodhanaṃ tad balam ārtarūpam; āvartamānaṃ dadṛśe bhramantam |
32 | hāhākṛtaṃ saṃparivartamānaṃ; saṃlīyamānaṃ ca viṣaṇṇarūpam
te tv āryabhāvāt puruṣapravīrāḥ; parāṅmukhā na babhūvus tadānīm |
33 |
tāṃ rākṣasīṃ ghoratarāṃ subhīmāṃ; vṛṣṭiṃ mahāśastramayīṃ patantīm
dṛṣṭvā balaughāṃś ca nipātyamānān; mahad bhayaṃ tava putrān viveśa |
34 | śivāś ca vaiśvānaradīptajihvāḥ; subhīmanādāḥ śataśo nadantyaḥ
rakṣogaṇān nardataś cābhivīkṣya; narendrayodhā vyathitā babhūvuḥ |
35 | te dīptajihvānanatīkṣṇadaṃṣṭrā; vibhīṣaṇāḥ śailanikāśakāyāḥ
nabhogatāḥ śaktiviṣaktahastā; meghā vyamuñcann iva vṛṣṭimārgam |
36 | tair āhatās te śaraśaktiśūlair; gadābhir ugraiḥ parighaiś ca dīptaiḥ
vajraiḥ pinākair aśaniprahāraiś; cakraiḥ śataghnyunmathitāś ca petuḥ |
37 |
huḍā bhuśuṇḍyo 'śmaguḍāḥ śataghnyaḥ; sthūṇāś ca kārṣṇāyasapaṭṭanaddhāḥ
avākiraṃs tava putrasya sainyaṃ; tathā raudraṃ kaśmalaṃ prādurāsīt |
38 |
niṣkīrṇāntrā vihatair uttamāṅgaiḥ; saṃbhagnāṅgāḥ śerate tatra śūrāḥ
bhinnā hayāḥ kuñjarāś cāvabhagnāḥ; saṃcūrṇitāś caiva rathāḥ śilābhiḥ |
39 | evaṃ mahac chastravarṣaṃ sṛjantas; te yātudhānā bhuvi ghorarūpāḥ
māyāḥ sṛṣṭās tatra ghaṭotkacena; nāmuñcan vai yācamānaṃ na bhītam |
40 | tasmin ghore kuruvīrāvamarde; kālotsṛṣṭe kṣatriyāṇām abhāve
te vai bhagnāḥ sahasā vyadravanta; prākrośantaḥ kauravāḥ sarva eva |
41 | palāyadhvaṃ kuravo naitad asti; sendrā devā ghnanti naḥ pāṇḍavārthe
tathā teṣāṃ majjatāṃ bhāratānāṃ; na sma dvīpas tatra kaś cid babhūva |
42 | tasmin saṃkrande tumule vartamāne; sainye bhagne līyamāne kurūṇām
anīkānāṃ pravibhāge 'prakāśe; na jñāyante kuravo netare vā |
43 | nirmaryāde vidrave ghorarūpe; sarvā diśaḥ prekṣamāṇāḥ sma śūnyāḥ
tāṃ śastravṛṣṭim urasā gāhamānaṃ; karṇaṃ caikaṃ tatra rājann apaśyam |
44 | tato bāṇair āvṛṇod antarikṣaṃ; divyāṃ māyāṃ yodhayan rākṣasasya
hrīmān kurvan duṣkaram āryakarma; naivāmuhyat saṃyuge sūtaputraḥ |
45 | tato bhītāḥ samudaikṣanta karṇaṃ; rājan sarve saindhavā bāhlikāś ca
asaṃmohaṃ pūjayanto 'sya saṃkhye; saṃpaśyanto vijayaṃ rākṣasasya |
46 | tenotsṛṣṭā cakrayuktā śataghnī; samaṃ sarvāṃś caturo 'śvāñ jaghāna
te jānubhir jagatīm anvapadyan; gatāsavo nirdaśanākṣijihvāḥ |
47 | tato hatāśvād avaruhya vāhād; antarmanāḥ kuruṣu prādravatsu
divye cāstre māyayā vadhyamāne; naivāmuhyac cintayan prāptakālam |
48 | tato 'bruvan kuravaḥ sarva eva; karṇaṃ dṛṣṭvā ghorarūpāṃ ca māyām
śaktyā rakṣo jahi karṇādya tūrṇaṃ; naśyanty ete kuravo dhārtarāṣṭrāḥ |
49 | kariṣyataḥ kiṃ ca no bhīmapārthau; tapantam enaṃ jahi rakṣo niśīthe
yo naḥ saṃgrāmād ghorarūpād vimucyet; sa naḥ pārthān samare yodhayeta |
50 | tasmād enaṃ rākṣasaṃ ghorarūpaṃ; jahi śaktyā dattayā vāsavena
mā kauravāḥ sarva evendrakalpā; rātrīmukhe karṇa neśuḥ sayodhāḥ |
51 | sa vadhyamāno rakṣasā vai niśīthe; dṛṣṭvā rājan naśyamānaṃ balaṃ ca
mahac ca śrutvā ninadaṃ kauravāṇāṃ; matiṃ dadhre śaktimokṣāya karṇaḥ |
52 | sa vai kruddhaḥ siṃha ivātyamarṣī; nāmarṣayat pratighātaṃ raṇe tam
śaktiṃ śreṣṭhāṃ vaijayantīm asahyāṃ; samādade tasya vadhaṃ cikīrṣan |
53 | yāsau rājan nihitā varṣapūgān; vadhāyājau satkṛtā phalgunasya
yāṃ vai prādāt sūtaputrāya śakraḥ; śaktiṃ śreṣṭhāṃ kuṇḍalābhyāṃ nimāya |
54 | tāṃ vai śaktiṃ lelihānāṃ pradīptāṃ; pāśair yuktām antakasyeva rātrim
mṛtyoḥ svasāraṃ jvalitām ivolkāṃ; vaikartanaḥ prāhiṇod rākṣasāya |
55 | tām uttamāṃ parakāyāpahantrīṃ; dṛṣṭvā sauter bāhusaṃsthāṃ jvalantīm
bhītaṃ rakṣo vipradudrāva rājan; kṛtvātmānaṃ vindhyapādapramāṇam |
56 | dṛṣṭvā śaktiṃ karṇabāhvantarasthāṃ; nedur bhūtāny antarikṣe narendra
vavur vātās tumulāś cāpi rājan; sanirghātā cāśānir gāṃ jagāma |
57 |
sā tāṃ māyāṃ bhasma kṛtvā jvalantī; bhittvā gāḍhaṃ hṛdayaṃ rākṣasasya
ūrdhvaṃ yayau dīpyamānā niśāyāṃ; nakṣatrāṇām antarāṇy āviśantī |
58 | yuddhvā citrair vividhaiḥ śastrapūgair; divyair vīro mānuṣai rākṣasaiś ca
nadan nādān vividhān bhairavāṃś ca; prāṇān iṣṭāṃs tyājitaḥ śakraśaktyā |
59 | idaṃ cānyac citram āścaryarūpaṃ; cakārāsau karma śatrukṣayāya
tasmin kāle śaktinirbhinnamarmā; babhau rājan meghaśailaprakāśaḥ |
60 | tato 'ntarikṣād apatad gatāsuḥ; sa rākṣasendro bhuvi bhinnadehaḥ
avākśirāḥ stabdhagātro vijihvo; ghaṭotkaco mahad āsthāya rūpam |
61 | sa tad rūpaṃ bhairavaṃ bhīmakarmā; bhīmaṃ kṛtvā bhaimaseniḥ papāta
hato 'py evaṃ tava sainyekadeśam; apothayat kauravān bhīṣayāṇaḥ |
62 |
tato miśrāḥ prāṇadan siṃhanādair; bheryaḥ śaṅkhā murajāś cānakāś ca
dagdhāṃ māyāṃ nihataṃ rākṣasaṃ ca; dṛṣṭvā hṛṣṭāḥ prāṇadan kauraveyāḥ |
63 | tataḥ karṇaḥ kurubhiḥ pūjyamāno; yathā śakro vṛtravadhe marudbhiḥ
anvārūḍhas tava putraṃ rathasthaṃ; hṛṣṭaś cāpi prāviśat svaṃ sa sainyam |