Book 7 Chapter 150 | |
1 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
1 | yatra vaikartanaḥ karṇo rākṣasaś ca ghaṭotkacaḥ
niśīthe samasajjetāṃ tad yuddham abhavat katham |
2 | kīdṛśaṃ cābhavad yuddhaṃ tasya ghorasya rakṣasaḥ
rathaś ca kīdṛśas tasya māyāḥ sarvāyudhāni ca |
3 | kiṃpramāṇā hayās tasya rathaketur dhanus tathā
kīdṛśaṃ varma caivāsya kaṇṭhatrāṇaṃ ca kīdṛśam pṛṣṭas tvam etad ācakṣva kuśalo hy asi saṃjaya |
4 | saṃjaya uvāca |
4 | lohitākṣo mahākāyas tāmrāsyo nimnitodaraḥ
ūrdhvaromā hariśmaśruḥ śaṅkukarṇo mahāhanuḥ |
5 | ākarṇād dāritāsyaś ca tīkṣṇadaṃṣṭraḥ karālavān
sudīrghatāmrajihvoṣṭho lambabhrūḥ sthūlanāsikaḥ |
6 | nīlāṅgo lohitagrīvo girivarṣmā bhayaṃkaraḥ
mahākāyo mahābāhur mahāśīrṣo mahābalaḥ |
7 | vikacaḥ paruṣasparśo vikaṭodbaddhapiṇḍikaḥ
sthūlasphig gūḍhanābhiś ca śithilopacayo mahān |
8 | tathaiva hastābharaṇī mahāmāyo 'ṅgadī tathā
urasā dhārayan niṣkam agnimālāṃ yathācalaḥ |
9 | tasya hemamayaṃ citraṃ bahurūpāṅgaśobhitam
toraṇapratimaṃ śubhraṃ kirīṭaṃ mūrdhny aśobhata |
10 | kuṇḍale bālasūryābhe mālāṃ hemamayīṃ śubhām
dhārayan vipulaṃ kāṃsyaṃ kavacaṃ ca mahāprabham |
11 | kiṅkiṇīśatanirghoṣaṃ raktadhvajapatākinam
ṛkṣacarmāvanaddhāṅgaṃ nalvamātraṃ mahāratham |
12 | sarvāyudhavaropetam āsthito dhvajamālinam
aṣṭacakrasamāyuktaṃ meghagambhīranisvanam |
13 | tatra mātaṅgasaṃkāśā lohitākṣā vibhīṣaṇāḥ
kāmavarṇajavā yuktā balavanto 'vahan hayāḥ |
14 | rākṣaso 'sya virūpākṣaḥ sūto dīptāsyakuṇḍalaḥ
raśmibhiḥ sūryaraśmyābhaiḥ saṃjagrāha hayān raṇe sa tena sahitas tasthāv aruṇena yathā raviḥ |
15 | saṃsakta iva cābhreṇa yathādrir mahatā mahān
divaspṛk sumahān ketuḥ syandane 'sya samucchritaḥ raktottamāṅgaḥ kravyādo gṛdhraḥ paramabhīṣaṇaḥ |
16 | vāsavāśaninirghoṣaṃ dṛḍhajyam abhivikṣipan
vyaktaṃ kiṣkuparīṇāhaṃ dvādaśāratni kārmukam |
17 | rathākṣamātrair iṣubhiḥ sarvāḥ pracchādayan diśaḥ
tasyāṃ vīrāpahāriṇyāṃ niśāyāṃ karṇam abhyayāt |
18 | tasya vikṣipataś cāpaṃ rathe viṣṭabhya tiṣṭhataḥ
aśrūyata dhanurghoṣo visphūrjitam ivāśaneḥ |
19 | tena vitrāsyamānāni tava sainyāni bhārata
samakampanta sarvāṇi sindhor iva mahormayaḥ |
20 | tam āpatantaṃ saṃprekṣya virūpākṣaṃ vibhīṣaṇam
utsmayann iva rādheyas tvaramāṇo 'bhyavārayat |
21 | tataḥ karṇo 'bhyayād enam asyann asyantam antikāt
mātaṅga iva mātaṅgaṃ yūtharṣabha ivarṣabham |
22 | sa saṃnipātas tumulas tayor āsīd viśāṃ pate
karṇarākṣasayo rājann indraśambarayor iva |
23 | tau pragṛhya mahāvege dhanuṣī bhīmanisvane
prācchādayetām anyonyaṃ takṣamāṇau maheṣubhiḥ |
24 | tataḥ pūrṇāyatotsṛṣṭaiḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ
nyavārayetām anyonyaṃ kāṃsye nirbhidya varmaṇī |
25 | tau nakhair iva śārdūlau dantair iva mahādvipau
rathaśaktibhir anyonyaṃ viśikhaiś ca tatakṣatuḥ |
26 | saṃchindantau hi gātrāṇi saṃdadhānau ca sāyakān
dhakṣyamāṇau śaravrātair nodīkṣitum aśaknutām |
27 | tau tu vikṣatasarvāṅgau rudhiraughapariplutau
vyabhrājetāṃ yathā vāriprasrutau gairikācalau |
28 | tau śarāgravibhinnāṅgau nirbhindantau parasparam
nākampayetām anyonyaṃ yatamānau mahādyutī |
29 | tat pravṛttaṃ niśāyuddhaṃ ciraṃ samam ivābhavat
prāṇayor dīvyato rājan karṇarākṣasayor mṛdhe |
30 | tasya saṃdadhatas tīkṣṇāñ śarāṃś cāsaktam asyataḥ
dhanurghoṣeṇa vitrastāḥ sve pare ca tadābhavan ghaṭotkacaṃ yadā karṇo viśeṣayati no nṛpa |
31 | tataḥ prāduṣkarod divyam astram astravidāṃ varaḥ
karṇena vihitaṃ dṛṣṭvā divyam astraṃ ghaṭotkacaḥ prāduścakre mahāmāyāṃ rākṣasaḥ pāṇḍunandanaḥ |
32 | śūlamudgaradhāriṇyā śailapādapahastayā
rakṣasāṃ ghorarūpāṇāṃ mahatyā senayā vṛtaḥ |
33 | tam udyatamahācāpaṃ dṛṣṭvā te vyathitā nṛpāḥ
bhūtāntakam ivāyāntaṃ kāladaṇḍogradhāriṇam |
34 | ghaṭotkacapramuktena siṃhanādena bhīṣitāḥ
prasusruvur gajā mūtraṃ vivyathuś ca narā bhṛśam |
35 | tato 'śmavṛṣṭir atyugrā mahaty āsīt samantataḥ
ardharātre 'dhikabalair vimuktā rakṣasāṃ balaiḥ |
36 | āyasāni ca cakrāṇi bhuśuṇḍyaḥ śaktitomarāḥ
patanty aviralāḥ śūlāḥ śataghnyaḥ paṭṭiśās tathā |
37 | tad ugram atiraudraṃ ca dṛṣṭvā yuddhaṃ narādhipāḥ
putrāś ca tava yodhāś ca vyathitā vipradudruvuḥ |
38 | tatraiko 'strabalaślāghī karṇo mānī na vivyathe
vyadhamac ca śarair māyāṃ ghaṭotkacavinirmitām |
39 | māyāyāṃ tu prahīṇāyām amarṣāt sa ghaṭotkacaḥ
visasarja śarān ghorān sūtaputraṃ ta āviśan |
40 | tatas te rudhirābhyaktā bhittvā karṇaṃ mahāhave
viviśur dharaṇīṃ bāṇāḥ saṃkruddhā iva pannagāḥ |
41 | sūtaputras tu saṃkruddho laghuhastaḥ pratāpavān
ghaṭotkacam atikramya bibheda daśabhiḥ śaraiḥ |
42 | ghaṭotkaco vinirbhinnaḥ sūtaputreṇa marmasu
cakraṃ divyaṃ sahasrāram agṛhṇād vyathito bhṛśam |
43 | kṣurāntaṃ bālasūryābhaṃ maṇiratnavibhūṣitam
cikṣepādhiratheḥ kruddho bhaimasenir jighāṃsayā |
44 | praviddham ativegena vikṣiptaṃ karṇasāyakaiḥ
abhāgyasyeva saṃkalpas tan mogham apatad bhuvi |
45 | ghaṭotkacas tu saṃkruddho dṛṣṭvā cakraṃ nipātitam
karṇaṃ prācchādayad bāṇaiḥ svarbhānur iva bhāskaram |
46 | sūtaputras tv asaṃbhrānto rudropendrendravikramaḥ
ghaṭotkacarathaṃ tūrṇaṃ chādayām āsa patribhiḥ |
47 | ghaṭotkacena kruddhena gadā hemāṅgadā tadā
kṣiptā bhrāmya śaraiḥ sāpi karṇenābhyāhatāpatat |
48 | tato 'ntarikṣam utpatya kālamegha ivonnadan
pravavarṣa mahākāyo drumavarṣaṃ nabhastalāt |
49 | tato māyāvinaṃ karṇo bhīmasenasutaṃ divi
mārgaṇair abhivivyādha ghanaṃ sūrya ivāṃśubhiḥ |
50 | tasya sarvān hayān hatvā saṃchidya śatadhā ratham
abhyavarṣac charaiḥ karṇaḥ parjanya iva vṛṣṭimān |
51 | na cāsyāsīd anirbhinnaṃ gātre dvyaṅgulam antaram
so 'dṛśyata muhūrtena śvāvic chalalito yathā |
52 | na hayān na rathaṃ tasya na dhvajaṃ na ghaṭotkacam
dṛṣṭavantaḥ sma samare śaraughair abhisaṃvṛtam |
53 | sa tu karṇasya tad divyam astram astreṇa śātayan
māyāyuddhena māyāvī sūtaputram ayodhayat |
54 | so 'yodhayat tadā karṇaṃ māyayā lāghavena ca
alakṣyamāṇo 'tha divi śarajāleṣu saṃpatan |
55 | bhaimasenir mahāmāyo māyayā kurusattama
pracakāra mahāmāyāṃ mohayann iva bhārata |
56 | sa sma kṛtvā virūpāṇi vadanāny aśubhānanaḥ
agrasat sūtaputrasya divyāny astrāṇi māyayā |
57 | punaś cāpi mahākāyaḥ saṃchinnaḥ śatadhā raṇe
gatasattvo nirutsāhaḥ patitaḥ khād vyadṛśyata hataṃ taṃ manyamānāḥ sma prāṇadan kurupuṃgavāḥ |
58 | atha dehair navair anyair dikṣu sarvāsv adṛśyata
punaś cāpi mahākāyaḥ śataśīrṣaḥ śatodaraḥ |
59 | vyadṛśyata mahābāhur maināka iva parvataḥ
aṅguṣṭhamātro bhūtvā ca punar eva sa rākṣasaḥ sāgarormir ivoddhūtas tiryag ūrdhvam avartata |
60 | vasudhāṃ dārayitvā ca punar apsu nyamajjata
adṛśyata tadā tatra punar unmajjito 'nyataḥ |
61 | so 'vatīrya punas tasthau rathe hemapariṣkṛte
kṣitiṃ dyāṃ ca diśaś caiva māyayāvṛtya daṃśitaḥ |
62 | gatvā karṇarathābhyāśaṃ vicalat kuṇḍalānanaḥ
prāha vākyam asaṃbhrāntaḥ sūtaputraṃ viśāṃ pate |
63 | tiṣṭhedānīṃ na me jīvan sūtaputra gamiṣyasi
yuddhaśraddhām ahaṃ te 'dya vineṣyāmi raṇājire |
64 | ity uktvā roṣatāmrākṣaṃ rakṣaḥ krūraparākramam
utpapātāntarikṣaṃ ca jahāsa ca suvisvaram karṇam abhyāhanac caiva gajendram iva kesarī |
65 | rathākṣamātrair iṣubhir abhyavarṣad ghaṭotkacaḥ
rathinām ṛṣabhaṃ karṇaṃ dhārābhir iva toyadaḥ śaravṛṣṭiṃ ca tāṃ karṇo dūraprāptām aśātayat |
66 | dṛṣṭvā ca vihatāṃ māyāṃ karṇena bharatarṣabha
ghaṭotkacas tato māyāṃ sasarjāntarhitaḥ punaḥ |
67 | so 'bhavad girir ity uccaḥ śikharais tarusaṃkaṭaiḥ
śūlaprāsāsimusalajalaprasravaṇo mahān |
68 | tam añjanacayaprakhyaṃ karṇo dṛṣṭvā mahīdharam
prapātair āyudhāny ugrāṇy udvahantaṃ na cukṣubhe |
69 | smayann iva tataḥ karṇo divyam astram udīrayat
tataḥ so 'streṇa śailendro vikṣipto vai vyanaśyata |
70 | tataḥ sa toyado bhūtvā nīlaḥ sendrāyudho divi
aśmavṛṣṭibhir atyugraḥ sūtaputram avākirat |
71 | atha saṃdhāya vāyavyam astram astravidāṃ varaḥ
vyadhamat kālameghaṃ taṃ karṇo vaikartano vṛṣā |
72 | sa mārgaṇagaṇaiḥ karṇo diśaḥ pracchādya sarvaśaḥ
jaghānāstraṃ mahārāja ghaṭotkacasamīritam |
73 | tataḥ prahasya samare bhaimasenir mahābalaḥ
prāduścakre mahāmāyāṃ karṇaṃ prati mahāratham |
74 | sa dṛṣṭvā punar āyāntaṃ rathena rathināṃ varam
ghaṭotkacam asaṃbhrāntaṃ rākṣasair bahubhir vṛtam |
75 | siṃhaśārdūlasadṛśair mattadviradavikramaiḥ
gajasthaiś ca rathasthaiś ca vājipṛṣṭhagatais tathā |
76 | nānāśastradharair ghorair nānākavacabhūṣaṇaiḥ
vṛtaṃ ghaṭotkacaṃ krūrair marudbhir iva vāsavam dṛṣṭvā karṇo maheṣvāso yodhayām āsa rākṣasam |
77 | ghaṭotkacas tataḥ karṇaṃ viddhvā pañcabhir āśugaiḥ
nanāda bhairavaṃ nādaṃ bhīṣayan sarvapārthivān |
78 | bhūyaś cāñjalikenātha samārgaṇagaṇaṃ mahat
karṇahastasthitaṃ cāpaṃ cicchedāśu ghaṭotkacaḥ |
79 | athānyad dhanur ādāya dṛḍhaṃ bhārasahaṃ mahat
vyakarṣata balāt karṇa indrāyudham ivocchritam |
80 | tataḥ karṇo mahārāja preṣayām āsa sāyakān
suvarṇapuṅkhāñ śatrughnān khacarān rākṣasān prati |
81 | tad bāṇair arditaṃ yūthaṃ rakṣasāṃ pīnavakṣasām
siṃhenevārditaṃ vanyaṃ gajānām ākulaṃ kulam |
82 | vidhamya rākṣasān bāṇaiḥ sāśvasūtagajān vibhuḥ
dadāha bhagavān vahnir bhūtānīva yugakṣaye |
83 | sa hatvā rākṣasīṃ senāṃ śuśubhe sūtanandanaḥ
pureva tripuraṃ dagdhvā divi devo maheśvaraḥ |
84 | teṣu rājasahasreṣu pāṇḍaveyeṣu māriṣa
nainaṃ nirīkṣitum api kaś cic chaknoti pārthiva |
85 | ṛte ghaṭotkacād rājan rākṣasendrān mahābalāt
bhīmavīryabalopetāt kruddhād vaivasvatād iva |
86 | tasya kruddhasya netrābhyāṃ pāvakaḥ samajāyata
maholkābhyāṃ yathā rājan sārciṣaḥ snehabindavaḥ |
87 | talaṃ talena saṃhatya saṃdaśya daśanacchadam
ratham āsthāya ca punar māyayā nirmitaṃ punaḥ |
88 | yuktaṃ gajanibhair vāhaiḥ piśācavadanaiḥ kharaiḥ
sa sūtam abravīt kruddhaḥ sūtaputrāya mā vaha |
89 | sa yayau ghorarūpeṇa rathena rathināṃ varaḥ
dvairathaṃ sūtaputreṇa punar eva viśāṃ pate |
90 | sa cikṣepa punaḥ kruddhaḥ sūtaputrāya rākṣasaḥ
aṣṭacakrāṃ mahāghorām aśaniṃ rudranirmitām |
91 | tām avaplutya jagrāha karṇo nyasya rathe dhanuḥ
cikṣepa caināṃ tasyaiva syandanāt so 'vapupluve |
92 | sāśvasūtadhvajaṃ yānaṃ bhasma kṛtvā mahāprabhā
viveśa vasudhāṃ bhittvā surās tatra visismiyuḥ |
93 | karṇaṃ tu sarvabhūtāni pūjayām āsur añjasā
yad avaplutya jagrāha devasṛṣṭāṃ mahāśanim |
94 | evaṃ kṛtvā raṇe karṇa āruroha rathaṃ punaḥ
tato mumoca nārācān sūtaputraḥ paraṃtapaḥ |
95 | aśakyaṃ kartum anyena sarvabhūteṣu mānada
yad akārṣīt tadā karṇaḥ saṃgrāme bhīmadarśane |
96 | sa hanyamāno nārācair dhārābhir iva parvataḥ
gandharvanagarākāraḥ punar antaradhīyata |
97 | evaṃ sa vai mahāmāyo māyayā lāghavena ca
astrāṇi tāni divyāni jaghāna ripusūdanaḥ |
98 | nihanyamāneṣv astreṣu māyayā tena rakṣasā
asaṃbhrāntas tataḥ karṇas tad rakṣaḥ pratyayudhyata |
99 | tataḥ kruddho mahārāja bhaimasenir mahābalaḥ
cakāra bahudhātmānaṃ bhīṣayāṇo narādhipān |
100 | tato digbhyaḥ samāpetuḥ siṃhavyāghratarakṣavaḥ
agnijihvāś ca bhujagā vihagāś cāpy ayomukhāḥ |
101 | sa kīryamāṇo niśitaiḥ karṇacāpacyutaiḥ śaraiḥ
nagarādrivanaprakhyas tatraivāntaradhīyata |
102 | rākṣasāś ca piśācāś ca yātudhānāḥ śalāvṛkāḥ
te karṇaṃ bhakṣayiṣyantaḥ sarvataḥ samupādravan athainaṃ vāgbhir ugrābhis trāsayāṃ cakrire tadā |
103 | udyatair bahubhir ghorair āyudhaiḥ śoṇitokṣitaiḥ
teṣām anekair ekaikaṃ karṇo vivyādha cāśugaiḥ |
104 | pratihatya tu tāṃ māyāṃ divyenāstreṇa rākṣasīm
ājaghāna hayān asya śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ |
105 | te bhagnā vikṛtāṅgāś ca chinnapṛṣṭhāś ca sāyakaiḥ
vasudhām anvapadyanta paśyatas tasya rakṣasaḥ |
106 | sa bhagnamāyo haiḍimbaḥ karṇaṃ vaikartanaṃ tataḥ
eṣa te vidadhe mṛtyum ity uktvāntaradhīyata |