Book 7 Chapter 145 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | tasmin sutumule yuddhe vartamāne bhayāvahe
dhṛṣṭadyumno mahārāja droṇam evābhyavartata |
2 | saṃmṛjāno dhanuḥ śreṣṭhaṃ jyāṃ vikarṣan punaḥ punaḥ
abhyavartata droṇasya rathaṃ rukmavibhūṣitam |
3 | dhṛṣṭadyumnaṃ tadāyāntaṃ droṇasyāntacikīrṣayā
parivavrur mahārāja pāñcālāḥ pāṇḍavaiḥ saha |
4 | tathā parivṛtaṃ dṛṣṭvā droṇam ācāryasattamam
putrās te sarvato yattā rarakṣur droṇam āhave |
5 | balārṇavau tatas tau tu sameyātāṃ niśāmukhe
vātoddhūtau kṣubdhasattvau bhairavau sāgarāv iva |
6 | tato droṇaṃ mahārāja pāñcālyaḥ pañcabhiḥ śaraiḥ
vivyādha hṛdaye tūrṇaṃ siṃhanādaṃ nanāda ca |
7 | taṃ droṇaḥ pañcaviṃśatyā viddhvā bhārata saṃyuge
cicchedānyena bhallena dhanur asya mahāprabham |
8 | dhṛṣṭadyumnas tu nirviddho droṇena bharatarṣabha
utsasarja dhanus tūrṇaṃ saṃdaśya daśanacchadam |
9 | tataḥ kruddho mahārāja dhṛṣṭadyumnaḥ pratāpavān
ādade 'nyad dhanuḥ śreṣṭhaṃ droṇasyāntacikīrṣayā |
10 | vikṛṣya ca dhanuś citram ākarṇāt paravīrahā
droṇasyāntakaraṃ ghoraṃ vyasṛjat sāyakaṃ tataḥ |
11 | sa visṛṣṭo balavatā śaro ghoro mahāmṛdhe
bhāsayām āsa tat sainyaṃ divākara ivoditaḥ |
12 | taṃ dṛṣṭvā tu śaraṃ ghoraṃ devagandharvamānavāḥ
svasty astu samare rājan droṇāyety abruvan vacaḥ |
13 | taṃ tu sāyakam aprāptam ācāryasya rathaṃ prati
karṇo dvādaśadhā rājaṃś ciccheda kṛtahastavat |
14 | sa chinno bahudhā rājan sūtaputreṇa māriṣa
nipapāta śaras tūrṇaṃ nikṛttaḥ karṇasāyakaiḥ |
15 | chittvā tu samare bāṇaṃ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ
dhṛṣṭadyumnaṃ raṇe karṇo vivyādha daśabhiḥ śaraiḥ |
16 | pañcabhir droṇaputras tu svayaṃ droṇaś ca saptabhiḥ
śalyaś ca navabhir bāṇais tribhir duḥśāsanas tathā |
17 | duryodhanaś ca viṃśatyā śakuniś cāpi pañcabhiḥ
pāñcālyaṃ tvaritāvidhyan sarva eva mahārathāḥ |
18 | sa viddhaḥ saptabhir vīrair droṇatrāṇārtham āhave
sarvān asaṃbhramād rājan pratyavidhyat tribhis tribhiḥ droṇaṃ drauṇiṃ ca karṇaṃ ca vivyādha tava cātmajam |
19 | te viddhvā dhanvinā tena dhṛṣṭadyumnaṃ punar mṛdhe
vivyadhuḥ pañcabhis tūrṇam ekaiko rathināṃ varaḥ |
20 | drumasenas tu saṃkruddho rājan vivyādha patriṇā
tribhiś cānyaiḥ śarais tūrṇaṃ tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt |
21 | sa tu taṃ prativivyādha tribhis tīkṣṇair ajihmagaiḥ
svarṇapuṅkhaiḥ śilādhautaiḥ prāṇāntakaraṇair yudhi |
22 | bhallenānyena tu punaḥ suvarṇojjvalakuṇḍalam
unmamātha śiraḥ kāyād drumasenasya vīryavān |
23 | tacchiro nyapatad bhūmau saṃdaṣṭauṣṭhapuṭaṃ raṇe
mahāvātasamuddhūtaṃ pakvaṃ tālaphalaṃ yathā |
24 | tāṃś ca viddhvā punar vīrān vīraḥ suniśitaiḥ śaraiḥ
rādheyasyācchinad bhallaiḥ kārmukaṃ citrayodhinaḥ |
25 | na tu tan mamṛṣe karṇo dhanuṣaś chedanaṃ tathā
nikartanam ivātyugro lāṅgūlasya yathā hariḥ |
26 | so 'nyad dhanuḥ samādāya krodharaktekṣaṇaḥ śvasan
abhyavarṣac charaughais taṃ dhṛṣṭadyumnaṃ mahābalam |
27 | dṛṣṭvā tu karṇaṃ saṃrabdhaṃ te vīrāḥ ṣaḍ ratharṣabhāḥ
pāñcālyaputraṃ tvaritāḥ parivavrur jighāṃsayā |
28 | ṣaṇṇāṃ yodhapravīrāṇāṃ tāvakānāṃ puraskṛtam
mṛtyor āsyam anuprāptaṃ dhṛṣṭadyumnam amaṃsmahi |
29 | etasminn eva kāle tu dāśārho vikirañ śarān
dhṛṣṭadyumnaṃ parākrāntaṃ sātyakiḥ pratyapadyata |
30 | tam āyāntaṃ maheṣvāsaṃ sātyakiṃ yuddhadurmadam
rādheyo daśabhir bāṇaiḥ pratyavidhyad ajihmagaiḥ |
31 | taṃ sātyakir mahārāja vivyādha daśabhiḥ śaraiḥ
paśyatāṃ sarvavīrāṇāṃ mā gās tiṣṭheti cābravīt |
32 | sa sātyakes tu balinaḥ karṇasya ca mahātmanaḥ
āsīt samāgamo ghoro balivāsavayor iva |
33 | trāsayaṃs talaghoṣeṇa kṣatriyān kṣatriyarṣabhaḥ
rājīvalocanaṃ karṇaṃ sātyakiḥ pratyavidhyata |
34 | kampayann iva ghoṣeṇa dhanuṣo vasudhāṃ balī
sūtaputro mahārāja sātyakiṃ pratyayodhayat |
35 | vipāṭhakarṇinārācair vatsadantaiḥ kṣurair api
karṇaḥ śaraśataiś cāpi śaineyaṃ pratyavidhyata |
36 | tathaiva yuyudhāno 'pi vṛṣṇīnāṃ pravaro rathaḥ
abhyavarṣac charaiḥ karṇaṃ tad yuddham abhavat samam |
37 | tāvakāś ca mahārāja karṇaputraś ca daṃśitaḥ
sātyakiṃ vivyadhus tūrṇaṃ samantān niśitaiḥ śaraiḥ |
38 | astrair astrāṇi saṃvārya teṣāṃ karṇasya cābhibho
avidhyat sātyakiḥ kruddho vṛṣasenaṃ stanāntare |
39 | tena bāṇena nirviddho vṛṣaseno viśāṃ pate
nyapatat sa rathe mūḍho dhanur utsṛjya vīryavān |
40 | tataḥ karṇo hataṃ matvā vṛṣasenaṃ mahārathaḥ
putraśokābhisaṃtaptaḥ sātyakiṃ pratyapīḍayat |
41 | pīḍyamānas tu karṇena yuyudhāno mahārathaḥ
vivyādha bahubhiḥ karṇaṃ tvaramāṇaḥ punaḥ punaḥ |
42 | sa karṇaṃ daśabhir viddhvā vṛṣasenaṃ ca saptabhiḥ
sahastāvāpadhanuṣī tayoś ciccheda sātvataḥ |
43 | tāv anye dhanuṣī sajye kṛtvā śatrubhayaṃkare
yuyudhānam avidhyetāṃ samantān niśitaiḥ śaraiḥ |
44 | vartamāne tu saṃgrāme tasmin vīravarakṣaye
atīva śuśruve rājan gāṇḍīvasya mahāsvanaḥ |
45 | śrutvā tu rathanirghoṣaṃ gāṇḍīvasya ca nisvanam
sūtaputro 'bravīd rājan duryodhanam idaṃ vacaḥ |
46 | eṣa sarvāñ śibīn hatvā mukhyaśaś ca nararṣabhān
pauravāṃś ca maheṣvāsān gāṇḍīvaninado mahān |
47 | śrūyate rathaghoṣaś ca vāsavasyeva nardataḥ
karoti pāṇḍavo vyaktaṃ karmaupayikam ātmanaḥ |
48 | eṣā vidīryate rājan bahudhā bhāratī camūḥ
viprakīrṇāny anīkāni nāvatiṣṭhanti karhi cit |
49 | vāteneva samuddhūtam abhrajālaṃ vidīryate
savyasācinam āsādya bhinnā naur iva sāgare |
50 | dravatāṃ yodhamukhyānāṃ gāṇḍīvapreṣitaiḥ śaraiḥ
viddhānāṃ śataśo rājañ śrūyate ninado mahān niśīthe rājaśārdūla stanayitnor ivāmbare |
51 | hāhākāraravāṃś caiva siṃhanādāṃś ca puṣkalān
śṛṇu śabdān bahuvidhān arjunasya rathaṃ prati |
52 | ayaṃ madhye sthito 'smākaṃ sātyakiḥ sātvatādhamaḥ
iha cel labhyate lakṣyaṃ kṛtsnāñ jeṣyāmahe parān |
53 | eṣa pāñcālarājasya putro droṇena saṃgataḥ
sarvataḥ saṃvṛto yodhai rājan puruṣasattamaiḥ |
54 | sātyakiṃ yadi hanyāmo dhṛṣṭadyumnaṃ ca pārṣatam
asaṃśayaṃ mahārāja dhruvo no vijayo bhavet |
55 | saubhadravad imau vīrau parivārya mahārathau
prayatāmo mahārāja nihantuṃ vṛṣṇipārṣatau |
56 | savyasācī puro 'bhyeti droṇānīkāya bhārata
saṃsaktaṃ sātyakiṃ jñātvā bahubhiḥ kurupuṃgavaiḥ |
57 | tatra gacchantu bahavaḥ pravarā rathasattamāḥ
yāvat pārtho na jānāti sātyakiṃ bahubhir vṛtam |
58 | te tvaradhvaṃ yathā śūrāḥ śarāṇāṃ mokṣaṇe bhṛśam
yathā tūrṇaṃ vrajaty eṣa paralokāya mādhavaḥ |
59 | karṇasya matam ājñāya putras te prāha saubalam
yathendraḥ samare rājan prāha viṣṇuṃ yaśasvinam |
60 | vṛtaḥ sahasrair daśabhir gajānām anivartinām
rathaiś ca daśasāhasrair vṛto yāhi dhanaṃjayam |
61 | duḥśāsano durviṣahaḥ subāhur duṣpradharṣaṇaḥ
ete tvām anuyāsyanti pattibhir bahubhir vṛtāḥ |
62 | jahi kṛṣṇau mahābāho dharmarājaṃ ca mātula
nakulaṃ sahadevaṃ ca bhīmasenaṃ ca bhārata |
63 | devānām iva devendre jayāśā me tvayi sthitā
jahi mātula kaunteyān asurān iva pāvakiḥ |
64 | evam ukto yayau pārthān putreṇa tava saubalaḥ
mahatyā senayā sārdhaṃ tava putrais tathā vibho |
65 | priyārthaṃ tava putrāṇāṃ didhakṣuḥ pāṇḍunandanān
tataḥ pravavṛte yuddhaṃ tāvakānāṃ paraiḥ saha |
66 | prayāte saubale rājan pāṇḍavānām anīkinīm
balena mahatā yuktaḥ sūtaputras tu sātvatam |
67 | abhyayāt tvaritaṃ yuddhe kirañ śaraśatān bahūn
tathaiva pāṇḍavāḥ sarve sātyakiṃ paryavārayan |
68 | mahad yuddhaṃ tadāsīt tu droṇasya niśi bhārata
dhṛṣṭadyumnena śūreṇa pāñcālaiś ca mahātmanaḥ |