Book 7 Chapter 138 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | vartamāne tathā yuddhe ghorarūpe bhayāvahe
tamasā saṃvṛte loke rajasā ca mahīpate nāpaśyanta raṇe yodhāḥ parasparam avasthitāḥ |
2 | anumānena saṃjñābhir yuddhaṃ tad vavṛte mahat
naranāgāśvamathanaṃ paramaṃ lomaharṣaṇam |
3 | droṇakarṇakṛpā vīrā bhīmapārṣatasātyakāḥ
anyonyaṃ kṣobhayām āsuḥ sainyāni nṛpasattama |
4 | vadhyamānāni sainyāni samantāt tair mahārathaiḥ
tamasā rajasā caiva samantād vipradudruvuḥ |
5 | te sarvato vidravanto yodhā vitrastacetasaḥ
ahanyanta mahārāja dhāvamānāś ca saṃyuge |
6 | mahārathasahasrāṇi jaghnur anyonyam āhave
andhe tamasi mūḍhāni putrasya tava mantrite |
7 | tataḥ sarvāṇi sainyāni senāgopāś ca bhārata
vyamuhyanta raṇe tatra tamasā saṃvṛte sati |
8 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
8 | teṣāṃ saṃloḍyamānānāṃ pāṇḍavair nihataujasām
andhe tamasi magnānām āsīt kā vo matis tadā |
9 | kathaṃ prakāśas teṣāṃ vā mama sainyeṣu vā punaḥ
babhūva loke tamasā tathā saṃjaya saṃvṛte |
10 | saṃjaya uvāca |
10 | tataḥ sarvāṇi sainyāni hataśiṣṭāni yāni vai
senāgoptṝn athādiśya punar vyūham akalpayat |
11 | droṇaḥ purastāj jaghane tu śalyas; tathā drauṇiḥ pārśvataḥ saubalaś ca
svayaṃ tu sarvāṇi balāni rājan; rājābhyayād gopayan vai niśāyām |
12 | uvāca sarvāṃś ca padātisaṃghān; duryodhanaḥ pārthiva sāntvapūrvam
utsṛjya sarve paramāyudhāni; gṛhṇīta hastair jvalitān pradīpān |
13 | te coditāḥ pārthivasattamena; tataḥ prahṛṣṭā jagṛhuḥ pradīpān
sā bhūya eva dhvajinī vibhaktā; vyarocatāgniprabhayā niśāyām |
14 | mahādhanair ābharaṇaiś ca divyaiḥ; śastraiḥ pradīptair abhisaṃpatadbhiḥ
kṣaṇena sarve vihitāḥ pradīpā; vyadīpayaṃś ca dhvajinīṃ tadāśu |
15 | sarvās tu senā vyatisevyamānāḥ; padātibhiḥ pāvakatailahastaiḥ
prakāśyamānā dadṛśur niśāyāṃ; yathāntarikṣe jaladās taḍidbhiḥ |
16 | prakāśitāyāṃ tu tathā dhvajinyāṃ; droṇo 'gnikalpaḥ pratapan samantāt
rarāja rājendra suvarṇavarmā; madhyaṃ gataḥ sūrya ivāṃśumālī |
17 | jāmbūnadeṣv ābharaṇeṣu caiva; niṣkeṣu śuddheṣu śarāvareṣu
pīteṣu śastreṣu ca pāvakasya; pratiprabhās tatra tato babhūvuḥ |
18 |
gadāś ca śaikyāḥ parighāś ca śubhrā; ratheṣu śaktyaś ca vivartamānāḥ
pratiprabhā raśmibhir ājamīḍha; punaḥ punaḥ saṃjanayanti dīptāḥ |
19 | chatrāṇi bālavyajanānuṣaṅgā; dīptā maholkāś ca tathaiva rājan
vyāghūrṇamānāś ca suvarṇamālā; vyāyacchatāṃ tatra tadā virejuḥ |
20 | śastraprabhābhiś ca virājamānaṃ; dīpaprabhābhiś ca tadā balaṃ tat
prakāśitaṃ cābharaṇaprabhābhir; bhṛśaṃ prakāśaṃ nṛpate babhūva |
21 | pītāni śastrāṇy asṛgukṣitāni; vīrāvadhūtāni tanudruhāṇi
dīptāṃ prabhāṃ prājanayanta tatra; tapātyaye vidyud ivāntarikṣe |
22 | prakampitānām abhighātavegair; abhighnatāṃ cāpatatāṃ javena
vaktrāṇy aśobhanta tadā narāṇāṃ; vāyvīritānīva mahāmbujāni |
23 | mahāvane dāva iva pradīpte; yathā prabhā bhāskarasyāpi naśyet
tathā tavāsīd dhvajinī pradīptā; mahābhaye bhārata bhīmarūpā |
24 | tat saṃpradīptaṃ balam asmadīyaṃ; niśāmya pārthās tvaritās tathaiva
sarveṣu sainyeṣu padātisaṃghān; acodayaṃs te 'tha cakruḥ pradīpān |
25 | gaje gaje sapta kṛtāḥ pradīpā; rathe rathe caiva daśa pradīpāḥ
dvāv aśvapṛṣṭhe paripārśvato 'nye; dhvajeṣu cānye jaghaneṣu cānye |
26 | senāsu sarvāsu ca pārśvato 'nye; paścāt purastāc ca samantataś ca
madhye tathānye jvalitāgnihastāḥ; senādvaye 'pi sma narā viceruḥ |
27 | sarveṣu sainyeṣu padātisaṃghā; vyāmiśritā hastirathāśvavṛndaiḥ
madhye tathānye jvalitāgnihastā; vyadīpayan pāṇḍusutasya senām |
28 | tena pradīptena tathā pradīptaṃ; balaṃ tad āsīd balavad balena
bhāḥ kurvatā bhānumatā graheṇa; divākareṇāgnir ivābhitaptaḥ |
29 | tayoḥ prabhāḥ pṛthivīm antarikṣaṃ; sarvā vyatikramya diśaś ca vṛddhāḥ
tena prakāśena bhṛśaṃ prakāśaṃ; babhūva teṣāṃ tava caiva sainyam |
30 | tena prakāśena divaṃgamena; saṃbodhitā devagaṇāś ca rājan
gandharvayakṣāsurasiddhasaṃghāḥ; samāgamann apsarasaś ca sarvāḥ |
31 | tad devagandharvasamākulaṃ ca; yakṣāsurendrāpsarasāṃ gaṇaiś ca
hataiś ca vīrair divam āruhadbhir; āyodhanaṃ divyakalpaṃ babhūva |
32 | rathāśvanāgākuladīpadīptaṃ; saṃrabdhayodhāhatavidrutāśvam
mahad balaṃ vyūḍharathāśvanāgaṃ; surāsuravyūhasamaṃ babhūva |
33 | tac chaktisaṃghākulacaṇḍavātaṃ; mahārathābhraṃ rathavājighoṣam
śastraughavarṣaṃ rudhirāmbudhāraṃ; niśi pravṛttaṃ naradevayuddham |
34 | tasmin mahāgnipratimo mahātmā; saṃtāpayan pāṇḍavān vipramukhyaḥ
gabhastibhir madhyagato yathārko; varṣātyaye tadvad abhūn narendra |