Book 7 Chapter 131 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | prāyopaviṣṭe tu hate putre sātyakinā tataḥ
somadatto bhṛśaṃ kruddhaḥ sātyakiṃ vākyam abravīt |
2 | kṣatradharmaḥ purā dṛṣṭo yas tu devair mahātmabhiḥ
taṃ tvaṃ sātvata saṃtyajya dasyudharme kathaṃ rataḥ |
3 | parāṅmukhāya dīnāya nyastaśastrāya yācate
kṣatradharmarataḥ prājñaḥ kathaṃ nu prahared raṇe |
4 | dvāv eva kila vṛṣṇīnāṃ tatra khyātau mahārathau
pradyumnaś ca mahābāhus tvaṃ caiva yudhi sātvata |
5 | kathaṃ prāyopaviṣṭāya pārthena chinnabāhave
nṛśaṃsaṃ patanīyaṃ ca tādṛśaṃ kṛtavān asi |
6 | śape sātvata putrābhyām iṣṭena sukṛtena ca
anatītām imāṃ rātriṃ yadi tvāṃ vīramāninam |
7 | arakṣyamāṇaṃ pārthena jiṣṇunā sasutānujam
na hanyāṃ niraye ghore pateyaṃ vṛṣṇipāṃsana |
8 | evam uktvā susaṃkruddhaḥ somadatto mahābalaḥ
dadhmau śaṅkhaṃ ca tāreṇa siṃhanādaṃ nanāda ca |
9 | tataḥ kamalapatrākṣaḥ siṃhadaṃṣṭro mahābalaḥ
sātvato bhṛśasaṃkruddhaḥ somadattam athābravīt |
10 | hato bhūriśravā vīras tava putro mahārathaḥ
śalaś caiva tathā rājan bhrātṛvyasanakarśitaḥ |
11 | tvāṃ cāpy adya vadhiṣyāmi saputrapaśubāndhavam
tiṣṭhedānīṃ raṇe yattaḥ kauravo 'si viśeṣataḥ |
12 | yasmin dānaṃ damaḥ śaucam ahiṃsā hrīr dhṛtiḥ kṣamā
anapāyīni sarvāṇi nityaṃ rājñi yudhiṣṭhire |
13 | mṛdaṅgaketos tasya tvaṃ tejasā nihataḥ purā
sakarṇasaubalaḥ saṃkhye vināśaṃ samupeṣyasi |
14 | śape 'haṃ kṛṣṇacaraṇair iṣṭāpūrtena caiva ha
yadi tvāṃ sasutaṃ pāpaṃ na hanyāṃ yudhi roṣitaḥ apayāsyasi cet tyaktvā tato mukto bhaviṣyasi |
15 | evam ābhāṣya cānyonyaṃ krodhasaṃraktalocanau
pravṛttau śarasaṃpātaṃ kartuṃ puruṣasattamau |
16 | tato gajasahasreṇa rathānām ayutena ca
duryodhanaḥ somadattaṃ parivārya vyavasthitaḥ |
17 | śakuniś ca susaṃkruddhaḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ
putrapautraiḥ parivṛto bhrātṛbhiś cendravikramaiḥ syālas tava mahābāhur vajrasaṃhanano yuvā |
18 | sāgraṃ śatasahasraṃ tu hayānāṃ tasya dhīmataḥ
somadattaṃ maheṣvāsaṃ samantāt paryarakṣata |
19 | rakṣyamāṇaś ca balibhiś chādayām āsa sātyakim
taṃ chādyamānaṃ viśikhair dṛṣṭvā saṃnataparvabhiḥ dhṛṣṭadyumno 'bhyayāt kruddhaḥ pragṛhya mahatīṃ camūm |
20 | caṇḍavātābhisṛṣṭānām udadhīnām iva svanaḥ
āsīd rājan balaughānām anyonyam abhinighnatām |
21 | vivyādha somadattas tu sātvataṃ navabhiḥ śaraiḥ
sātyakir daśabhiś cainam avadhīt kurupuṃgavam |
22 | so 'tividdho balavatā samare dṛḍhadhanvanā
rathopasthaṃ samāsādya mumoha gatacetanaḥ |
23 | taṃ vimūḍhaṃ samālakṣya sārathis tvarayānvitaḥ
apovāha raṇād vīraṃ somadattaṃ mahāratham |
24 | taṃ visaṃjñaṃ samālokya yuyudhānaśarārditam
drauṇir abhyadravat kruddhaḥ sātvataṃ raṇamūrdhani |
25 | tam āpatantaṃ saṃprekṣya śaineyasya rathaṃ prati
bhaimaseniḥ susaṃkruddhaḥ pratyamitram avārayat |
26 | kārṣṇāyasamayaṃ ghoram ṛkṣacarmāvṛtaṃ mahat
yuktaṃ gajanibhair vāhair na hayair nāpi vā gajaiḥ |
27 | vikṣiptam aṣṭacakreṇa vivṛtākṣeṇa kūjatā
dhvajenocchritatuṇḍena gṛdhrarājena rājatā |
28 | lohitārdrapatākaṃ tam antramālāvibhūṣitam
aṣṭacakrasamāyuktam āsthāya vipulaṃ ratham |
29 | śūlamudgaradhāriṇyā śailapādapahastayā
rakṣasāṃ ghorarūpāṇām akṣauhiṇyā samāvṛtaḥ |
30 | tam udyatamahācāpaṃ niśāmya vyathitā nṛpāḥ
yugāntakālasamaye daṇḍahastam ivāntakam |
31 | bhayārditā pracukṣobha putrasya tava vāhinī
vāyunā kṣobhitāvartā gaṅgevordhvataraṅgiṇī |
32 | ghaṭotkacaprayuktena siṃhanādena bhīṣitāḥ
prasusruvur gajā mūtraṃ vivyathuś ca narā bhṛśam |
33 | tato 'śmavṛṣṭir atyartham āsīt tatra samantataḥ
saṃdhyākālādhikabalaiḥ pramuktā rākṣasaiḥ kṣitau |
34 | āyasāni ca cakrāṇi bhuśuṇḍyaḥ prāsatomarāḥ
patanty aviralāḥ śūlāḥ śataghnyaḥ paṭṭiśās tathā |
35 | tad ugram atiraudraṃ ca dṛṣṭvā yuddhaṃ narādhipāḥ
tanayās tava karṇaś ca vyathitāḥ prādravan diśaḥ |
36 | tatraiko 'strabalaślāghī drauṇir mānī na vivyathe
vyadhamac ca śarair māyāṃ ghaṭotkacavinirmitām |
37 | nihatāyāṃ tu māyāyām amarṣī sa ghaṭotkacaḥ
visasarja śarān ghorāṃs te 'śvatthāmānam āviśan |
38 | bhujagā iva vegena valmīkaṃ krodhamūrchitāḥ
te śarā rudhirābhyaktā bhittvā śāradvatīsutam viviśur dharaṇīṃ śīghrā rukmapuṅkhāḥ śilāśitāḥ |
39 | aśvatthāmā tu saṃkruddho laghuhastaḥ pratāpavān
ghaṭotkacam abhikruddhaṃ bibheda daśabhiḥ śaraiḥ |
40 | ghaṭotkaco 'tividdhas tu droṇaputreṇa marmasu
cakraṃ śatasahasrāram agṛhṇād vyathito bhṛśam |
41 | kṣurāntaṃ bālasūryābhaṃ maṇivajravibhūṣitam
aśvatthāmnas tu cikṣepa bhaimasenir jighāṃsayā |
42 | vegena mahatā gacchad vikṣiptaṃ drauṇinā śaraiḥ
abhāgyasyeva saṃkalpas tan moghaṃ nyapatad bhuvi |
43 | ghaṭotkacas tatas tūrṇaṃ dṛṣṭvā cakraṃ nipātitam
drauṇiṃ prācchādayad bāṇaiḥ svarbhānur iva bhāskaram |
44 | ghaṭotkacasutaḥ śrīmān bhinnāñjanacayopamaḥ
rurodha drauṇim āyāntaṃ prabhañjanam ivādrirāṭ |
45 | pautreṇa bhīmasenasya śaraiḥ so 'ñjanaparvaṇā
babhau meghena dhārābhir girir merur ivārditaḥ |
46 | aśvatthāmā tv asaṃbhrānto rudropendrendravikramaḥ
dhvajam ekena bāṇena cicchedāñjanaparvaṇaḥ |
47 | dvābhyāṃ tu rathayantāraṃ tribhiś cāsya triveṇukam
dhanur ekena ciccheda caturbhiś caturo hayān |
48 | virathasyodyataṃ hastād dhemabindubhir ācitam
viśikhena sutīkṣṇena khaḍgam asya dvidhākarot |
49 | gadā hemāṅgadā rājaṃs tūrṇaṃ haiḍimbasūnunā
bhrāmyotkṣiptā śaraiḥ sāpi drauṇinābhyāhatāpatat |
50 | tato 'ntarikṣam utpatya kālamegha ivonnadan
vavarṣāñjanaparvā sa drumavarṣaṃ nabhastalāt |
51 | tato māyādharaṃ drauṇir ghaṭotkacasutaṃ divi
mārgaṇair abhivivyādha ghanaṃ sūrya ivāṃśubhiḥ |
52 | so 'vatīrya punas tasthau rathe hemapariṣkṛte
mahīdhara ivātyuccaḥ śrīmān añjanaparvataḥ |
53 | tam ayasmayavarmāṇaṃ drauṇir bhīmātmajātmajam
jaghānāñjanaparvāṇaṃ maheśvara ivāndhakam |
54 | atha dṛṣṭvā hataṃ putram aśvatthāmnā mahābalam
drauṇeḥ sakāśam abhyetya roṣāt pracalitāṅgadaḥ |
55 | prāha vākyam asaṃbhrānto vīraṃ śāradvatīsutam
dahantaṃ pāṇḍavānīkaṃ vanam agnim ivoddhatam |
56 | tiṣṭha tiṣṭha na me jīvan droṇaputra gamiṣyasi
tvām adya nihaniṣyāmi krauñcam agnisuto yathā |
57 | aśvatthāmovāca |
57 | gaccha vatsa sahānyais tvaṃ yudhyasvāmaravikrama
na hi putreṇa haiḍimbe pitā nyāyyaṃ prabādhitum |
58 | kāmaṃ khalu na me roṣo haiḍimbe vidyate tvayi
kiṃ tu roṣānvito jantur hanyād ātmānam apy uta |
59 | saṃjaya uvāca |
59 | śrutvaitat krodhatāmrākṣaḥ putraśokasamanvitaḥ
aśvatthāmānam āyasto bhaimasenir abhāṣata |
60 | kim ahaṃ kātaro drauṇe pṛthagjana ivāhave
bhīmāt khalv aham utpannaḥ kurūṇāṃ vipule kule |
61 | pāṇḍavānām ahaṃ putraḥ samareṣv anivartinām
rakṣasām adhirājo 'haṃ daśagrīvasamo bale |
62 | tiṣṭha tiṣṭha na me jīvan droṇaputra gamiṣyasi
yuddhaśraddhām ahaṃ te 'dya vineṣyāmi raṇājire |
63 | ity uktvā roṣatāmrākṣo rākṣasaḥ sumahābalaḥ
drauṇim abhyadravat kruddho gajendram iva kesarī |
64 | rathākṣamātrair iṣubhir abhyavarṣad ghaṭotkacaḥ
rathinām ṛṣabhaṃ drauṇiṃ dhārābhir iva toyadaḥ |
65 | śaravṛṣṭiṃ śarair drauṇir aprāptāṃ tāṃ vyaśātayat
tato 'ntarikṣe bāṇānāṃ saṃgrāmo 'nya ivābhavat |
66 | athāstrasaṃgharṣakṛtair visphuliṅgaiḥ samābabhau
vibhāvarīmukhe vyoma khadyotair iva citritam |
67 | niśāmya nihatāṃ māyāṃ drauṇinā raṇamāninā
ghaṭotkacas tato māyāṃ sasarjāntarhitaḥ punaḥ |
68 | so 'bhavad girir atyuccaḥ śikharais tarusaṃkaṭaiḥ
śūlaprāsāsimusalajalaprasravaṇo mahān |
69 | tam añjanacayaprakhyaṃ drauṇir dṛṣṭvā mahīdharam
prapatadbhiś ca bahubhiḥ śastrasaṃghair na cukṣubhe |
70 | tataḥ smayann iva drauṇir vajram astram udīrayat
sa tenāstreṇa śailendraḥ kṣiptaḥ kṣipram anaśyata |
71 | tataḥ sa toyado bhūtvā nīlaḥ sendrāyudho divi
aśmavṛṣṭibhir atyugro drauṇim ācchādayad raṇe |
72 | atha saṃdhāya vāyavyam astram astravidāṃ varaḥ
vyadhamad droṇatanayo nīlameghaṃ samutthitam |
73 | sa mārgaṇagaṇair drauṇir diśaḥ pracchādya sarvataḥ
śataṃ rathasahasrāṇāṃ jaghāna dvipadāṃ varaḥ |
74 | sa dṛṣṭvā punar āyāntaṃ rathenāyatakārmukam
ghaṭotkacam asaṃbhrāntaṃ rākṣasair bahubhir vṛtam |
75 | siṃhaśārdūlasadṛśair mattadviradavikramaiḥ
gajasthaiś ca rathasthaiś ca vājipṛṣṭhagatair api |
76 | vivṛtāsyaśirogrīvair haiḍimbānucaraiḥ saha
paulastyair yātudhānaiś ca tāmasaiś cogravikramaiḥ |
77 | nānāśastradharair vīrair nānākavacabhūṣaṇaiḥ
mahābalair bhīmaravaiḥ saṃrambhodvṛttalocanaiḥ |
78 | upasthitais tato yuddhe rākṣasair yuddhadurmadaiḥ
viṣaṇṇam abhisaṃprekṣya putraṃ te drauṇir abravīt |
79 | tiṣṭha duryodhanādya tvaṃ na kāryaḥ saṃbhramas tvayā
sahaibhir bhrātṛbhir vīraiḥ pārthivaiś cendravikramaiḥ |
80 | nihaniṣyāmy amitrāṃs te na tavāsti parājayaḥ
satyaṃ te pratijānāmi paryāśvāsaya vāhinīm |
81 | duryodhana uvāca |
81 | na tv etad adbhutaṃ manye yat te mahad idaṃ manaḥ
asmāsu ca parā bhaktis tava gautaminandana |
82 | saṃjaya uvāca |
82 | aśvatthāmānam uktvaivaṃ tataḥ saubalam abravīt
vṛtaḥ śatasahasreṇa rathānāṃ raṇaśobhinām |
83 | ṣaṣṭyā gajasahasraiś ca prayāhi tvaṃ dhanaṃjayam
karṇaś ca vṛṣasenaś ca kṛpo nīlas tathaiva ca |
84 | udīcyāḥ kṛtavarmā ca purumitraḥ śrutārpaṇaḥ
duḥśāsano nikumbhaś ca kuṇḍabhedī urukramaḥ |
85 | puraṃjayo dṛḍharathaḥ patākī hemapaṅkajaḥ
śalyāruṇīndrasenāś ca saṃjayo vijayo jayaḥ |
86 | kamalākṣaḥ puruḥ krāthī jayavarmā sudarśanaḥ
ete tvām anuyāsyanti pattīnām ayutāni ṣaṭ |
87 | jahi bhīmaṃ yamau cobhau dharmarājaṃ ca mātula
asurān iva devendro jayāśā me tvayi sthitā |
88 | dāritān drauṇinā bāṇair bhṛśaṃ vikṣatavigrahān
jahi mātula kaunteyān asurān iva pāvakiḥ |
89 | evam ukto yayau śīghraṃ putreṇa tava saubalaḥ
piprīṣus te sutān rājan didhakṣuś caiva pāṇḍavān |
90 | atha pravavṛte yuddhaṃ drauṇirākṣasayor mṛdhe
vibhāvaryāṃ sutumulaṃ śakraprahrādayor iva |
91 | tato ghaṭotkaco bāṇair daśabhir gautamīsutam
jaghānorasi saṃkruddho viṣāgnipratimair dṛḍhaiḥ |
92 | sa tair abhyāhato gāḍhaṃ śarair bhīmasuteritaiḥ
cacāla rathamadhyastho vātoddhūta iva drumaḥ |
93 | bhūyaś cāñjalikenāsya mārgaṇena mahāprabham
drauṇihastasthitaṃ cāpaṃ cicchedāśu ghaṭotkacaḥ |
94 | tato 'nyad drauṇir ādāya dhanur bhārasahaṃ mahat
vavarṣa viśikhāṃs tīkṣṇān vāridhārā ivāmbudaḥ |
95 | tataḥ śāradvatīputraḥ preṣayām āsa bhārata
suvarṇapuṅkhāñ śatrughnān khacarān khacarān prati |
96 | tadbāṇair arditaṃ yūthaṃ rakṣasāṃ pīnavakṣasām
siṃhair iva babhau mattaṃ gajānām ākulaṃ kulam |
97 | vidhamya rākṣasān bāṇaiḥ sāśvasūtarathān vibhuḥ
dadāha bhagavān vahnir bhūtānīva yugakṣaye |
98 | sa dagdhvākṣauhiṇīṃ bāṇair nairṛtān ruruce bhṛśam
pureva tripuraṃ dagdhvā divi devo maheśvaraḥ |
99 | yugānte sarvabhūtāni dagdhveva vasur ulbaṇaḥ
rarāja jayatāṃ śreṣṭho droṇaputras tavāhitān |
100 | teṣu rājasahasreṣu pāṇḍaveyeṣu bhārata
nainaṃ nirīkṣituṃ kaś cic chaknoti drauṇim āhave ṛte ghaṭotkacād vīrād rākṣasendrān mahābalāt |
101 | sa punar bharataśreṣṭha krodhād raktāntalocanaḥ
talaṃ talena saṃhatya saṃdaśya daśanacchadam svasūtam abravīt kruddho droṇaputrāya māṃ vaha |
102 | sa yayau ghorarūpeṇa tena jaitrapatākinā
dvairathaṃ droṇaputreṇa punar apy arisūdanaḥ |
103 | sa cikṣepa tataḥ kruddho droṇaputrāya rākṣasaḥ
aṣṭacakrāṃ mahāraudrām aśanīṃ rudranirmitām |
104 | tām avaplutya jagrāha drauṇir nyasya rathe dhanuḥ
cikṣepa caināṃ tasyaiva syandanāt so 'vapupluve |
105 | sāśvasūtadhvajaṃ vāhaṃ bhasma kṛtvā mahāprabhā
viveśa vasudhāṃ bhittvā sāśanir bhṛśadāruṇā |
106 | drauṇes tat karma dṛṣṭvā tu sarvabhūtāny apūjayan
yad avaplutya jagrāha ghorāṃ śaṃkaranirmitām |
107 | dhṛṣṭadyumnarathaṃ gatvā bhaimasenis tato nṛpa
mumoca niśitān bāṇān punar drauṇer mahorasi |
108 | dhṛṣṭadyumno 'py asaṃbhrānto mumocāśīviṣopamān
suvarṇapuṅkhān viśikhān droṇaputrasya vakṣasi |
109 | tato mumoca nārācān drauṇis tābhyāṃ sahasraśaḥ
tāv apy agniśikhāprakhyair jaghnatus tasya mārgaṇān |
110 | atitīvram abhūd yuddhaṃ tayoḥ puruṣasiṃhayoḥ
yodhānāṃ prītijananaṃ drauṇeś ca bharatarṣabha |
111 | tato rathasahasreṇa dviradānāṃ śatais tribhiḥ
ṣaḍbhir vājisahasraiś ca bhīmas taṃ deśam āvrajat |
112 | tato bhīmātmajaṃ rakṣo dhṛṣṭadyumnaṃ ca sānugam
ayodhayata dharmātmā drauṇir akliṣṭakarmakṛt |
113 | tatrādbhutatamaṃ drauṇir darśayām āsa vikramam
aśakyaṃ kartum anyena sarvabhūteṣu bhārata |
114 | nimeṣāntaramātreṇa sāśvasūtarathadvipām
akṣauhiṇīṃ rākṣasānāṃ śitair bāṇair aśātayat |
115 | miṣato bhīmasenasya haiḍimbeḥ pārṣatasya ca
yamayor dharmaputrasya vijayasyācyutasya ca |
116 | pragāḍham añjogatibhir nārācair abhitāḍitāḥ
nipetur dviradā bhūmau dviśṛṅgā iva parvatāḥ |
117 | nikṛttair hastihastaiś ca vicaladbhir itas tataḥ
rarāja vasudhā kīrṇā visarpadbhir ivoragaiḥ |
118 | kṣiptaiḥ kāñcanadaṇḍaiś ca nṛpacchatraiḥ kṣitir babhau
dyaur ivoditacandrārkā grahākīrṇā yugakṣaye |
119 | pravṛddhadhvajamaṇḍūkāṃ bherīvistīrṇakacchapām
chatrahaṃsāvalījuṣṭāṃ phenacāmaramālinīm |
120 | kaṅkagṛdhramahāgrāhāṃ naikāyudhajhaṣākulām
rathakṣiptamahāvaprāṃ patākāruciradrumām |
121 | śaramīnāṃ mahāraudrāṃ prāsaśaktyugraḍuṇḍubhām
majjāmāṃsamahāpaṅkāṃ kabandhāvarjitoḍupām |
122 | keśaśaivalakalmāṣāṃ bhīrūṇāṃ kaśmalāvahām
nāgendrahayayodhānāṃ śarīravyayasaṃbhavām |
123 | śoṇitaughamahāvegāṃ drauṇiḥ prāvartayan nadīm
yodhārtaravanirghoṣāṃ kṣatajormisamākulām |
124 | prāyād atimahāghoraṃ yamakṣayamahodadhim
nihatya rākṣasān bāṇair drauṇir haiḍimbam ārdayat |
125 | punar apy atisaṃkruddhaḥ savṛkodarapārṣatān
sa nārācagaṇaiḥ pārthān drauṇir viddhvā mahābalaḥ |
126 | jaghāna surathaṃ nāma drupadasya sutaṃ vibhuḥ
punaḥ śrutaṃjayaṃ nāma surathasyānujaṃ raṇe |
127 | balānīkaṃ jayānīkaṃ jayāśvaṃ cābhijaghnivān
śrutāhvayaṃ ca rājendra drauṇir ninye yamakṣayam |
128 | tribhiś cānyaiḥ śarais tīkṣṇaiḥ supuṅkhai rukmamālinam
śatruṃjayaṃ ca balinaṃ śakralokaṃ nināya ha |
129 | jaghāna sa pṛṣadhraṃ ca candradevaṃ ca māninam
kuntibhojasutāṃś cājau daśabhir daśa jaghnivān |
130 | aśvatthāmā susaṃkruddhaḥ saṃdhāyogram ajihmagam
mumocākarṇapūrṇena dhanuṣā śaram uttamam yamadaṇḍopamaṃ ghoram uddiśyāśu ghaṭotkacam |
131 | sa bhittvā hṛdayaṃ tasya rākṣasasya mahāśaraḥ
viveśa vasudhāṃ śīghraṃ sapuṅkhaḥ pṛthivīpate |
132 | taṃ hataṃ patitaṃ jñātvā dhṛṣṭadyumno mahārathaḥ
drauṇeḥ sakāśād rājendra apaninye rathāntaram |
133 | tathā parāṅmukharathaṃ sainyaṃ yaudhiṣṭhiraṃ nṛpa
parājitya raṇe vīro droṇaputro nanāda ha pūjitaḥ sarvabhūtaiś ca tava putraiś ca bhārata |
134 | atha śaraśatabhinnakṛttadehair; hatapatitaiḥ kṣaṇadācaraiḥ samantāt
nidhanam upagatair mahī kṛtābhūd; giriśikharair iva durgamātiraudrā |
135 | taṃ siddhagandharvapiśācasaṃghā; nāgāḥ suparṇāḥ pitaro vayāṃsi
rakṣogaṇā bhūtagaṇāś ca drauṇim; apūjayann apsarasaḥ surāś ca |