Book 7 Chapter 122 | |
1 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
1 | tasmin vinihate vīre saindhave savyasācinā
māmakā yad akurvanta tan mamācakṣva saṃjaya |
2 | saṃjaya uvāca |
2 | saindhavaṃ nihataṃ dṛṣṭvā raṇe pārthena māriṣa
amarṣavaśam āpannaḥ kṛpaḥ śāradvatas tadā |
3 | mahatā śaravarṣeṇa pāṇḍavaṃ samavākirat
drauṇiś cābhyadravat pārthaṃ ratham āsthāya phalgunam |
4 | tāv enaṃ rathināṃ śreṣṭhau rathābhyāṃ rathasattamam
ubhāv ubhayatas tīkṣṇair viśikhair abhyavarṣatām |
5 | sa tathā śaravarṣābhyāṃ sumahadbhyāṃ mahābhujaḥ
pīḍyamānaḥ parām ārtim agamad rathināṃ varaḥ |
6 | so 'jighāṃsur guruṃ saṃkhye guros tanayam eva ca
cakārācāryakaṃ tatra kuntīputro dhanaṃjayaḥ |
7 | astrair astrāṇi saṃvārya drauṇeḥ śāradvatasya ca
mandavegān iṣūṃs tābhyām ajighāṃsur avāsṛjat |
8 | te nātibhṛśam abhyaghnan viśikhā jayacoditāḥ
bahutvāt tu parām ārtiṃ śarāṇāṃ tāv agacchatām |
9 | atha śāradvato rājan kaunteyaśarapīḍitaḥ
avāsīdad rathopasthe mūrcchām abhijagāma ha |
10 | vihvalaṃ tam abhijñāya bhartāraṃ śarapīḍitam
hato 'yam iti ca jñātvā sārathis tam apāvahat |
11 | tasmin sanne mahārāja kṛpe śāradvate yudhi
aśvatthāmāpy apāyāsīt pāṇḍaveyād rathāntaram |
12 | dṛṣṭvā śāradvataṃ pārtho mūrchitaṃ śarapīḍitam
ratha eva maheṣvāsaḥ kṛpaṇaṃ paryadevayat |
13 | paśyann idaṃ mahāprājñaḥ kṣattā rājānam uktavān
kulāntakaraṇe pāpe jātamātre suyodhane |
14 | nīyatāṃ paralokāya sādhv ayaṃ kulapāṃsanaḥ
asmād dhi kurumukhyānāṃ mahad utpatsyate bhayam |
15 | tad idaṃ samanuprāptaṃ vacanaṃ satyavādinaḥ
tatkṛte hy adya paśyāmi śaratalpagataṃ kṛpam |
16 | dhig astu kṣātram ācāraṃ dhig astu balapauruṣam
ko hi brāhmaṇam ācāryam abhidruhyeta mādṛśaḥ |
17 | ṛṣiputro mamācāryo droṇasya dayitaḥ sakhā
eṣa śete rathopasthe madbāṇair abhipīḍitaḥ |
18 | akāmayānena mayā viśikhair ardito bhṛśam
avāsīdad rathopasthe prāṇān pīḍayatīva me |
19 | śarārditena hi mayā prekṣaṇīyo mahādyutiḥ
pratyasto bahubhir bāṇair daśadharmagatena vai |
20 | śocayaty eṣa nipatan bhūyaḥ putravadhād dhi mām
kṛpaṇaṃ svarathe sannaṃ paśya kṛṣṇa yathā gatam |
21 | upākṛtya tu vai vidyām ācāryebhyo nararṣabhāḥ
prayacchantīha ye kāmān devatvam upayānti te |
22 | ye tu vidyām upādāya gurubhyaḥ puruṣādhamāḥ
ghnanti tān eva durvṛttās te vai nirayagāminaḥ |
23 | tad idaṃ narakāyādya kṛtaṃ karma mayā dhruvam
ācāryaṃ śaravarṣeṇa rathe sādayatā kṛpam |
24 | yat tat pūrvam upākurvann astraṃ mām abravīt kṛpaḥ
na kathaṃ cana kauravya prahartavyaṃ gurāv iti |
25 | tad idaṃ vacanaṃ sādhor ācāryasya mahātmanaḥ
nānuṣṭhitaṃ tam evājau viśikhair abhivarṣatā |
26 | namas tasmai supūjyāya gautamāyāpalāyine
dhig astu mama vārṣṇeya yo hy asmai praharāmy aham |
27 | tathā vilapamāne tu savyasācini taṃ prati
saindhavaṃ nihataṃ dṛṣṭvā rādheyaḥ samupādravat |
28 | upāyāntaṃ tu rādheyaṃ dṛṣṭvā pārtho mahārathaḥ
prahasan devakīputram idaṃ vacanam abravīt |
29 | eṣa prayāty ādhirathiḥ sātyakeḥ syandanaṃ prati
na mṛṣyati hataṃ nūnaṃ bhūriśravasam āhave |
30 | yatra yāty eṣa tatra tvaṃ codayāśvāñ janārdana
mā somadatteḥ padavīṃ gamayet sātyakiṃ vṛṣaḥ |
31 | evam ukto mahābāhuḥ keśavaḥ savyasācinā
pratyuvāca mahātejāḥ kālayuktam idaṃ vacaḥ |
32 | alam eṣa mahābāhuḥ karṇāyaiko hi pāṇḍava
kiṃ punar draupadeyābhyāṃ sahitaḥ sātvatarṣabhaḥ |
33 | na ca tāvat kṣamaḥ pārtha karṇena tava saṃgaraḥ
prajvalantī maholkeva tiṣṭhaty asya hi vāsavī tvadarthaṃ pūjyamānaiṣā rakṣyate paravīrahan |
34 | ataḥ karṇaḥ prayātv atra sātvatasya yathā tathā
ahaṃ jñāsyāmi kauravya kālam asya durātmanaḥ |
35 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
35 | yo 'sau karṇena vīreṇa vārṣṇeyasya samāgamaḥ
hate tu bhūriśravasi saindhave ca nipātite |
36 | sātyakiś cāpi virathaḥ kaṃ samārūḍhavān ratham
cakrarakṣau ca pāñcālyau tan mamācakṣva saṃjaya |
37 | saṃjaya uvāca |
37 | hanta te varṇayiṣyāmi yathāvṛttaṃ mahāraṇe
śuśrūṣasva sthiro bhūtvā durācaritam ātmanaḥ |
38 | pūrvam eva hi kṛṣṇasya manogatam idaṃ prabho
vijetavyo yathā vīraḥ sātyakir yūpaketunā |
39 | atītānāgataṃ rājan sa hi vetti janārdanaḥ
ataḥ sūtaṃ samāhūya dārukaṃ saṃdideśa ha ratho me yujyatāṃ kālyam iti rājan mahābalaḥ |
40 | na hi devā na gandharvā na yakṣoragarākṣasāḥ
mānavā vā vijetāraḥ kṛṣṇayoḥ santi ke cana |
41 | pitāmahapurogāś ca devāḥ siddhāś ca taṃ viduḥ
tayoḥ prabhāvam atulaṃ śṛṇu yuddhaṃ ca tad yathā |
42 | sātyakiṃ virathaṃ dṛṣṭvā karṇaṃ cābhyudyatāyudham
dadhmau śaṅkhaṃ mahāvegam ārṣabheṇātha mādhavaḥ |
43 | dāruko 'vetya saṃdeśaṃ śrutvā śaṅkhasya ca svanam
ratham anvānayat tasmai suparṇocchritaketanam |
44 | sa keśavasyānumate rathaṃ dārukasaṃyutam
āruroha śineḥ pautro jvalanādityasaṃnibham |
45 | kāmagaiḥ sainyasugrīvameghapuṣpabalāhakaiḥ
hayodagrair mahāvegair hemabhāṇḍavibhūṣitaiḥ |
46 | yuktaṃ samāruhya ca taṃ vimānapratimaṃ ratham
abhyadravata rādheyaṃ pravapan sāyakān bahūn |
47 | cakrarakṣāv api tadā yudhāmanyūttamaujasau
dhanaṃjayarathaṃ hitvā rādheyaṃ pratyudīyayuḥ |
48 | rādheyo 'pi mahārāja śaravarṣaṃ samutsṛjan
abhyadravat susaṃkruddho raṇe śaineyam acyutam |
49 | naiva daivaṃ na gāndharvaṃ nāsuroragarākṣasam
tādṛśaṃ bhuvi vā yuddhaṃ divi vā śrutam ity uta |
50 | upāramata tat sainyaṃ sarathāśvanaradvipam
tayor dṛṣṭvā mahārāja karma saṃmūḍhacetanam |
51 | sarve ca samapaśyanta tad yuddham atimānuṣam
tayor nṛvarayo rājan sārathyaṃ dārukasya ca |
52 | gatapratyāgatāvṛttair maṇḍalaiḥ saṃnivartanaiḥ
sārathes tu rathasthasya kāśyapeyasya vismitāḥ |
53 | nabhastalagatāś caiva devagandharvadānavāḥ
atīvāvahitā draṣṭuṃ karṇaśaineyayo raṇam |
54 | mitrārthe tau parākrāntau spardhinau śuṣmiṇau raṇe
karṇaś cāmarasaṃkāśo yuyudhānaś ca sātyakiḥ |
55 | anyonyaṃ tau mahārāja śaravarṣair avarṣatām
pramamātha śineḥ pautraṃ karṇaḥ sāyakavṛṣṭibhiḥ |
56 | amṛṣyamāṇo nidhanaṃ kauravyajalasaṃdhayoḥ
karṇaḥ śokasamāviṣṭo mahoraga iva śvasan |
57 | sa śaineyaṃ raṇe kruddhaḥ pradahann iva cakṣuṣā
abhyadravata vegena punaḥ punar ariṃdamaḥ |
58 | taṃ tu saṃprekṣya saṃkruddhaṃ sātyakiḥ pratyavidhyata
mahatā śaravarṣeṇa gajaḥ pratigajaṃ yathā |
59 | tau sametya naravyāghrau vyāghrāv iva tarasvinau
anyonyaṃ saṃtatakṣāte raṇe 'nupamavikramau |
60 | tataḥ karṇaṃ śineḥ pautraḥ sarvapāraśavaiḥ śaraiḥ
bibheda sarvagātreṣu punaḥ punar ariṃdamaḥ |
61 | sārathiṃ cāsya bhallena rathanīḍād apāharat
aśvāṃś ca caturaḥ śvetān nijaghne niśitaiḥ śaraiḥ |
62 | chittvā dhvajaṃ śatenaiva śatadhā puruṣarṣabhaḥ
cakāra virathaṃ karṇaṃ tava putrasya paśyataḥ |
63 | tato vimanaso rājaṃs tāvakāḥ puruṣarṣabhāḥ
vṛṣasenaḥ karṇasutaḥ śalyo madrādhipas tathā |
64 | droṇaputraś ca śaineyaṃ sarvataḥ paryavārayan
tataḥ paryākulaṃ sarvaṃ na prājñāyata kiṃ cana |
65 | tathā sātyakinā vīre virathe sūtaje kṛte
hāhākāras tato rājan sarvasainyeṣu cābhavat |
66 | karṇo 'pi vihvalo rājan sātvatenārditaḥ śaraiḥ
duryodhanarathaṃ rājann āruroha viniḥśvasan |
67 | mānayaṃs tava putrasya bālyāt prabhṛti sauhṛdam
kṛtāṃ rājyapradānena pratijñāṃ paripālayan |
68 | tathā tu virathe karṇe putrān vai tava pārthiva
duḥśāsanamukhāñ śūrān nāvadhīt sātyakir vaśī |
69 | rakṣan pratijñāṃ ca punar bhīmasenakṛtāṃ purā
virathān vihvalāṃś cakre na tu prāṇair vyayojayat |
70 | bhīmasenena tu vadhaḥ putrāṇāṃ te pratiśrutaḥ
punardyūte ca pārthena vadhaḥ karṇasya śaṃśrutaḥ |
71 | vadhe tv akurvan yatnaṃ te tasya karṇamukhās tadā
nāśaknuvaṃś ca taṃ hantuṃ sātyakiṃ pravarā rathāḥ |
72 | drauṇiś ca kṛtavarmā ca tathaivānye mahārathāḥ
nirjitā dhanuṣaikena śataśaḥ kṣatriyarṣabhāḥ kāṅkṣatā paralokaṃ ca dharmarājasya ca priyam |
73 | kṛṣṇayoḥ sadṛśo vīrye sātyakiḥ śatrukarśanaḥ
kṛṣṇo vāpi bhavel loke pārtho vāpi dhanurdharaḥ śaineyo vā naravyāghraś caturtho nopalabhyate |
74 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
74 | ajayyaṃ ratham āsthāya vāsudevasya sātyakiḥ
virathaṃ kṛtavān karṇaṃ vāsudevasamo yuvā |
75 | dārukeṇa samāyuktaṃ svabāhubaladarpitaḥ
kaccid anyaṃ samārūḍhaḥ sa rathaṃ sātyakiḥ punaḥ |
76 | etad icchāmy ahaṃ śrotuṃ kuśalo hy asi bhāṣitum
asahyaṃ tam ahaṃ manye tan mamācakṣva saṃjaya |
77 | saṃjaya uvāca |
77 | śṛṇu rājan yathā tasya ratham anyaṃ mahāmatiḥ
dārukasyānujas tūrṇaṃ kalpanāvidhikalpitam |
78 | āyasaiḥ kāñcanaiś cāpi paṭṭair naddhaṃ sakūbaram
tārāsahasrakhacitaṃ siṃhadhvajapatākinam |
79 | aśvair vātajavair yuktaṃ hemabhāṇḍaparicchadaiḥ
pāṇḍurair indusaṃkāśaiḥ sarvaśabdātigair dṛḍhaiḥ |
80 | citrakāñcanasaṃnāhair vājimukhyair viśāṃ pate
ghaṇṭājālākularavaṃ śaktitomaravidyutam |
81 | vṛtaṃ sāṃgrāmikair dravyair bahuśastraparicchadam
rathaṃ saṃpādayām āsa meghagambhīranisvanam |
82 | taṃ samāruhya śaineyas tava sainyam upādravat
dāruko 'pi yathākāmaṃ prayayau keśavāntikam |
83 | karṇasyāpi mahārāja śaṅkhagokṣīrapāṇḍuraiḥ
citrakāñcanasaṃnāhaiḥ sadaśvair vegavattaraiḥ |
84 | hemakakṣyādhvajopetaṃ kḷptayantrapatākinam
agryaṃ rathaṃ suyantāraṃ bahuśastraparicchadam |
85 | upājahrus tam āsthāya karṇo 'py abhyadravad ripūn
etat te sarvam ākhyātaṃ yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi |
86 | bhūyaś cāpi nibodha tvaṃ tavāpanayajaṃ kṣayam
ekatriṃśat tava sutā bhīmasenena pātitāḥ |
87 | durmukhaṃ pramukhe kṛtvā satataṃ citrayodhinam
śataśo nihatāḥ śūrāḥ sātvatenārjunena ca |
88 | bhīṣmaṃ pramukhataḥ kṛtvā bhagadattaṃ ca māriṣa
evam eṣa kṣayo vṛtto rājan durmantrite tava |