Book 7 Chapter 120 | |
1 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
1 | tadavasthe hate tasmin bhūriśravasi kaurave
yathā bhūyo 'bhavad yuddhaṃ tan mamācakṣva saṃjaya |
2 | saṃjaya uvāca |
2 | bhūriśravasi saṃkrānte paralokāya bhārata
vāsudevaṃ mahābāhur arjunaḥ samacūcudat |
3 | codayāśvān bhṛśaṃ kṛṣṇa yato rājā jayadrathaḥ
astam eti mahābāho tvaramāṇo divākaraḥ |
4 | etad dhi puruṣavyāghra mahad abhyudyataṃ mayā
kāryaṃ saṃrakṣyate caiṣa kurusenāmahārathaiḥ |
5 | nāstam eti yathā sūryo yathā satyaṃ bhaved vacaḥ
codayāśvāṃs tathā kṛṣṇa yathā hanyāṃ jayadratham |
6 | tataḥ kṛṣṇo mahābāhū rajatapratimān hayān
hayajñaś codayām āsa jayadratharathaṃ prati |
7 | taṃ prayāntam amogheṣum utpatadbhir ivāśugaiḥ
tvaramāṇā mahārāja senāmukhyāḥ samāvrajan |
8 | duryodhanaś ca karṇaś ca vṛṣaseno 'tha madrarāṭ
aśvatthāmā kṛpaś caiva svayam eva ca saindhavaḥ |
9 | samāsādya tu bībhatsuḥ saindhavaṃ pramukhe sthitam
netrābhyāṃ krodhadīptābhyāṃ saṃpraikṣan nirdahann iva |
10 | tato duryodhano rājā rādheyaṃ tvarito 'bravīt
arjunaṃ vīkṣya saṃyāntaṃ jayadratharathaṃ prati |
11 | ayaṃ sa vaikartana yuddhakālo; vidarśayasvātmabalaṃ mahātman
yathā na vadhyeta raṇe 'rjunena; jayadrathaḥ karṇa tathā kuruṣva |
12 | alpāvaśiṣṭaṃ divasaṃ nṛvīra; vighātayasvādya ripuṃ śaraughaiḥ
dinakṣayaṃ prāpya narapravīra; dhruvaṃ hi naḥ karṇa jayo bhaviṣyati |
13 | saindhave rakṣyamāṇe tu sūryasyāstamayaṃ prati
mithyāpratijñaḥ kaunteyaḥ pravekṣyati hutāśanam |
14 | anarjunāyāṃ ca bhuvi muhūrtam api mānada
jīvituṃ notsaheran vai bhrātaro 'sya sahānugāḥ |
15 | vinaṣṭaiḥ pāṇḍaveyaiś ca saśailavanakānanām
vasuṃdharām imāṃ karṇa bhokṣyāmo hatakaṇṭakām |
16 | daivenopahataḥ pārtho viparītaś ca mānada
kāryākāryam ajānan vai pratijñāṃ kṛtavān raṇe |
17 | nūnam ātmavināśāya pāṇḍavena kirīṭinā
pratijñeyaṃ kṛtā karṇa jayadrathavadhaṃ prati |
18 | kathaṃ jīvati durdharṣe tvayi rādheya phalgunaḥ
anastaṃgata āditye hanyāt saindhavakaṃ nṛpam |
19 | rakṣitaṃ madrarājena kṛpeṇa ca mahātmanā
jayadrathaṃ raṇamukhe kathaṃ hanyād dhanaṃjayaḥ |
20 | drauṇinā rakṣyamāṇaṃ ca mayā duḥśāsanena ca
kathaṃ prāpsyati bībhatsuḥ saindhavaṃ kālacoditaḥ |
21 | yudhyante bahavaḥ śūrā lambate ca divākaraḥ
śaṅke jayadrathaṃ pārtho naiva prāpsyati mānada |
22 | sa tvaṃ karṇa mayā sārdhaṃ śūraiś cānyair mahārathaiḥ
yudhyasva yatnam āsthāya paraṃ pārthena saṃyuge |
23 | evam uktas tu rādheyas tava putreṇa māriṣa
duryodhanam idaṃ vākyaṃ pratyuvāca kurūttamam |
24 | dṛḍhalakṣyeṇa śūreṇa bhīmasenena dhanvinā
bhṛśam udvejitaḥ saṃkhye śarajālair anekaśaḥ |
25 | sthātavyam iti tiṣṭhāmi raṇe saṃprati mānada
naivāṅgam iṅgati kiṃ cin me saṃtaptasya raṇeṣubhiḥ |
26 | yotsyāmi tu tathā rājañ śaktyāhaṃ parayā raṇe
yathā pāṇḍavamukhyo 'sau na haniṣyati saindhavam |
27 | na hi me yudhyamānasya sāyakāṃś cāsyataḥ śitān
saindhavaṃ prāpsyate vīraḥ savyasācī dhanaṃjayaḥ |
28 | yat tu śaktimatā kāryaṃ satataṃ hitakāriṇā
tat kariṣyāmi kauravya jayo daive pratiṣṭhitaḥ |
29 | adya yotsye 'rjunam ahaṃ pauruṣaṃ svaṃ vyapāśritaḥ
tvadarthaṃ puruṣavyāghra jayo daive pratiṣṭhitaḥ |
30 | adya yuddhaṃ kuruśreṣṭha mama pārthasya cobhayoḥ
paśyantu sarvabhūtāni dāruṇaṃ lomaharṣaṇam |
31 | karṇakauravayor evaṃ raṇe saṃbhāṣamāṇayoḥ
arjuno niśitair bāṇair jaghāna tava vāhinīm |
32 | ciccheda tīkṣṇāgramukhaiḥ śūrāṇām anivartinām
bhujān parighasaṃkāśān hastihastopamān raṇe |
33 | śirāṃsi ca mahābāhuś ciccheda niśitaiḥ śaraiḥ
hastihastān hayagrīvā rathākṣāṃś ca samantataḥ |
34 | śoṇitāktān hayārohān gṛhītaprāsatomarān
kṣuraiś ciccheda bībhatsur dvidhaikaikaṃ tridhaiva ca |
35 | hayavāraṇamukhyāś ca prāpatanta sahasraśaḥ
dhvajāś chatrāṇi cāpāni cāmarāṇi śirāṃsi ca |
36 | kakṣam agnim ivoddhūtaḥ pradahaṃs tava vāhinīm
acireṇa mahīṃ pārthaś cakāra rudhirottarām |
37 | hatabhūyiṣṭhayodhaṃ tat kṛtvā tava balaṃ balī
āsasāda durādharṣaḥ saindhavaṃ satyavikramaḥ |
38 | bībhatsur bhīmasenena sātvatena ca rakṣitaḥ
sa babhau bharataśreṣṭha jvalann iva hutāśanaḥ |
39 | taṃ tathāvasthitaṃ dṛṣṭvā tvadīyā vīryasaṃmatāḥ
nāmṛṣyanta maheṣvāsāḥ phalgunaṃ puruṣarṣabhāḥ |
40 | duryodhanaś ca karṇaś ca vṛṣaseno 'tha madrarāṭ
aśvatthāmā kṛpaś caiva svayam eva ca saindhavaḥ |
41 | saṃrabdhāḥ saindhavasyārthe samāvṛṇvan kirīṭinam
nṛtyantaṃ rathamārgeṣu dhanurjyātalanisvanaiḥ |
42 | saṃgrāmakovidaṃ pārthaṃ sarve yuddhaviśāradāḥ
abhītāḥ paryavartanta vyāditāsyam ivāntakam |
43 | saindhavaṃ pṛṣṭhataḥ kṛtvā jighāṃsanto 'rjunācyutau
sūryāstamayam icchanto lohitāyati bhāskare |
44 | te bhujair bhogibhogābhair dhanūṃṣy āyamya sāyakān
mumucuḥ sūryaraśmyābhāñ śataśaḥ phalgunaṃ prati |
45 | tān astān asyamānāṃś ca kirīṭī yuddhadurmadaḥ
dvidhā tridhāṣṭadhaikaikaṃ chittvā vivyādha tān raṇe |
46 | siṃhalāṅgūlaketus tu darśayañ śaktim ātmanaḥ
śāradvatīsuto rājann arjunaṃ pratyavārayat |
47 | sa viddhvā daśabhiḥ pārthaṃ vāsudevaṃ ca saptabhiḥ
atiṣṭhad rathamārgeṣu saindhavaṃ paripālayan |
48 | athainaṃ kauravaśreṣṭhāḥ sarva eva mahārathāḥ
mahatā rathavaṃśena sarvataḥ paryavārayan |
49 | visphārayantaś cāpāni visṛjantaś ca sāyakān
saindhavaṃ paryarakṣanta śāsanāt tanayasya te |
50 | tatra pārthasya śūrasya bāhvor balam adṛśyata
iṣūṇām akṣayatvaṃ ca dhanuṣo gāṇḍivasya ca |
51 | astrair astrāṇi saṃvārya drauṇeḥ śāradvatasya ca
ekaikaṃ navabhir bāṇaiḥ sarvān eva samarpayat |
52 | taṃ drauṇiḥ pañcaviṃśatyā vṛṣasenaś ca saptabhiḥ
duryodhanaś ca viṃśatyā karṇaśalyau tribhis tribhiḥ |
53 | ta enam abhigarjanto vidhyantaś ca punaḥ punaḥ
vidhunvantaś ca cāpāni sarvataḥ paryavārayan |
54 | śliṣṭaṃ tu sarvataś cakrū rathamaṇḍalam āśu te
sūryāstamayam icchantas tvaramāṇā mahārathāḥ |
55 | ta enam abhinardanto vidhunvānā dhanūṃṣi ca
siṣicur mārgaṇair ghorair giriṃ meghā ivāmbubhiḥ |
56 | te mahāstrāṇi divyāni tatra rājan vyadarśayan
dhanaṃjayasya gātreṣu śūrāḥ parighabāhavaḥ |
57 | hatabhūyiṣṭhayodhaṃ tat kṛtvā tava balaṃ balī
āsasāda durādharṣaḥ saindhavaṃ satyavikramaḥ |
58 | taṃ karṇaḥ saṃyuge rājan pratyavārayad āśugaiḥ
miṣato bhīmasenasya sātvatasya ca bhārata |
59 | taṃ pārtho daśabhir bāṇaiḥ pratyavidhyad raṇājire
sūtaputraṃ mahābāhuḥ sarvasainyasya paśyataḥ |
60 | sātvataś ca tribhir bāṇaiḥ karṇaṃ vivyādha māriṣa
bhīmasenas tribhiś caiva punaḥ pārthaś ca saptabhiḥ |
61 | tān karṇaḥ prativivyādha ṣaṣṭyā ṣaṣṭyā mahārathaḥ
tad yuddham abhavad rājan karṇasya bahubhiḥ saha |
62 | tatrādbhutam apaśyāma sūtaputrasya māriṣa
yad ekaḥ samare kruddhas trīn rathān paryavārayat |
63 | phalgunas tu mahābāhuḥ karṇaṃ vaikartanaṃ raṇe
sāyakānāṃ śatenaiva sarvamarmasv atāḍayat |
64 | rudhirokṣitasarvāṅgaḥ sūtaputraḥ pratāpavān
śaraiḥ pañcāśatā vīraḥ phalgunaṃ pratyavidhyata tasya tal lāghavaṃ dṛṣṭvā nāmṛṣyata raṇe 'rjunaḥ |
65 | tataḥ pārtho dhanuś chittvā vivyādhainaṃ stanāntare
sāyakair navabhir vīras tvaramāṇo dhanaṃjayaḥ |
66 | vadhārthaṃ cāsya samare sāyakaṃ sūryavarcasam
cikṣepa tvarayā yuktas tvarākāle dhanaṃjayaḥ |
67 | tam āpatantaṃ vegena drauṇiś ciccheda sāyakam
ardhacandreṇa tīkṣṇena sa chinnaḥ prāpatad bhuvi |
68 | athānyad dhanur ādāya sūtaputraḥ pratāpavān
karṇo 'pi dviṣatāṃ hantā chādayām āsa phalgunam sāyakair bahusāhasraiḥ kṛtapratikṛtepsayā |
69 | tau vṛṣāv iva nardantau narasiṃhau mahārathau
sāyakaughapraticchannaṃ cakratuḥ kham ajihmagaiḥ adṛśyau ca śaraughais tau nighnatām itaretaram |
70 | pārtho 'ham asmi tiṣṭha tvaṃ karṇo 'haṃ tiṣṭha phalguna
ity evaṃ tarjayantau tau vākśalyais tudatāṃ tathā |
71 | yudhyetāṃ samare vīrau citraṃ laghu ca suṣṭhu ca
prekṣaṇīyau cābhavatāṃ sarvayodhasamāgame |
72 | praśasyamānau samare siddhacāraṇavātikaiḥ
ayudhyetāṃ mahārāja parasparavadhaiṣiṇau |
73 | tato duryodhano rājaṃs tāvakān abhyabhāṣata
yattā rakṣata rādheyaṃ nāhatvā samare 'rjunam nivartiṣyati rādheya iti mām uktavān vṛṣaḥ |
74 | etasminn antare rājan dṛṣṭvā karṇasya vikramam
ākarṇamuktair iṣubhiḥ karṇasya caturo hayān anayan mṛtyulokāya caturbhiḥ sāyakottamaiḥ |
75 | sārathiṃ cāsya bhallena rathanīḍād apāharat
chādayām āsa ca śarais tava putrasya paśyataḥ |
76 | sa chādyamānaḥ samare hatāśvo hatasārathiḥ
mohitaḥ śarajālena kartavyaṃ nābhyapadyata |
77 | taṃ tathā virathaṃ dṛṣṭvā ratham āropya svaṃ tadā
aśvatthāmā mahārāja bhūyo 'rjunam ayodhayat |
78 | madrarājas tu kaunteyam avidhyat triṃśatā śaraiḥ
śāradvatas tu viṃśatyā vāsudevaṃ samārpayat dhanaṃjayaṃ dvādaśabhir ājaghāna śilīmukhaiḥ |
79 | caturbhiḥ sindhurājaś ca vṛṣasenaś ca saptabhiḥ
pṛthak pṛthaṅ mahārāja kṛṣṇapārthāv avidhyatām |
80 | tathaiva tān pratyavidhyat kuntīputro dhanaṃjayaḥ
droṇaputraṃ catuḥṣaṣṭyā madrarājaṃ śatena ca |
81 | saindhavaṃ daśabhir bhallair vṛṣasenaṃ tribhiḥ śaraiḥ
śāradvataṃ ca viṃśatyā viddhvā pārthaḥ samunnadat |
82 | te pratijñāpratīghātam icchantaḥ savyasācinaḥ
sahitās tāvakās tūrṇam abhipetur dhanaṃjayam |
83 | athārjunaḥ sarvatodhāram astraṃ; prāduścakre trāsayan dhārtarāṣṭrān
taṃ pratyudīyuḥ kuravaḥ pāṇḍusūnuṃ; rathair mahārhaiḥ śaravarṣāṇy avarṣan |
84 | tatas tu tasmiṃs tumule samutthite; sudāruṇe bhārata mohanīye
nāmuhyata prāpya sa rājaputraḥ; kirīṭamālī visṛjan pṛṣatkān |
85 | rājyaprepsuḥ savyasācī kurūṇāṃ; smaran kleśān dvādaśavarṣavṛttān
gāṇḍīvamuktair iṣubhir mahātmā; sarvā diśo vyāvṛṇod aprameyaiḥ |
86 | pradīptolkam abhavac cāntarikṣaṃ; deheṣu bhūrīṇy apatan vayāṃsi
yat piṅgalajyena kirīṭamālī; kruddho ripūn ājagavena hanti |
87 | kirīṭamālī mahatā mahāyaśāḥ; śarāsanenāsya śarān anīkajit
hayapravekottamanāgadhūrgatān; kurupravīrān iṣubhir nyapātayat |
88 |
gadāś ca gurvīḥ parighān ayasmayān; asīṃś ca śaktīś ca raṇe narādhipāḥ
mahānti śastrāṇi ca bhīmadarśanāḥ; pragṛhya pārthaṃ sahasābhidudruvuḥ |
89 | sa tān udīrṇān sarathāśvavāraṇān; padātisaṃghāṃś ca mahādhanurdharaḥ
vipannasarvāyudhajīvitān raṇe; cakāra vīro yamarāṣṭravardhanān |