Book 7 Chapter 118 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | sa bāhur apatad bhūmau sakhaḍgaḥ saśubhāṅgadaḥ
ādadhaj jīvalokasya duḥkham uttamam uttamaḥ |
2 | prahariṣyan hṛto bāhur adṛśyena kirīṭinā
vegenābhyapatad bhūmau pañcāsya iva pannagaḥ |
3 | sa moghaṃ kṛtam ātmānaṃ dṛṣṭvā pārthena kauravaḥ
utsṛjya sātyakiṃ krodhād garhayām āsa pāṇḍavam |
4 | nṛśaṃsaṃ bata kaunteya karmedaṃ kṛtavān asi
apaśyato viṣaktasya yan me bāhum acicchidaḥ |
5 | kiṃ nu vakṣyasi rājānaṃ dharmaputraṃ yudhiṣṭhiram
kiṃ kurvāṇo mayā saṃkhye hato bhūriśravā iti |
6 | idam indreṇa te sākṣād upadiṣṭaṃ mahātmanā
astraṃ rudreṇa vā pārtha droṇenātha kṛpeṇa vā |
7 | nanu nāma svadharmajñas tvaṃ loke 'bhyadhikaḥ paraiḥ
ayudhyamānasya kathaṃ raṇe prahṛtavān asi |
8 | na pramattāya bhītāya virathāya prayācate
vyasane vartamānāya praharanti manasvinaḥ |
9 | idaṃ tu nīcācaritam asatpuruṣasevitam
katham ācaritaṃ pārtha tvayā karma suduṣkaram |
10 | āryeṇa sukaraṃ hy āhur āryakarma dhanaṃjaya
anāryakarma tv āryeṇa suduṣkarataraṃ bhuvi |
11 | yeṣu yeṣu naraḥ pārtha yatra yatra ca vartate
āśu tacchīlatām eti tad idaṃ tvayi dṛśyate |
12 | kathaṃ hi rājavaṃśyas tvaṃ kauraveyo viśeṣataḥ
kṣatradharmād apakrāntaḥ suvṛttaś caritavrataḥ |
13 | idaṃ tu yad atikṣudraṃ vārṣṇeyārthe kṛtaṃ tvayā
vāsudevamataṃ nūnaṃ naitat tvayy upapadyate |
14 | ko hi nāma pramattāya pareṇa saha yudhyate
īdṛśaṃ vyasanaṃ dadyād yo na kṛṣṇasakho bhavet |
15 | vrātyāḥ saṃśliṣṭakarmāṇaḥ prakṛtyaiva vigarhitāḥ
vṛṣṇyandhakāḥ kathaṃ pārtha pramāṇaṃ bhavatā kṛtāḥ |
16 | evam uktvā mahābāhur yūpaketur mahāyaśāḥ
yuyudhānaṃ parityajya raṇe prāyam upāviśat |
17 | śarān āstīrya savyena pāṇinā puṇyalakṣaṇaḥ
yiyāsur brahmalokāya prāṇān prāṇeṣv athājuhot |
18 | sūrye cakṣuḥ samādhāya prasannaṃ salile manaḥ
dhyāyan mahopaniṣadaṃ yogayukto 'bhavan muniḥ |
19 | tataḥ sa sarvasenāyāṃ janaḥ kṛṣṇadhanaṃjayau
garhayām āsa taṃ cāpi śaśaṃsa puruṣarṣabham |
20 | nindyamānau tathā kṛṣṇau nocatuḥ kiṃ cid apriyam
praśasyamānaś ca tathā nāhṛṣyad yūpaketanaḥ |
21 | tāṃs tathā vādino rājan putrāṃs tava dhanaṃjayaḥ
amṛṣyamāṇo manasā teṣāṃ tasya ca bhāṣitam |
22 | asaṃkruddhamanā vācā smārayann iva bhārata
uvāca pāṇḍutanayaḥ sākṣepam iva phalgunaḥ |
23 | mama sarve 'pi rājāno jānanty etan mahāvratam
na śakyo māmako hantuṃ yo me syād bāṇagocare |
24 | yūpaketo samīkṣya tvaṃ na māṃ garhitum arhasi
na hi dharmam avijñāya yuktaṃ garhayituṃ param |
25 | āttaśastrasya hi raṇe vṛṣṇivīraṃ jighāṃsataḥ
yad ahaṃ bāhum acchaitsaṃ na sa dharmo vigarhitaḥ |
26 | nyastaśastrasya bālasya virathasya vivarmaṇaḥ
abhimanyor vadhaṃ tāta dhārmikaḥ ko na pūjayet |
27 | evam uktas tu pārthena śirasā bhūmim aspṛśat
pāṇinā caiva savyena prāhiṇod asya dakṣiṇam |
28 | etat pārthasya tu vacas tataḥ śrutvā mahādyutiḥ
yūpaketur mahārāja tūṣṇīm āsīd avāṅmukhaḥ |
29 | arjuna uvāca |
29 | yā prītir dharmarāje me bhīme ca vadatāṃ vare
nakule sahadeve ca sā me tvayi śalāgraja |
30 | mayā tu samanujñātaḥ kṛṣṇena ca mahātmanā
gaccha puṇyakṛtāṃl lokāñ śibir auśīnaro yathā |
31 | saṃjaya uvāca |
31 | tata utthāya śaineyo vimuktaḥ saumadattinā
khaḍgam ādāya cicchitsuḥ śiras tasya mahātmanaḥ |
32 | nihataṃ pāṇḍuputreṇa pramattaṃ bhūridakṣiṇam
iyeṣa sātyakir hantuṃ śalāgrajam akalmaṣam |
33 | nikṛttabhujam āsīnaṃ chinnahastam iva dvipam
krośatāṃ sarvasainyānāṃ nindyamānaḥ sudurmanāḥ |
34 | vāryamāṇaḥ sa kṛṣṇena pārthena ca mahātmanā
bhīmena cakrarakṣābhyām aśvatthāmnā kṛpeṇa ca |
35 | karṇena vṛṣasenena saindhavena tathaiva ca
vikrośatāṃ ca sainyānām avadhīt taṃ yatavratam |
36 | prāyopaviṣṭāya raṇe pārthena chinnabāhave
sātyakiḥ kauravendrāya khaḍgenāpāharac chiraḥ |
37 | nābhyanandanta tatsainyāḥ sātyakiṃ tena karmaṇā
arjunena hataṃ pūrvaṃ yaj jaghāna kurūdvaham |
38 | sahasrākṣasamaṃ tatra siddhacāraṇamānavāḥ
bhūriśravasam ālokya yuddhe prāyagataṃ hatam |
39 | apūjayanta taṃ devā vismitās tasya karmabhiḥ
pakṣavādāṃś ca bahuśaḥ prāvadaṃs tasya sainikāḥ |
40 | na vārṣṇeyasyāparādho bhavitavyaṃ hi tat tathā
tasmān manyur na vaḥ kāryaḥ krodho duḥkhakaro nṛṇām |
41 | hantavyaś caiṣa vīreṇa nātra kāryā vicāraṇā
vihito hy asya dhātraiva mṛtyuḥ sātyakir āhave |
42 | sātyakir uvāca |
42 | na hantavyo na hantavya iti yan māṃ prabhāṣatha
dharmavādair adharmiṣṭhā dharmakañcukam āsthitāḥ |
43 | yadā bālaḥ subhadrāyāḥ sutaḥ śastravinākṛtaḥ
yuṣmābhir nihato yuddhe tadā dharmaḥ kva vo gataḥ |
44 | mayā tv etat pratijñātaṃ kṣepe kasmiṃś cid eva hi
yo māṃ niṣpiṣya saṃgrāme jīvan hanyāt padā ruṣā sa me vadhyo bhavec chatrur yady api syān munivrataḥ |
45 | ceṣṭamānaṃ pratīghāte sabhujaṃ māṃ sacakṣuṣaḥ
manyadhvaṃ mṛtam ity evam etad vo buddhilāghavam yukto hy asya pratīghātaḥ kṛto me kurupuṃgavāḥ |
46 | yat tu pārthena matsnehāt svāṃ pratijñāṃ ca rakṣatā
sakhaḍgo 'sya hṛto bāhur etenaivāsmi vañcitaḥ |
47 | bhavitavyaṃ ca yad bhāvi daivaṃ ceṣṭayatīva ca
so 'yaṃ hato vimarde 'smin kim atrādharmaceṣṭitam |
48 | api cāyaṃ purā gītaḥ śloko vālmīkinā bhuvi
pīḍākaram amitrāṇāṃ yat syāt kartavyam eva tat |
49 | saṃjaya uvāca |
49 | evam ukte mahārāja sarve kauravapāṇḍavāḥ
na sma kiṃ cid abhāṣanta manasā samapūjayan |
50 | mantrair hi pūtasya mahādhvareṣu; yaśasvino bhūrisahasradasya
muner ivāraṇyagatasya tasya; na tatra kaś cid vadham abhyanandat |
51 | sunīlakeśaṃ varadasya tasya; śūrasya pārāvatalohitākṣam
aśvasya medhyasya śiro nikṛttaṃ; nyastaṃ havirdhānam ivottareṇa |
52 | sa tejasā śastrahatena pūto; mahāhave dehavaraṃ visṛjya
ākrāmad ūrdhvaṃ varado varārho; vyāvṛtya dharmeṇa pareṇa rodasī |