Book 7 Chapter 117 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | tam āpatantaṃ saṃprekṣya sātvataṃ yuddhadurmadam
krodhād bhūriśravā rājan sahasā samupādravat |
2 | tam abravīn mahābāhuḥ kauravyaḥ śinipuṃgavam
adya prāpto 'si diṣṭyā me cakṣurviṣayam ity uta |
3 | cirābhilaṣitaṃ kāmam adya prāpsyāmi saṃyuge
na hi me mokṣyase jīvan yadi notsṛjase raṇam |
4 | adya tvāṃ samare hatvā nityaṃ śūrābhimāninam
nandayiṣyāmi dāśārha kururājaṃ suyodhanam |
5 | adya madbāṇanirdagdhaṃ patitaṃ dharaṇītale
drakṣyatas tvāṃ raṇe vīrau sahitau keśavārjunau |
6 | adya dharmasuto rājā śrutvā tvāṃ nihataṃ mayā
savrīḍo bhavitā sadyo yenāsīha praveśitaḥ |
7 | adya me vikramaṃ pārtho vijñāsyati dhanaṃjayaḥ
tvayi bhūmau vinihate śayāne rudhirokṣite |
8 | cirābhilaṣito hy adya tvayā saha samāgamaḥ
purā devāsure yuddhe śakrasya balinā yathā |
9 | adya yuddhaṃ mahāghoraṃ tava dāsyāmi sātvata
tato jñāsyasi tattvena madvīryabalapauruṣam |
10 | adya saṃyamanīṃ yātā mayā tvaṃ nihato raṇe
yathā rāmānujenājau rāvaṇir lakṣmaṇena vai |
11 | adya kṛṣṇaś ca pārthaś ca dharmarājaś ca mādhava
hate tvayi nirutsāhā raṇaṃ tyakṣyanty asaṃśayam |
12 | adya te 'pacitiṃ kṛtvā śitair mādhava sāyakaiḥ
tatstriyo nandayiṣyāmi ye tvayā nihatā raṇe |
13 | cakṣurviṣayasaṃprāpto na tvaṃ mādhava mokṣyase
siṃhasya viṣayaṃ prāpto yathā kṣudramṛgas tathā |
14 | yuyudhānas tu taṃ rājan pratyuvāca hasann iva
kauraveya na saṃtrāso vidyate mama saṃyuge |
15 | sa māṃ nihanyāt saṃgrāme yo māṃ kuryān nirāyudham
samās tu śāśvatīr hanyād yo māṃ hanyād dhi saṃyuge |
16 | kiṃ mṛṣoktena bahunā karmaṇā tu samācara
śāradasyeva meghasya garjitaṃ niṣphalaṃ hi te |
17 | śrutvaitad garjitaṃ vīra hāsyaṃ hi mama jāyate
cirakālepsitaṃ loke yuddham adyāstu kaurava |
18 | tvarate me matis tāta tvayi yuddhābhikāṅkṣiṇi
nāhatvā saṃnivartiṣye tvām adya puruṣādhama |
19 | anyonyaṃ tau tadā vāgbhis takṣantau narapuṃgavau
jighāṃsū paramakruddhāv abhijaghnatur āhave |
20 | sametau tau naravyāghrau śuṣmiṇau spardhinau raṇe
dviradāv iva saṃkruddhau vāśitārthe madotkaṭau |
21 | bhūriśravāḥ sātyakiś ca vavarṣatur ariṃdamau
śaravarṣāṇi bhīmāni meghāv iva parasparam |
22 | saumadattis tu śaineyaṃ pracchādyeṣubhir āśugaiḥ
jighāṃsur bharataśreṣṭha vivyādha niśitaiḥ śaraiḥ |
23 | daśabhiḥ sātyakiṃ viddhvā saumadattir athāparān
mumoca niśitān bāṇāñ jighāṃsuḥ śinipuṃgavam |
24 | tān asya viśikhāṃs tīkṣṇān antarikṣe viśāṃ pate
aprāptān astramāyābhir agrasat sātyakiḥ prabho |
25 | tau pṛthak śaravarṣābhyām avarṣetāṃ parasparam
uttamābhijanau vīrau kuruvṛṣṇiyaśaskarau |
26 | tau nakhair iva śārdūlau dantair iva mahādvipau
rathaśaktibhir anyonyaṃ viśikhaiś cāpy akṛntatām |
27 | nirbhidantau hi gātrāṇi vikṣarantau ca śoṇitam
vyaṣṭambhayetām anyonyaṃ prāṇadyūtābhidevinau |
28 | evam uttamakarmāṇau kuruvṛṣṇiyaśaskarau
parasparam ayudhyetāṃ vāraṇāv iva yūthapau |
29 | tāv adīrgheṇa kālena brahmalokapuraskṛtau
jigīṣantau paraṃ sthānam anyonyam abhijaghnatuḥ |
30 | sātyakiḥ saumadattiś ca śaravṛṣṭyā parasparam
hṛṣṭavad dhārtarāṣṭrāṇāṃ paśyatām abhyavarṣatām |
31 | saṃpraikṣanta janās tatra yudhyamānau yudhāṃ patī
yūthapau vāśitāhetoḥ prayuddhāv iva kuñjarau |
32 | anyonyasya hayān hatvā dhanuṣī vinikṛtya ca
virathāv asiyuddhāya sameyātāṃ mahāraṇe |
33 | ārṣabhe carmaṇī citre pragṛhya vipule śubhe
vikośau cāpy asī kṛtvā samare tau viceratuḥ |
34 | carantau vividhān mārgān maṇḍalāni ca bhāgaśaḥ
muhur ājaghnatuḥ kruddhāv anyonyam arimardanau |
35 | sakhaḍgau citravarmāṇau saniṣkāṅgadabhūṣaṇau
raṇe raṇotkaṭau rājann anyonyaṃ paryakarṣatām |
36 | muhūrtam iva rājendra parikṛṣya parasparam
paśyatāṃ sarvasainyānāṃ vīrāv āśvasatāṃ punaḥ |
37 | asibhyāṃ carmaṇī śubhre vipule ca śarāvare
nikṛtya puruṣavyāghrau bāhuyuddhaṃ pracakratuḥ |
38 | vyūḍhoraskau dīrghabhujau niyuddhakuśalāv ubhau
bāhubhiḥ samasajjetām āyasaiḥ parighair iva |
39 | tayor āsan bhujāghātā nigrahapragrahau tathā
śikṣābalasamudbhūtāḥ sarvayodhapraharṣaṇāḥ |
40 | tayor nṛvarayo rājan samare yudhyamānayoḥ
bhīmo 'bhavan mahāśabdo vajraparvatayor iva |
41 | dvipāv iva viṣāṇāgraiḥ śṛṅgair iva maharṣabhau
yuyudhāte mahātmānau kurusātvatapuṃgavau |
42 | kṣīṇāyudhe sātvate yudhyamāne; tato 'bravīd arjunaṃ vāsudevaḥ
paśyasvainaṃ virathaṃ yudhyamānaṃ; raṇe ketuṃ sarvadhanurdharāṇām |
43 | praviṣṭo bhāratīṃ senāṃ tava pāṇḍava pṛṣṭhataḥ
yodhitaś ca mahāvīryaiḥ sarvair bhārata bhārataiḥ |
44 | pariśrānto yudhāṃ śreṣṭhaḥ saṃprāpto bhūridakṣiṇam
yuddhakāṅkṣiṇam āyāntaṃ naitat samam ivārjuna |
45 | tato bhūriśravāḥ kruddhaḥ sātyakiṃ yuddhadurmadam
udyamya nyahanad rājan matto mattam iva dvipam |
46 | rathasthayor dvayor yuddhe kruddhayor yodhamukhyayoḥ
keśavārjunayo rājan samare prekṣamāṇayoḥ |
47 | atha kṛṣṇo mahābāhur arjunaṃ pratyabhāṣata
paśya vṛṣṇyandhakavyāghraṃ saumadattivaśaṃ gatam |
48 | pariśrāntaṃ gataṃ bhūmau kṛtvā karma suduṣkaram
tavāntevāsinaṃ śūraṃ pālayārjuna sātyakim |
49 | na vaśaṃ yajñaśīlasya gacched eṣa varārihan
tvatkṛte puruṣavyāghra tad āśu kriyatāṃ vibho |
50 | athābravīd dhṛṣṭamanā vāsudevaṃ dhanaṃjayaḥ
paśya vṛṣṇipravīreṇa krīḍantaṃ kurupuṃgavam mahādvipeneva vane mattena hariyūthapam |
51 | hāhākāro mahān āsīt sainyānāṃ bharatarṣabha
yad udyamya mahābāhuḥ sātyakiṃ nyahanad bhuvi |
52 | sa siṃha iva mātaṅgaṃ vikarṣan bhūridakṣiṇaḥ
vyarocata kuruśreṣṭhaḥ sātvatapravaraṃ yudhi |
53 | atha kośād viniṣkṛṣya khaḍgaṃ bhūriśravā raṇe
mūrdhajeṣu nijagrāha padā corasy atāḍayat |
54 | tathā tu parikṛṣyantaṃ dṛṣṭvā sātvatam āhave
vāsudevas tato rājan bhūyo 'rjunam abhāṣata |
55 | paśya vṛṣṇyandhakavyāghraṃ saumadattivaśaṃ gatam
tava śiṣyaṃ mahābāho dhanuṣy anavaraṃ tvayā |
56 | asatyo vikramaḥ pārtha yatra bhūriśravā raṇe
viśeṣayati vārṣṇeyaṃ sātyakiṃ satyavikramam |
57 | evam ukto mahābāhur vāsudevena pāṇḍavaḥ
manasā pūjayām āsa bhūriśravasam āhave |
58 | vikarṣan sātvataśreṣṭhaṃ krīḍamāna ivāhave
saṃharṣayati māṃ bhūyaḥ kurūṇāṃ kīrtivardhanaḥ |
59 | pravaraṃ vṛṣṇivīrāṇāṃ yan na hanyād dhi sātyakim
mahādvipam ivāraṇye mṛgendra iva karṣati |
60 | evaṃ tu manasā rājan pārthaḥ saṃpūjya kauravam
vāsudevaṃ mahābāhur arjunaḥ pratyabhāṣata |
61 | saindhavāsaktadṛṣṭitvān nainaṃ paśyāmi mādhava
eṣa tv asukaraṃ karma yādavārthe karomy aham |
62 | ity uktvā vacanaṃ kurvan vāsudevasya pāṇḍavaḥ
sakhaḍgaṃ yajñaśīlasya patriṇā bāhum acchinat |