Book 7 Chapter 114 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | tataḥ karṇo mahārāja bhīmaṃ viddhvā tribhiḥ śaraiḥ
mumoca śaravarṣāṇi citrāṇi ca bahūni ca |
2 | vadhyamāno mahārāja sūtaputreṇa pāṇḍavaḥ
na vivyathe bhīmaseno bhidyamāna ivācalaḥ |
3 | sa karṇaṃ karṇinā karṇe pītena niśitena ca
vivyādha yudhi rājendra bhīmasenaḥ patatriṇā |
4 | sa kuṇḍalaṃ mahat karṇāt karṇasyāpātayad bhuvi
tapanīyaṃ mahārāja dīptaṃ jyotir ivāmbarāt |
5 | athāpareṇa bhallena sūtaputraṃ stanāntare
ājaghāna bhṛśaṃ bhīmaḥ smayann iva mahābalaḥ |
6 | punar asya tvaran bhīmo nārācān daśa bhārata
raṇe praiṣīn mahāvegān yamadaṇḍopamāṃs tathā |
7 | te lalāṭaṃ samāsādya sūtaputrasya māriṣa
viviśuś coditās tena valmīkam iva pannagāḥ |
8 | lalāṭasthais tu tair bāṇaiḥ sūtaputro vyarocata
nīlotpalamayīṃ mālāṃ dhārayan sa purā yathā |
9 | tataḥ kruddho raṇe karṇaḥ pīḍito dṛḍhadhanvanā
vegaṃ cakre mahāvego bhīmasenavadhaṃ prati |
10 | tasmai karṇaḥ śataṃ rājann iṣūṇāṃ gārdhravāsasām
amarṣī balavān kruddhaḥ preṣayām āsa bhārata |
11 | tataḥ prāsṛjad ugrāṇi śaravarṣāṇi pāṇḍavaḥ
samare tam anādṛtya nāsya vīryam acintayat |
12 | tataḥ karṇo mahārāja pāṇḍavaṃ niśitaiḥ śaraiḥ
ājaghānorasi kruddhaḥ kruddharūpaṃ paraṃtapaḥ |
13 | jīmūtāv iva cānyonyaṃ tau vavarṣatur āhave
talaśabdaravaiś caiva trāsayantau parasparam |
14 | śarajālaiś ca vividhaiś chādayām āsatur mṛdhe
anyonyaṃ samare kruddhau kṛtapratikṛtaiṣiṇau |
15 | tato bhīmo mahābāhū rādheyasya mahātmanaḥ
kṣurapreṇa dhanuś chittvā karṇaṃ vivyādha patriṇā |
16 | tad apāsya dhanuś chinnaṃ sūtaputro mahāmanāḥ
anyat kārmukam ādatta vegaghnaṃ bhārasādhanam |
17 | dṛṣṭvā ca kurusauvīrasaindhavānāṃ balakṣayam
savarmadhvajaśastraiś ca patitaiḥ saṃvṛtāṃ mahīm |
18 | hastyaśvanaradehāṃś ca gatāsūn prekṣya sarvataḥ
sūtaputrasya saṃrambhād dīptaṃ vapur ajāyata |
19 | sa visphārya mahac cāpaṃ kārtasvaravibhūṣitam
bhīmaṃ praikṣata rādheyo rājan ghoreṇa cakṣuṣā |
20 | tataḥ kruddhaḥ śarān asyan sūtaputro vyarocata
madhyaṃdinagato 'rciṣmāñ śaradīva divākaraḥ |
21 | marīcivikacasyeva rājan bhānumato vapuḥ
āsīd ādhirather ghoraṃ vapuḥ śaraśatārciṣaḥ |
22 | karābhyām ādadānasya saṃdadhānasya cāśugān
vikarṣato muñcato vā nāntaraṃ dadṛśū raṇe |
23 | agnicakropamaṃ ghoraṃ maṇḍalīkṛtam āyudham
karṇasyāsīn mahārāja savyadakṣiṇam asyataḥ |
24 | svarṇapuṅkhāḥ suniśitāḥ karṇacāpacyutāḥ śarāḥ
prācchādayan mahārāja diśaḥ sūryasya ca prabhām |
25 | tataḥ kanakapuṅkhānāṃ śarāṇāṃ nataparvaṇām
dhanuścyutānāṃ viyati dadṛśe bahudhā vrajaḥ |
26 | śarāsanād ādhiratheḥ prabhavantaḥ sma sāyakāḥ
śreṇīkṛtā vyarājanta rājan krauñcā ivāmbare |
27 | gārdhrapatrāñ śilādhautān kārtasvaravibhūṣitān
mahāvegān pradīptāgrān mumocādhirathiḥ śarān |
28 | te tu cāpabaloddhūtāḥ śātakumbhavibhūṣitāḥ
ajasram anvakīryanta śarāḥ pārtharathaṃ prati |
29 | te vyomni ratnavikṛtā vyakāśanta sahasraśaḥ
śalabhānām iva vrātāḥ śarāḥ karṇasamīritāḥ |
30 | cāpād ādhirather muktāḥ prapatantaḥ sma sāyakāḥ
eko dīrgha iva prāṃśuḥ prabhavan dṛśyate śaraḥ |
31 | parvataṃ vāridhārābhiś chādayann iva toyadaḥ
karṇaḥ prācchādayat kruddho bhīmaṃ sāyakavṛṣṭibhiḥ |
32 | tatra bhārata bhīmasya balavīryaparākramam
vyavasāyaṃ ca putrās te praikṣanta kurubhiḥ saha |
33 | tāṃ samudram ivoddhūtāṃ śaravṛṣṭiṃ samutthitām
acintayitvā bhīmas tu kruddhaḥ karṇam upādravat |
34 | rukmapṛṣṭhaṃ mahac cāpaṃ bhīmasyāsīd viśāṃ pate
ākarṣān maṇḍalībhūtaṃ śakracāpam ivāparam tasmāc charāḥ prādurāsan pūrayanta ivāmbaram |
35 | suvarṇapuṅkhair bhīmena sāyakair nataparvabhiḥ
gagane racitā mālā kāñcanīva vyarājata |
36 | tato vyomni viṣaktāni śarajālāni bhāgaśaḥ
āhatāni vyaśīryanta bhīmasenasya patribhiḥ |
37 | karṇasya śarajālaughair bhīmasenasya cobhayoḥ
agnisphuliṅgasaṃsparśair añjogatibhir āhave tais taiḥ kanakapuṅkhānāṃ dyaur āsīt saṃvṛtā vrajaiḥ |
38 | sa bhīmaṃ chādayan bāṇaiḥ sūtaputraḥ pṛthagvidhaiḥ
upārohad anādṛtya tasya vīryaṃ mahātmanaḥ |
39 | tayor visṛjatos tatra śarajālāni māriṣa
vāyubhūtāny adṛśyanta saṃsaktānītaretaram |
40 | tasmai karṇaḥ śitān bāṇān karmāraparimārjitān
suvarṇavikṛtān kruddhaḥ prāhiṇod vadhakāṅkṣayā |
41 | tān antarikṣe viśikhais tridhaikaikam aśātayat
viśeṣayan sūtaputraṃ bhīmas tiṣṭheti cābravīt |
42 | punaś cāsṛjad ugrāṇi śaravarṣāṇi pāṇḍavaḥ
amarṣī balavān kruddho didhakṣann iva pāvakaḥ |
43 | tasya tāny ādade karṇaḥ sarvāṇy astrāṇy abhītavat
yudhyataḥ pāṇḍuputrasya sūtaputro 'stramāyayā |
44 | tasyeṣudhī dhanurjyāṃ ca bāṇaiḥ saṃnataparvabhiḥ
raśmīn yoktrāṇi cāśvānāṃ karṇo vaikartano 'cchinat |
45 | athāsyāśvān punar hatvā tribhir vivyādha sārathim
so 'vaplutya drutaṃ sūto yuyudhānarathaṃ yayau |
46 | utsmayann iva bhīmasya kruddhaḥ kālānalaprabhaḥ
dhvajaṃ ciccheda rādheyaḥ patākāś ca nyapātayat |
47 | sa vidhanvā mahārāja rathaśaktiṃ parāmṛśat
tām avāsṛjad āvidhya kruddhaḥ karṇarathaṃ prati |
48 | tām ādhirathir āyastaḥ śaktiṃ hemapariṣkṛtām
āpatantīṃ maholkābhāṃ ciccheda daśabhiḥ śaraiḥ |
49 | sāpatad daśadhā rājan nikṛttā karṇasāyakaiḥ
asyataḥ sūtaputrasya mitrārthe citrayodhinaḥ |
50 | sa carmādatta kaunteyo jātarūpapariṣkṛtam
khaḍgaṃ cānyataraprepsur mṛtyor agre jayasya vā tad asya sahasā karṇo vyadhamat prahasann iva |
51 | sa vicarmā mahārāja virathaḥ krodhamūrchitaḥ
asiṃ prāsṛjad āvidhya tvaran karṇarathaṃ prati |
52 | sa dhanuḥ sūtaputrasya chittvā jyāṃ ca susaṃśitaḥ
apatad bhuvi nistriṃśaś cyutaḥ sarpa ivāmbarāt |
53 | tataḥ prahasyādhirathir anyad ādatta kārmukam
śatrughnaṃ samare kruddho dṛḍhajyaṃ vegavattaram |
54 | sa bhīmasenaḥ kupito balavān satyavikramaḥ
vihāyasaṃ prākramad vai karṇasya vyathayan manaḥ |
55 | tasya tac caritaṃ dṛṣṭvā saṃgrāme vijayaiṣiṇaḥ
layam āsthāya rādheyo bhīmasenam avañcayat |
56 | tam adṛṣṭvā rathopasthe nilīnaṃ vyathitendriyam
dhvajam asya samāsādya tasthau sa dharaṇītale |
57 | tad asya kuravaḥ sarve cāraṇāś cābhyapūjayan
yad iyeṣa rathāt karṇaṃ hantuṃ tārkṣya ivoragam |
58 | sa chinnadhanvā virathaḥ svadharmam anupālayan
svarathaṃ pṛṣṭhataḥ kṛtvā yuddhāyaiva vyavasthitaḥ |
59 | tad vihatyāsya rādheyas tata enaṃ samabhyayāt
saṃrabdhaḥ pāṇḍavaṃ saṃkhye yuddhāya samupasthitam |
60 | tau sametau mahāraṅge spardhamānau mahābalau
jīmūtāv iva gharmānte garjamānau nabhastale |
61 | tayor āsīt saṃprahāraḥ kruddhayor narasiṃhayoḥ
amṛṣyamāṇayoḥ saṃkhye devadānavayor iva |
62 | kṣīṇaśastras tu kaunteyaḥ karṇena samabhidrutaḥ
dṛṣṭvārjunahatān nāgān patitān parvatopamān rathamārgavighātārthaṃ vyāyudhaḥ praviveśa ha |
63 | hastināṃ vrajam āsādya rathadurgaṃ praviśya ca
pāṇḍavo jīvitākāṅkṣī rādheyaṃ nābhyahārayat |
64 | vyavasthānam athākāṅkṣan dhanaṃjayaśarair hatam
udyamya kuñjaraṃ pārthas tasthau parapuraṃjayaḥ |
65 | tam asya viśikhaiḥ karṇo vyadhamat kuñjaraṃ punaḥ
hastyaṅgāny atha karṇāya prāhiṇot pāṇḍavo nadan |
66 | cakrāṇy aśvāṃs tathā vāhān yad yat paśyati bhūtale
tat tad ādāya cikṣepa kruddhaḥ karṇāya pāṇḍavaḥ |
67 | tad asya sarvaṃ ciccheda kṣiptaṃ kṣiptaṃ śitaiḥ śaraiḥ
vyāyudhaṃ nāvadhīc cainaṃ karṇaḥ kuntyā vacaḥ smaran |
68 | dhanuṣo 'greṇa taṃ karṇas tv abhidrutya parāmṛśat
utsmayann iva rādheyo bhīmasenam uvāca ha |
69 | punaḥ punas tūbaraka mūḍha audariketi ca
akṛtāstraka mā yotsīr bāla saṃgrāmakātara |
70 | yatra bhojyaṃ bahuvidhaṃ bhakṣyaṃ peyaṃ ca pāṇḍava
tatra tvaṃ durmate yogyo na yuddheṣu kathaṃ cana |
71 | munir bhūtvātha vā bhīma phalān yad dhi sudurmate
vanāya vraja kaunteya na tvaṃ yuddhaviśāradaḥ |
72 | phalamūlāśane yuktas tvaṃ tathātithibhojane
na tvāṃ śastrasamudyoge yogyaṃ manye vṛkodara |
73 | puṣpamūlaphalāhāro vrateṣu niyameṣu ca
ucitas tvaṃ vane bhīma na tvaṃ yuddhaviśāradaḥ |
74 | kva yuddhaṃ kva munitvaṃ ca vanaṃ gaccha vṛkodara
na tvaṃ yuddhocitas tāta vanavāsaratir bhava |
75 | sūdān bhṛtyajanān dāsāṃs tvaṃ gṛhe tvarayan bhṛśam
yogyas tāḍayituṃ krodhād bhojanārthaṃ vṛkodara |
76 | kaumāre yāni cāpy āsann apriyāṇi viśāṃ pate
pūrvavṛttāni cāpy enaṃ rūkṣāṇy aśrāvayad bhṛśam |
77 | athainaṃ tatra saṃlīnam aspṛśad dhanuṣā punaḥ
prahasaṃś ca punar vākyaṃ bhīmam āha vṛṣas tadā |
78 | yoddhavyam āviśānyatra na yoddhavyaṃ tu mādṛśaiḥ
mādṛśair yudhyamānānām etac cānyac ca vidyate |
79 | gaccha vā yatra tau kṛṣṇau tau tvā rakṣiṣyato raṇe
gṛhaṃ vā gaccha kaunteya kiṃ te yuddhena bālaka |
80 | evaṃ taṃ virathaṃ kṛtvā karṇo rājan vyakatthata
pramukhe vṛṣṇisiṃhasya pārthasya ca mahātmanaḥ |
81 | tato rājañ śilādhautāñ śarāñ śākhāmṛgadhvajaḥ
prāhiṇot sūtaputrāya keśavena pracoditaḥ |
82 | tataḥ pārthabhujotsṛṣṭāḥ śarāḥ kāñcanabhūṣaṇāḥ
gāṇḍīvaprabhavāḥ karṇaṃ haṃsāḥ krauñcam ivāviśan |
83 | sa bhujaṃgair ivāyastair gāṇḍīvapreṣitaiḥ śaraiḥ
bhīmasenād apāsedhat sūtaputraṃ dhanaṃjayaḥ |
84 | sa chinnadhanvā bhīmena dhanaṃjayaśarāhataḥ
karṇo bhīmād apāyāsīd rathena mahatā drutam |
85 | bhīmo 'pi sātyaker vāhaṃ samāruhya nararṣabhaḥ
anvayād bhrātaraṃ saṃkhye pāṇḍavaṃ savyasācinam |
86 | tataḥ karṇaṃ samuddiśya tvaramāṇo dhanaṃjayaḥ
nārācaṃ krodhatāmrākṣaḥ praiṣīn mṛtyum ivāntakaḥ |
87 | sa garutmān ivākāśe prārthayan bhujagottamam
nārāco 'bhyapatat karṇaṃ tūrṇaṃ gāṇḍīvacoditaḥ |
88 | tam antarikṣe nārācaṃ drauṇiś ciccheda patriṇā
dhanaṃjayabhayāt karṇam ujjihīrṣur mahārathaḥ |
89 | tato drauṇiṃ catuḥṣaṣṭyā vivyādha kupito 'rjunaḥ
śilīmukhair mahārāja mā gās tiṣṭheti cābravīt |
90 | sa tu mattagajākīrṇam anīkaṃ rathasaṃkulam
tūrṇam abhyāviśad drauṇir dhanaṃjayaśarārditaḥ |
91 | tataḥ suvarṇapṛṣṭhānāṃ dhanuṣāṃ kūjatāṃ raṇe
śabdaṃ gāṇḍīvaghoṣeṇa kaunteyo 'bhyabhavad balī |
92 | dhanaṃjayas tathā yāntaṃ pṛṣṭhato drauṇim abhyayāt
nātidīrgham ivādhvānaṃ śaraiḥ saṃtrāsayan balam |
93 | vidārya dehān nārācair naravāraṇavājinām
kaṅkabarhiṇavāsobhir balaṃ vyadhamad arjunaḥ |
94 | tad balaṃ bharataśreṣṭha savājidvipamānavam
pākaśāsanir āyastaḥ pārthaḥ saṃnijaghāna ha |