Book 7 Chapter 101 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | aparāhṇe mahārāja saṃgrāmaḥ samapadyata
parjanyasamanirghoṣaḥ punar droṇasya somakaiḥ |
2 | śoṇāśvaṃ ratham āsthāya naravīraḥ samāhitaḥ
samare 'bhyadravat pāṇḍūñ javam āsthāya madhyamam |
3 | tava priyahite yukto maheṣvāso mahābalaḥ
citrapuṅkhaiḥ śitair bāṇaiḥ kalaśottamasaṃbhavaḥ |
4 | varān varān hi yodhānāṃ vicinvann iva bhārata
akrīḍata raṇe rājan bhāradvājaḥ pratāpavān |
5 | tam abhyayād bṛhatkṣatraḥ kekayānāṃ mahārathaḥ
bhrātṝṇāṃ vīrapañcānāṃ jyeṣṭhaḥ samarakarkaśaḥ |
6 | vimuñcan viśikhāṃs tīkṣṇān ācāryaṃ chādayan bhṛśam
mahāmegho yathā varṣaṃ vimuñcan gandhamādane |
7 | tasya droṇo mahārāja svarṇapuṅkhāñ śilāśitān
preṣayām āsa saṃkruddhaḥ sāyakān daśa sapta ca |
8 | tāṃs tu droṇadhanurmuktān ghorān āśīviṣopamān
ekaikaṃ daśabhir bāṇair yudhi ciccheda hṛṣṭavat |
9 | tasya tal lāghavaṃ dṛṣṭvā prahasan dvijasattamaḥ
preṣayām āsa viśikhān aṣṭau saṃnataparvaṇaḥ |
10 | tān dṛṣṭvā patataḥ śīghraṃ droṇacāpacyutāñ śarān
avārayac charair eva tāvadbhir niśitair dṛḍhaiḥ |
11 | tato 'bhavan mahārāja tava sainyasya vismayaḥ
bṛhatkṣatreṇa tat karma kṛtaṃ dṛṣṭvā suduṣkaram |
12 | tato droṇo mahārāja kekayaṃ vai viśeṣayan
prāduścakre raṇe divyaṃ brāhmam astraṃ mahātapāḥ |
13 | tad asya rājan kaikeyaḥ pratyavārayad acyutaḥ
brāhmeṇaiva mahābāhur āhave samudīritam |
14 | pratihanya tad astraṃ tu bhāradvājasya saṃyuge
vivyādha brāhmaṇaṃ ṣaṣṭyā svarṇapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ |
15 | taṃ droṇo dvipadāṃ śreṣṭho nārācena samarpayat
sa tasya kavacaṃ bhittvā prāviśad dharaṇītalam |
16 | kṛṣṇasarpo yathā mukto valmīkaṃ nṛpasattama
tathābhyagān mahīṃ bāṇo bhittvā kaikeyam āhave |
17 | so 'tividdho mahārāja droṇenāstravidā bhṛśam
krodhena mahatāviṣṭo vyāvṛtya nayane śubhe |
18 | droṇaṃ vivyādha saptatyā svarṇapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ
sārathiṃ cāsya bhallena bāhvor urasi cārpayat |
19 | droṇas tu bahudhā viddho bṛhatkṣatreṇa māriṣa
asṛjad viśikhāṃs tīkṣṇān kekayasya rathaṃ prati |
20 | vyākulīkṛtya taṃ droṇo bṛhatkṣatraṃ mahāratham
vyasṛjat sāyakaṃ tīkṣṇaṃ kekayaṃ prati bhārata |
21 | sa gāḍhaviddhas tenāśu mahārāja stanāntare
rathāt puruṣaśārdūlaḥ saṃbhinnahṛdayo 'patat |
22 | bṛhatkṣatre hate rājan kekayānāṃ mahārathe
śaiśupāliḥ susaṃkruddho yantāram idam abravīt |
23 | sārathe yāhi yatraiṣa droṇas tiṣṭhati daṃśitaḥ
vinighnan kekayān sarvān pāñcālānāṃ ca vāhinīm |
24 | tasya tad vacanaṃ śrutvā sārathī rathināṃ varam
droṇāya prāpayām āsa kāmbojair javanair hayaiḥ |
25 | dhṛṣṭaketuś ca cedīnām ṛṣabho 'tibaloditaḥ
sahasā prāpatad droṇaṃ pataṃga iva pāvakam |
26 | so 'bhyavidhyat tato droṇaṃ ṣaṣṭyā sāśvarathadhvajam
punaś cānyaiḥ śarais tīkṣṇaiḥ suptaṃ vyāghraṃ tudann iva |
27 | tasya droṇo dhanurmadhye kṣurapreṇa śitena ha
ciccheda rājño balino yatamānasya saṃyuge |
28 | athānyad dhanur ādāya śaiśupālir mahārathaḥ
vivyādha sāyakair droṇaṃ punaḥ suniśitair dṛḍhaiḥ |
29 | tasya droṇo hayān hatvā sārathiṃ ca mahābalaḥ
athainaṃ pañcaviṃśatyā sāyakānāṃ samārpayat |
30 | viratho vidhanuṣkaś ca cedirājo 'pi saṃyuge
gadāṃ cikṣepa saṃkruddho bhāradvājarathaṃ prati |
31 | tām āpatantīṃ sahasā ghorarūpāṃ bhayāvahām
aśmasāramayīṃ gurvīṃ tapanīyavibhūṣitām śarair anekasāhasrair bhāradvājo nyapātayat |
32 | sā papāta gadā bhūmau bhāradvājena sāditā
raktamālyāmbaradharā tāreva nabhasas talāt |
33 | gadāṃ vinihatāṃ dṛṣṭvā dhṛṣṭaketur amarṣaṇaḥ
tomaraṃ vyasṛjat tūrṇaṃ śaktiṃ ca kanakojjvalām |
34 | tomaraṃ tu tribhir bāṇair droṇaś chittvā mahāmṛdhe
śaktiṃ ciccheda sahasā kṛtahasto mahābalaḥ |
35 | tato 'sya viśikhaṃ tīkṣṇaṃ vadhārthaṃ vadhakāṅkṣiṇaḥ
preṣayām āsa samare bhāradvājaḥ pratāpavān |
36 | sa tasya kavacaṃ bhittvā hṛdayaṃ cāmitaujasaḥ
abhyagād dharaṇīṃ bāṇo haṃsaḥ padmasaro yathā |
37 | pataṃgaṃ hi grasec cāṣo yathā rājan bubhukṣitaḥ
tathā droṇo 'grasac chūro dhṛṣṭaketuṃ mahāmṛdhe |
38 | nihate cedirāje tu tat khaṇḍaṃ pitryam āviśat
amarṣavaśam āpannaḥ putro 'sya paramāstravit |
39 | tam api prahasan droṇaḥ śarair ninye yamakṣayam
mahāvyāghro mahāraṇye mṛgaśāvaṃ yathā balī |
40 | teṣu prakṣīyamāṇeṣu pāṇḍaveyeṣu bhārata
jarāsaṃdhasuto vīraḥ svayaṃ droṇam upādravat |
41 | sa tu droṇaṃ mahārāja chādayan sāyakaiḥ śitaiḥ
adṛśyam akarot tūrṇaṃ jalado bhāskaraṃ yathā |
42 | tasya tal lāghavaṃ dṛṣṭvā droṇaḥ kṣatriyamardanaḥ
vyasṛjat sāyakāṃs tūrṇaṃ śataśo 'tha sahasraśaḥ |
43 | chādayitvā raṇe droṇo rathasthaṃ rathināṃ varam
jārāsaṃdhim atho jaghne miṣatāṃ sarvadhanvinām |
44 | yo yaḥ sma līyate droṇaṃ taṃ taṃ droṇo 'ntakopamaḥ
ādatta sarvabhūtāni prāpte kāle yathāntakaḥ |
45 | tato droṇo maheṣvāso nāma viśrāvya saṃyuge
śarair anekasāhasraiḥ pāṇḍaveyān vyamohayat |
46 | tato droṇāṅkitā bāṇāḥ svarṇapuṅkhāḥ śilāśitāḥ
narān nāgān hayāṃś caiva nijaghnuḥ sarvato raṇe |
47 | te vadhyamānā droṇena śakreṇeva mahāsurāḥ
samakampanta pāñcālā gāvaḥ śītārditā iva |
48 | tato niṣṭānako ghoraḥ pāṇḍavānām ajāyata
droṇena vadhyamāneṣu sainyeṣu bharatarṣabha |
49 | mohitāḥ śaravarṣeṇa bhāradvājasya saṃyuge
ūrugrāhagṛhītā hi pāñcālānāṃ mahārathāḥ |
50 | cedayaś ca mahārāja sṛñjayāḥ somakās tathā
abhyadravanta saṃhṛṣṭā bhāradvājaṃ yuyutsayā |
51 | hata droṇaṃ hata droṇam iti te droṇam abhyayuḥ
yatantaḥ puruṣavyāghrāḥ sarvaśaktyā mahādyutim ninīṣanto raṇe droṇaṃ yamasya sadanaṃ prati |
52 | yatamānāṃs tu tān vīrān bhāradvājaḥ śilīmukhaiḥ
yamāya preṣayām āsa cedimukhyān viśeṣataḥ |
53 | teṣu prakṣīyamāṇeṣu cedimukhyeṣu bhārata
pāñcālāḥ samakampanta droṇasāyakapīḍitāḥ |
54 | prākrośan bhīmasenaṃ te dhṛṣṭadyumnarathaṃ prati
dṛṣṭvā droṇasya karmāṇi tathārūpāṇi māriṣa |
55 | brāhmaṇena tapo nūnaṃ caritaṃ duścaraṃ mahat
tathā hi yudhi vikrānto dahati kṣatriyarṣabhān |
56 | dharmo yuddhaṃ kṣatriyasya brāhmaṇasya paraṃ tapaḥ
tapasvī kṛtavidyaś ca prekṣitenāpi nirdahet |
57 | droṇāstram agnisaṃsparśaṃ praviṣṭāḥ kṣatriyarṣabhāḥ
bahavo dustaraṃ ghoraṃ yatrādahyanta bhārata |
58 | yathābalaṃ yathotsāhaṃ yathāsattvaṃ mahādyutiḥ
mohayan sarvabhūtāni droṇo hanti balāni naḥ |
59 | teṣāṃ tad vacanaṃ śrutvā kṣatradharmā vyavasthitaḥ
ardhacandreṇa ciccheda droṇasya saśaraṃ dhanuḥ |
60 | sa saṃrabdhataro bhūtvā droṇaḥ kṣatriyamardanaḥ
anyat kārmukam ādāya bhāsvaraṃ vegavattaram |
61 | tatrādhāya śaraṃ tīkṣṇaṃ bhāraghnaṃ vimalaṃ dṛḍham
ākarṇapūrṇam ācāryo balavān abhyavāsṛjat |
62 | sa hatvā kṣatradharmāṇaṃ jagāma dharaṇītalam
sa bhinnahṛdayo vāhād apatan medinītale |
63 | tataḥ sainyāny akampanta dhṛṣṭadyumnasute hate
atha droṇaṃ samārohac cekitāno mahārathaḥ |
64 | sa droṇaṃ daśabhir bāṇaiḥ pratyavidhyat stanāntare
caturbhiḥ sārathiṃ cāsya caturbhiś caturo hayān |
65 | tasyācāryaḥ ṣoḍaśabhir avidhyad dakṣiṇaṃ bhujam
dhvajaṃ ṣoḍaśabhir bāṇair yantāraṃ cāsya saptabhiḥ |
66 | tasya sūte hate te 'śvā ratham ādāya vidrutāḥ
samare śarasaṃvītā bhāradvājena māriṣa |
67 | cekitānarathaṃ dṛṣṭvā vidrutaṃ hatasārathim
pāñcālān pāṇḍavāṃś caiva mahad bhayam athāviśat |
68 | tān sametān raṇe śūrāṃś cedipāñcālasṛñjayān
samantād drāvayan droṇo bahv aśobhata māriṣa |
69 | ākarṇapalitaḥ śyāmo vayasāśītikāt paraḥ
raṇe paryacarad droṇo vṛddhaḥ ṣoḍaśavarṣavat |
70 | atha droṇaṃ mahārāja vicarantam abhītavat
vajrahastam amanyanta śatravaḥ śatrusūdanam |
71 | tato 'bravīn mahārāja drupado buddhimān nṛpa
lubdho 'yaṃ kṣatriyān hanti vyāghraḥ kṣudramṛgān iva |
72 | kṛcchrān duryodhano lokān pāpaḥ prāpsyati durmatiḥ
yasya lobhād vinihatāḥ samare kṣatriyarṣabhāḥ |
73 | śataśaḥ śerate bhūmau nikṛttā govṛṣā iva
rudhireṇa parītāṅgāḥ śvasṛgālādanīkṛtāḥ |
74 | evam uktvā mahārāja drupado 'kṣauhiṇīpatiḥ
puraskṛtya raṇe pārthān droṇam abhyadravad drutam |