Book 7 Chapter 97 | |
1 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
1 | saṃpramṛdya mahat sainyaṃ yāntaṃ śaineyam arjunam
nirhrīkā mama te putrāḥ kim akurvata saṃjaya |
2 | kathaṃ caiṣāṃ tathā yuddhe dhṛtir āsīn mumūrṣatām
śaineyacaritaṃ dṛṣṭvā sadṛśaṃ savyasācinaḥ |
3 | kiṃ nu vakṣyanti te kṣātraṃ sainyamadhye parājitāḥ
kathaṃ ca sātyakir yuddhe vyatikrānto mahāyaśāḥ |
4 | kathaṃ ca mama putrāṇāṃ jīvatāṃ tatra saṃjaya
śaineyo 'bhiyayau yuddhe tan mamācakṣva tattvataḥ |
5 | atyadbhutam idaṃ tāta tvatsakāśāc chṛṇomy aham
ekasya bahubhir yuddhaṃ śatrubhir vai mahārathaiḥ |
6 | viparītam ahaṃ manye mandabhāgyān sutān prati
yatrāvadhyanta samare sātvatena mahātmanā |
7 | ekasya hi na paryāptaṃ matsainyaṃ tasya saṃjaya
kruddhasya yuyudhānasya sarve tiṣṭhantu pāṇḍavāḥ |
8 | nirjitya samare droṇaṃ kṛtinaṃ yuddhadurmadam
yathā paśugaṇān siṃhas tadvad dhantā sutān mama |
9 | kṛtavarmādibhiḥ śūrair yattair bahubhir āhave
yuyudhāno na śakito hantuṃ yaḥ puruṣarṣabhaḥ |
10 | naitad īdṛśakaṃ yuddhaṃ kṛtavāṃs tatra phalgunaḥ
yādṛśaṃ kṛtavān yuddhaṃ śiner naptā mahāyaśāḥ |
11 | saṃjaya uvāca |
11 | tava durmantrite rājan duryodhanakṛtena ca
śṛṇuṣvāvahito bhūtvā yat te vakṣyāmi bhārata |
12 | te punaḥ saṃnyavartanta kṛtvā saṃśaptakān mithaḥ
parāṃ yuddhe matiṃ kṛtvā putrasya tava śāsanāt |
13 | trīṇi sādisahasrāṇi duryodhanapurogamāḥ
śakāḥ kāmbojabāhlīkā yavanāḥ pāradās tathā |
14 | kuṇindās taṅgaṇāmbaṣṭhāḥ paiśācāś ca samandarāḥ
abhyadravanta śaineyaṃ śalabhāḥ pāvakaṃ yathā |
15 | yuktāś ca pārvatīyānāṃ rathāḥ pāṣāṇayodhinām
śūrāḥ pañcaśatā rājañ śaineyaṃ samupādravan |
16 | tato rathasahasreṇa mahārathaśatena ca
dviradānāṃ sahasreṇa dvisāhasraiś ca vājibhiḥ |
17 | śaravarṣāṇi muñcanto vividhāni mahārathāḥ
abhyadravanta śaineyam asaṃkhyeyāś ca pattayaḥ |
18 | tāṃś ca saṃcodayan sarvān ghnatainam iti bhārata
duḥśāsano mahārāja sātyaktiṃ paryavārayat |
19 | tatrādbhutam apaśyāma śaineyacaritaṃ mahat
yad eko bahubhiḥ sārdham asaṃbhrāntam ayudhyata |
20 | avadhīc ca rathānīkaṃ dviradānāṃ ca tad balam
sādinaś caiva tān sarvān dasyūn api ca sarvaśaḥ |
21 | tatra cakrair vimathitair bhagnaiś ca paramāyudhaiḥ
akṣaiś ca bahudhā bhagnair īṣādaṇḍakabandhuraiḥ |
22 | kūbarair mathitaiś cāpi dhvajaiś cāpi nipātitaiḥ
varmabhiś cāmaraiś caiva vyavakīrṇā vasuṃdharā |
23 | sragbhir ābharaṇair vastrair anukarṣaiś ca māriṣa
saṃchannā vasudhā tatra dyaur grahair iva bhārata |
24 | girirūpadharāś cāpi patitāḥ kuñjarottamāḥ
añjanasya kule jātā vāmanasya ca bhārata supratīkakule jātā mahāpadmakule tathā |
25 | airāvaṇakule caiva tathānyeṣu kuleṣu ca
jātā dantivarā rājañ śerate bahavo hatāḥ |
26 | vanāyujān pārvatīyān kāmbojāraṭṭabāhlikān
tathā hayavarān rājan nijaghne tatra sātyakiḥ |
27 | nānādeśasamutthāṃś ca nānājātyāṃś ca pattinaḥ
nijaghne tatra śaineyaḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ |
28 | teṣu prakālyamāneṣu dasyūn duḥśāsano 'bravīt
nivartadhvam adharmajñā yudhyadhvaṃ kiṃ sṛtena vaḥ |
29 | tāṃś cāpi sarvān saṃprekṣya putro duḥśāsanas tava
pāṣāṇayodhinaḥ śūrān pārvatīyān acodayat |
30 | aśmayuddheṣu kuśalā naitaj jānāti sātyakiḥ
aśmayuddham ajānantaṃ ghnatainaṃ yuddhakāmukam |
31 | tathaiva kuravaḥ sarve nāśmayuddhaviśāradāḥ
abhidravata mā bhaiṣṭa na vaḥ prāpsyati sātyakiḥ |
32 | tato gajaśiśuprakhyair upalaiḥ śailavāsinaḥ
udyatair yuyudhānasya sthitā maraṇakāṅkṣiṇaḥ |
33 | kṣepaṇīyais tathāpy anye sātvatasya vadhaiṣiṇaḥ
coditās tava putreṇa rurudhuḥ sarvatodiśam |
34 | teṣām āpatatām eva śilāyuddhaṃ cikīrṣatām
sātyakiḥ pratisaṃdhāya triṃśataṃ prāhiṇoc charān |
35 | tām aśmavṛṣṭiṃ tumulāṃ pārvatīyaiḥ samīritām
bibhedoragasaṃkāśair nārācaiḥ śinipuṃgavaḥ |
36 | tair aśmacūrṇair dīpyadbhiḥ khadyotānām iva vrajaiḥ
prāyaḥ sainyāny avadhyanta hāhābhūtāni māriṣa |
37 | tataḥ pañcaśatāḥ śūrāḥ samudyatamahāśilāḥ
nikṛttabāhavo rājan nipetur dharaṇītale |
38 | pāṣāṇayodhinaḥ śūrān yatamānān avasthitān
avadhīd bahusāhasrāṃs tad adbhutam ivābhavat |
39 | tataḥ punar bastamukhair aśmavṛṣṭiṃ samantataḥ
ayohastaiḥ śūlahastair daradaiḥ khaśataṅgaṇaiḥ |
40 | ambaṣṭhaiś ca kuṇindaiś ca kṣiptāṃ kṣiptāṃ sa sātyakiḥ
nārācaiḥ prativivyādha prekṣamāṇo mahābalaḥ |
41 | adrīṇāṃ bhidyamānānām antarikṣe śitaiḥ śaraiḥ
śabdena prādravan rājan gajāśvarathapattayaḥ |
42 | aśmacūrṇaiḥ samākīrṇā manuṣyāś ca vayāṃsi ca
nāśaknuvann avasthātuṃ bhramarair iva daṃśitāḥ |
43 | hataśiṣṭā virudhirā bhinnamastakapiṇḍikāḥ
kuñjarāḥ saṃnyavartanta yuyudhānarathaṃ prathi |
44 | tataḥ śabdaḥ samabhavat tava sainyasya māriṣa
mādhavenārdyamānasya sāgarasyeva dāruṇaḥ |
45 | taṃ śabdaṃ tumulaṃ śrutvā droṇo yantāram abravīt
eṣa sūta raṇe kruddhaḥ sātvatānāṃ mahārathaḥ |
46 | dārayan bahudhā sainyaṃ raṇe carati kālavat
yatraiṣa śabdas tumulas tatra sūta rathaṃ naya |
47 | pāṣāṇayodhibhir nūnaṃ yuyudhānaḥ samāgataḥ
tathā hi rathinaḥ sarve hriyante vidrutair hayaiḥ |
48 | viśastrakavacā rugṇās tatra tatra patanti ca
na śaknuvanti yantāraḥ saṃyantuṃ tumule hayān |
49 | ity evaṃ bruvato rājan bhāradvājasya dhīmataḥ
pratyuvāca tato yantā droṇaṃ śastrabhṛtāṃ varam |
50 | āyuṣman dravate sainyaṃ kauraveyaṃ samantataḥ
paśya yodhān raṇe bhinnān dhāvamānāṃs tatas tataḥ |
51 | ete ca sahitāḥ śūrāḥ pāñcālāḥ pāṇḍavaiḥ saha
tvām eva hi jighāṃsantaḥ prādravanti samantataḥ |
52 | atra kāryaṃ samādhatsva prāptakālam ariṃdama
sthāne vā gamane vāpi dūraṃ yātaś ca sātyakiḥ |
53 | tathaivaṃ vadatas tasya bhāradvājasya māriṣa
pratyadṛśyata śaineyo nighnan bahuvidhān rathān |
54 | te vadhyamānāḥ samare yuyudhānena tāvakāḥ
yuyudhānarathaṃ tyaktvā droṇānīkāya dudruvuḥ |
55 | yais tu duḥśāsanaḥ sārdhaṃ rathaiḥ pūrvaṃ nyavartata
te bhītās tv abhyadhāvanta sarve droṇarathaṃ prati |