Book 7 Chapter 90
1	saṃjaya uvāca
1	ātmāparādhāt saṃbhūtaṃ vyasanaṃ bharatarṣabha prāpya prākṛtavad vīra na tvaṃ śocitum arhasi
2	tava nirguṇatāṃ jñātvā pakṣapātaṃ suteṣu ca dvaidhībhāvaṃ tathā dharme pāṇḍaveṣu ca matsaram ārtapralāpāṃś ca bahūn manujādhipasattama
3	sarvalokasya tattvajñaḥ sarvalokaguruḥ prabhuḥ vāsudevas tato yuddhaṃ kurūṇām akaron mahat
4	ātmāparādhāt sumahān prāptas te vipulaḥ kṣayaḥ na hi te sukṛtaṃ kiṃ cid ādau madhye ca bhārata dṛśyate pṛṣṭhataś caiva tvanmūlo hi parājayaḥ
5	tasmād adya sthiro bhūtvā jñātvā lokasya nirṇayam śṛṇu yuddhaṃ yathā vṛttaṃ ghoraṃ devāsuropamam
6	praviṣṭe tava sainyaṃ tu śaineye satyavikrame bhīmasenamukhāḥ pārthāḥ pratīyur vāhinīṃ tava
7	āgacchatas tān sahasā kruddharūpān sahānugān dadhāraiko raṇe pāṇḍūn kṛtavarmā mahārathaḥ
8	yathodvṛttaṃ dhārayate velā vai salilārṇavam pāṇḍusainyaṃ tathā saṃkhye hārdikyaḥ samavārayat
9	tatrādbhutam amanyanta hārdikyasya parākramam yad enaṃ sahitāḥ pārthā nāticakramur āhave
10	tato bhīmas tribhir viddhvā kṛtavarmāṇam āyasaiḥ śaṅkhaṃ dadhmau mahābāhur harṣayan sarvapāṇḍavān
11	sahadevas tu viṃśatyā dharmarājaś ca pañcabhiḥ śatena nakulaś cāpi hārdikyaṃ samavidhyata
12	draupadeyās trisaptatyā saptabhiś ca ghaṭotkacaḥ dhṛṣṭadyumnas tribhiś cāpi kṛtavarmāṇam ārdayat virāṭo drupadaś caiva yājñaseniś ca pañcabhiḥ
13	śikhaṇḍī cāpi hārdikyaṃ viddhvā pañcabhir āśugaiḥ punar vivyādha viṃśatyā sāyakānāṃ hasann iva
14	kṛtavarmā tato rājan sarvatas tān mahārathān ekaikaṃ pañcabhir viddhvā bhīmaṃ vivyādha saptabhiḥ dhanur dhvajaṃ ca saṃyatto rathād bhūmāv apātayat
15	athainaṃ chinnadhanvānaṃ tvaramāṇo mahārathaḥ ājaghānorasi kruddhaḥ saptatyā niśitaiḥ śaraiḥ
16	sa gāḍhaviddho balavān hārdikyasya śarottamaiḥ cacāla rathamadhyasthaḥ kṣitikampe yathācalaḥ
17	bhīmasenaṃ tathā dṛṣṭvā dharmarājapurogamāḥ visṛjantaḥ śarān ghorān kṛtavarmāṇam ārdayan
18	taṃ tathā koṣṭhakīkṛtya rathavaṃśena māriṣa vivyadhuḥ sāyakair hṛṣṭā rakṣārthaṃ māruter mṛdhe
19	pratilabhya tataḥ saṃjñāṃ bhīmaseno mahābalaḥ śaktiṃ jagrāha samare hemadaṇḍām ayasmayīm cikṣepa ca rathāt tūrṇaṃ kṛtavarmarathaṃ prati
20	sā bhīmabhujanirmuktā nirmuktoragasaṃnibhā kṛtavarmāṇam abhitaḥ prajajvāla sudāruṇā
21	tām āpatantīṃ sahasā yugāntāgnisamaprabhām dvābhyāṃ śarābhyāṃ hārdikyo nicakarta dvidhā tadā
22	sā chinnā patitā bhūmau śaktiḥ kanakabhūṣaṇā dyotayantī diśo rājan maholkeva divaś cyutā śaktiṃ vinihatāṃ dṛṣṭvā bhīmaś cukrodha vai bhṛśam
23	tato 'nyad dhanur ādāya vegavat sumahāsvanam bhīmaseno raṇe kruddho hārdikyaṃ samavārayat
24	athainaṃ pañcabhir bāṇair ājaghāna stanāntare bhīmo bhīmabalo rājaṃs tava durmantritena ha
25	bhojas tu kṣatasarvāṅgo bhīmasenena māriṣa raktāśoka ivotphullo vyabhrājata raṇājire
26	tataḥ kruddhas tribhir bāṇair bhīmasenaṃ hasann iva abhihatya dṛḍhaṃ yuddhe tān sarvān pratyavidhyata
27	tribhis tribhir maheṣvāso yatamānān mahārathān te 'pi taṃ pratyavidhyanta saptabhiḥ saptabhiḥ śaraiḥ
28	śikhaṇḍinas tataḥ kruddhaḥ kṣurapreṇa mahārathaḥ dhanuś ciccheda samare prahasann iva bhārata
29	śikhaṇḍī tu tataḥ kruddhaś chinne dhanuṣi satvaram asiṃ jagrāha samare śatacandraṃ ca bhāsvaram
30	bhrāmayitvā mahācarma cāmīkaravibhūṣitam tam asiṃ preṣayām āsa kṛtavarmarathaṃ prati
31	sa tasya saśaraṃ cāpaṃ chittvā saṃkhye mahān asiḥ abhyagād dharaṇīṃ rājaṃś cyutaṃ jyotir ivāmbarāt
32	etasminn eva kāle tu tvaramāṇā mahārathāḥ vivyadhuḥ sāyakair gāḍhaṃ kṛtavarmāṇam āhave
33	athānyad dhanur ādāya tyaktvā tac ca mahad dhanuḥ viśīrṇaṃ bharataśreṣṭha hārdikyaḥ paravīrahā
34	vivyādha pāṇḍavān yuddhe tribhis tribhir ajihmagaiḥ śikhaṇḍinaṃ ca vivyādha tribhiḥ pañcabhir eva ca
35	dhanur anyat samādāya śikhaṇḍī tu mahāyaśāḥ avārayat kūrmanakhair āśugair hṛdikātmajam
36	tataḥ kruddho raṇe rājan hṛdikasyātmasaṃbhavaḥ abhidudrāva vegena yājñaseniṃ mahāratham
37	bhīṣmasya samare rājan mṛtyor hetuṃ mahātmanaḥ vidarśayan balaṃ śūraḥ śārdūla iva kuñjaram
38	tau diśāgajasaṃkāśau jvalitāv iva pāvakau samāsedatur anyonyaṃ śarasaṃghair ariṃdamau
39	vidhunvānau dhanuḥśreṣṭhe saṃdadhānau ca sāyakān visṛjantau ca śataśo gabhastīn iva bhāskarau
40	tāpayantau śarais tīkṣṇair anyonyaṃ tau mahārathau yugāntapratimau vīrau rejatur bhāskarāv iva
41	kṛtavarmā tu rabhasaṃ yājñaseniṃ mahāratham viddhveṣūṇāṃ trisaptatyā punar vivyādha saptabhiḥ
42	sa gāḍhaviddho vyathito rathopastha upāviśat visṛjan saśaraṃ cāpaṃ mūrchayābhipariplutaḥ
43	taṃ viṣaṇṇaṃ rathe dṛṣṭvā tāvakā bharatarṣabha hārdikyaṃ pūjayām āsur vāsāṃsy ādudhuvuś ca ha
44	śikhaṇḍinaṃ tathā jñātvā hārdikyaśarapīḍitam apovāha raṇād yantā tvaramāṇo mahāratham
45	sāditaṃ tu rathopasthe dṛṣṭvā pārthāḥ śikhaṇḍinam parivavrū rathais tūrṇaṃ kṛtavarmāṇam āhave
46	tatrādbhutaṃ paraṃ cakre kṛtavarmā mahārathaḥ yad ekaḥ samare pārthān vārayām āsa sānugān
47	pārthāñ jitvājayac cedīn pāñcālān sṛñjayān api kekayāṃś ca mahāvīryān kṛtavarmā mahārathaḥ
48	te vadhyamānāḥ samare hārdikyena sma pāṇḍavāḥ itaś cetaś ca dhāvanto naiva cakrur dhṛtiṃ raṇe
49	jitvā pāṇḍusutān yuddhe bhīmasenapurogamān hārdikyaḥ samare 'tiṣṭhad vidhūma iva pāvakaḥ
50	te drāvyamāṇāḥ samare hārdikyena mahārathāḥ vimukhāḥ samapadyanta śaravṛṣṭibhir arditāḥ