Book 7 Chapter 89 | |
1 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
1 | evaṃ bahuvidhaṃ sainyam evaṃ pravicitaṃ varam
vyūḍham evaṃ yathānyāyam evaṃ bahu ca saṃjaya |
2 | nityaṃ pūjitam asmābhir abhikāmaṃ ca naḥ sadā
prauḍham atyadbhutākāraṃ purastād dṛḍhavikramam |
3 | nātivṛddham abālaṃ ca na kṛśaṃ nātipīvaram
laghuvṛttāyataprāṇaṃ sāragātram anāmayam |
4 | āttasaṃnāhasaṃpannaṃ bahuśastraparicchadam
śastragrahaṇavidyāsu bahvīṣu pariniṣṭhitam |
5 | ārohe paryavaskande saraṇe sāntaraplute
samyakpraharaṇe yāne vyapayāne ca kovidam |
6 | nāgeṣv aśveṣu bahuśo ratheṣu ca parīkṣitam
parīkṣya ca yathānyāyaṃ vetanenopapāditam |
7 | na goṣṭhyā nopacāreṇa na saṃbandhanimittataḥ
nānāhūto na hy abhṛto mama sainye babhūva ha |
8 | kulīnāryajanopetaṃ tuṣṭapuṣṭam anuddhatam
kṛtamānopakāraṃ ca yaśasvi ca manasvi ca |
9 | sacivaiś cāparair mukhyair bahubhir mukhyakarmabhiḥ
lokapālopamais tāta pālitaṃ narasattamaiḥ |
10 | bahubhiḥ pārthivair guptam asmatpriyacikīrṣubhiḥ
asmān abhisṛtaiḥ kāmāt sabalaiḥ sapadānugaiḥ |
11 | mahodadhim ivāpūrṇam āpagābhiḥ samantataḥ
apakṣaiḥ pakṣisaṃkāśai rathair aśvaiś ca saṃvṛtam |
12 | yodhākṣayyajalaṃ bhīmaṃ vāhanormitaraṅgiṇam
kṣepaṇyasigadāśaktiśaraprāsajhaṣākulam |
13 | dhvajabhūṣaṇasaṃbādhaṃ ratnapaṭṭena saṃcitam
vāhanair api dhāvadbhir vāyuvegavikampitam |
14 | droṇagambhīrapātālaṃ kṛtavarmamahāhradam
jalasaṃdhamahāgrāhaṃ karṇacandrodayoddhatam |
15 | gate sainyārṇavaṃ bhittvā tarasā pāṇḍavarṣabhe
saṃjayaikarathenaiva yuyudhāne ca māmakam |
16 | tatra śeṣaṃ na paśyāmi praviṣṭe savyasācini
sātvate ca rathodāre mama sainyasya saṃjaya |
17 | tau tatra samatikrāntau dṛṣṭvābhītau tarasvinau
sindhurājaṃ ca saṃprekṣya gāṇḍīvasyeṣugocare |
18 | kiṃ tadā kuravaḥ kṛtyaṃ vidadhuḥ kālacoditāḥ
dāruṇaikāyane kāle kathaṃ vā pratipedire |
19 | grastān hi kauravān manye mṛtyunā tāta saṃgatān
vikramo hi raṇe teṣāṃ na tathā dṛśyate 'dya vai |
20 | akṣatau saṃyuge tatra praviṣṭau kṛṣṇapāṇḍavau
na ca vārayitā kaś cit tayor astīha saṃjaya |
21 | bhṛtāś ca bahavo yodhāḥ parīkṣyaiva mahārathāḥ
vetanena yathāyogyaṃ priyavādena cāpare |
22 | akāraṇabhṛtas tāta mama sainye na vidyate
karmaṇā hy anurūpeṇa labhyate bhaktavetanam |
23 | na ca yodho 'bhavat kaś cin mama sainye tu saṃjaya
alpadānabhṛtas tāta na kupyabhṛtako naraḥ |
24 | pūjitā hi yathāśaktyā dānamānāsanair mayā
tathā putraiś ca me tāta jñātibhiś ca sabāndhavaiḥ |
25 | te ca prāpyaiva saṃgrāme nirjitāḥ savyasācinā
śaineyena parāmṛṣṭāḥ kim anyad bhāgadheyataḥ |
26 | rakṣyate yaś ca saṃgrāme ye ca saṃjaya rakṣiṇaḥ
ekaḥ sādhāraṇaḥ panthā rakṣyasya saha rakṣibhiḥ |
27 | arjunaṃ samare dṛṣṭvā saindhavasyāgrataḥ sthitam
putro mama bhṛśaṃ mūḍhaḥ kiṃ kāryaṃ pratyapadyata |
28 | sātyakiṃ ca raṇe dṛṣṭvā praviśantam abhītavat
kiṃ nu duryodhanaḥ kṛtyaṃ prāptakālam amanyata |
29 | sarvaśastrātigau senāṃ praviṣṭau rathasattamau
dṛṣṭvā kāṃ vai dhṛtiṃ yuddhe pratyapadyanta māmakāḥ |
30 | dṛṣṭvā kṛṣṇaṃ tu dāśārham arjunārthe vyavasthitam
śinīnām ṛṣabhaṃ caiva manye śocanti putrakāḥ |
31 | dṛṣṭvā senāṃ vyatikrāntāṃ sātvatenārjunena ca
palāyamānāṃś ca kurūn manye śocanti putrakāḥ |
32 | vidrutān rathino dṛṣṭvā nirutsāhān dviṣajjaye
palāyane kṛtotsāhān manye śocanti putrakāḥ |
33 | śūnyān kṛtān rathopasthān sātvatenārjunena ca
hatāṃś ca yodhān saṃdṛśya manye śocanti putrakāḥ |
34 | vyaśvanāgarathān dṛṣṭvā tatra vīrān sahasraśaḥ
dhāvamānān raṇe vyagrān manye śocanti putrakāḥ |
35 | vivīrāṃś ca kṛtān aśvān virathāṃś ca kṛtān narān
tatra sātyakipārthābhyāṃ manye śocanti putrakāḥ |
36 | pattisaṃghān raṇe dṛṣṭvā dhāvamānāṃś ca sarvaśaḥ
nirāśā vijaye sarve manye śocanti putrakāḥ |
37 | droṇasya samatikrāntāv anīkam aparājitau
kṣaṇena dṛṣṭvā tau vīrau manye śocanti putrakāḥ |
38 | saṃmūḍho 'smi bhṛśaṃ tāta śrutvā kṛṣṇadhanaṃjayau
praviṣṭau māmakaṃ sainyaṃ sātvatena sahācyutau |
39 | tasmin praviṣṭe pṛtanāṃ śinīnāṃ pravare rathe
bhojānīkaṃ vyatikrānte katham āsan hi kauravāḥ |
40 | tathā droṇena samare nigṛhīteṣu pāṇḍuṣu
kathaṃ yuddham abhūt tatra tan mamācakṣva saṃjaya |
41 | droṇo hi balavāñ śūraḥ kṛtāstro dṛḍhavikramaḥ
pāñcālās taṃ maheṣvāsaṃ pratyayudhyan kathaṃ raṇe |
42 | baddhavairās tathā droṇe dharmarājajayaiṣiṇaḥ
bhāradvājas tathā teṣu kṛtavairo mahārathaḥ |
43 | arjunaś cāpi yac cakre sindhurājavadhaṃ prati
tan me sarvaṃ samācakṣva kuśalo hy asi saṃjaya |