Book 7 Chapter 87 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | dharmarājasya tad vākyaṃ niśamya śinipuṃgavaḥ
pārthāc ca bhayam āśaṅkan parityāgān mahīpateḥ |
2 | apavādaṃ hy ātmanaś ca lokād rakṣan viśeṣataḥ
na māṃ bhīta iti brūyur āyāntaṃ phalgunaṃ prati |
3 | niścitya bahudhaivaṃ sa sātyakir yuddhadurmadaḥ
dharmarājam idaṃ vākyam abravīt puruṣarṣabha |
4 | kṛtāṃ cen manyase rakṣāṃ svasti te 'stu viśāṃ pate
anuyāsyāmi bībhatsuṃ kariṣye vacanaṃ tava |
5 | na hi me pāṇḍavāt kaś cit triṣu lokeṣu vidyate
yo vai priyataro rājan satyam etad bravīmi te |
6 | tasyāhaṃ padavīṃ yāsye saṃdeśāt tava mānada
tvatkṛte na ca me kiṃ cid akartavyaṃ kathaṃ cana |
7 | yathā hi me guror vākyaṃ viśiṣṭaṃ dvipadāṃ vara
tathā tavāpi vacanaṃ viśiṣṭataram eva me |
8 | priye hi tava vartete bhrātarau kṛṣṇapāṇḍavau
tayoḥ priye sthitaṃ caiva viddhi māṃ rājapuṃgava |
9 | tavājñāṃ śirasā gṛhya pāṇḍavārtham ahaṃ prabho
bhittvedaṃ durbhidaṃ sainyaṃ prayāsye narasattama |
10 | droṇānīkaṃ viśāmy eṣa kruddho jhaṣa ivārṇavam
tatra yāsyāmi yatrāsau rājan rājā jayadrathaḥ |
11 | yatra senāṃ samāśritya bhītas tiṣṭhati pāṇḍavāt
gupto rathavaraśreṣṭhair drauṇikarṇakṛpādibhiḥ |
12 | itas triyojanaṃ manye tam adhvānaṃ viśāṃ pate
yatra tiṣṭhati pārtho 'sau jayadrathavadhodyataḥ |
13 | triyojanagatasyāpi tasya yāsyāmy ahaṃ padam
āsaindhavavadhād rājan sudṛḍhenāntarātmanā |
14 | anādiṣṭas tu guruṇā ko nu yudhyeta mānavaḥ
ādiṣṭas tu tvayā rājan ko na yudhyeta mādṛśaḥ abhijānāmi taṃ deśaṃ yatra yāsyāmy ahaṃ prabho |
15 | huḍaśaktigadāprāsakhaḍgacarmarṣṭitomaram
iṣvastravarasaṃbādhaṃ kṣobhayiṣye balārṇavam |
16 | yad etat kuñjarānīkaṃ sāhasram anupaśyasi
kulam añjanakaṃ nāma yatraite vīryaśālinaḥ |
17 | āsthitā bahubhir mlecchair yuddhaśauṇḍaiḥ prahāribhiḥ
nāgā meghanibhā rājan kṣaranta iva toyadāḥ |
18 | naite jātu nivarteran preṣitā hastisādibhiḥ
anyatra hi vadhād eṣāṃ nāsti rājan parājayaḥ |
19 | atha yān rathino rājan samantād anupaśyasi
ete rukmarathā nāma rājaputrā mahārathāḥ |
20 | ratheṣv astreṣu nipuṇā nāgeṣu ca viśāṃ pate
dhanurvede gatāḥ pāraṃ muṣṭiyuddhe ca kovidāḥ |
21 | gadāyuddhaviśeṣajñā niyuddhakuśalās tathā
khaḍgapraharaṇe yuktāḥ saṃpāte cāsicarmaṇoḥ |
22 | śūrāś ca kṛtavidyāś ca spardhante ca parasparam
nityaṃ ca samare rājan vijigīṣanti mānavān |
23 | karṇena vijitā rājan duḥśāsanam anuvratāḥ
etāṃs tu vāsudevo 'pi rathodārān praśaṃsati |
24 | satataṃ priyakāmāś ca karṇasyaite vaśe sthitāḥ
tasyaiva vacanād rājan nivṛttāḥ śvetavāhanāt |
25 | te na kṣatā na ca śrāntā dṛḍhāvaraṇakārmukāḥ
madarthaṃ viṣṭhitā nūnaṃ dhārtarāṣṭrasya śāsanāt |
26 | etān pramathya saṃgrāme priyārthaṃ tava kaurava
prayāsyāmi tataḥ paścāt padavīṃ savyasācinaḥ |
27 | yāṃs tv etān aparān rājan nāgān saptaśatāni ca
prekṣase varmasaṃchannān kirātaiḥ samadhiṣṭhitān |
28 | kirātarājo yān prādād gṛhītaḥ savyasācinā
svalaṃkṛtāṃs tathā preṣyān icchañ jīvitam ātmanaḥ |
29 | āsann ete purā rājaṃs tava karmakarā dṛḍham
tvām evādya yuyutsante paśya kālasya paryayam |
30 | teṣām ete mahāmātrāḥ kirātā yuddhadurmadāḥ
hastiśikṣāvidaś caiva sarve caivāgniyonayaḥ |
31 | ete vinirjitāḥ sarve saṃgrāme savyasācinā
madartham adya saṃyattā duryodhanavaśānugāḥ |
32 | etān bhittvā śarai rājan kirātān yuddhadurmadān
saindhavasya vadhe yuktam anuyāsyāmi pāṇḍavam |
33 | ye tv ete sumahānāgā añjanasya kulodbhavāḥ
karkaśāś ca vinītāś ca prabhinnakaraṭāmukhāḥ |
34 | jāmbūnadamayaiḥ sarvair varmabhiḥ suvibhūṣitāḥ
labdhalakṣyā raṇe rājann airāvaṇasamā yudhi |
35 | uttarāt parvatād ete tīkṣṇair dasyubhir āsthitāḥ
karkaśaiḥ pravarair yodhaiḥ kārṣṇāyasatanucchadaiḥ |
36 | santi goyonayaś cātra santi vānarayonayaḥ
anekayonayaś cānye tathā mānuṣayonayaḥ |
37 | anīkam asatām etad dhūmavarṇam udīryate
mlecchānāṃ pāpakartṝṇāṃ himavaddurgavāsinām |
38 | etad duryodhano labdhvā samagraṃ nāgamaṇḍalam
kṛpaṃ ca saumadattiṃ ca droṇaṃ ca rathināṃ varam |
39 | sindhurājaṃ tathā karṇam avamanyata pāṇḍavān
kṛtārtham atha cātmānaṃ manyate kālacoditaḥ |
40 | te ca sarve 'nusaṃprāptā mama nārācagocaram
na vimokṣyanti kaunteya yady api syur manojavāḥ |
41 | tena saṃbhāvitā nityaṃ paravīryopajīvinā
vināśam upayāsyanti maccharaughanipīḍitāḥ |
42 | ye tv ete rathino rājan dṛśyante kāñcanadhvajāḥ
ete durvāraṇā nāma kāmbojā yadi te śrutāḥ |
43 | śūrāś ca kṛtavidyāś ca dhanurvede ca niṣṭhitāḥ
saṃhatāś ca bhṛśaṃ hy ete anyonyasya hitaiṣiṇaḥ |
44 | akṣauhiṇyaś ca saṃrabdhā dhārtarāṣṭrasya bhārata
yattā madarthaṃ tiṣṭhanti kuruvīrābhirakṣitāḥ |
45 | apramattā mahārāja mām eva pratyupasthitāḥ
tāṃs tv ahaṃ pramathiṣyāmi tṛṇānīva hutāśanaḥ |
46 | tasmāt sarvān upāsaṅgān sarvopakaraṇāni ca
rathe kurvantu me rājan yathāvad rathakalpakāḥ |
47 | asmiṃs tu khalu saṃgrāme grāhyaṃ vividham āyudham
yathopadiṣṭam ācāryaiḥ kāryaḥ pañcaguṇo rathaḥ |
48 | kāmbojair hi sameṣyāmi kruddhair āśīviṣopamaiḥ
nānāśastrasamāvāpair vividhāyudhayodhibhiḥ |
49 | kirātaiś ca sameṣyāmi viṣakalpaiḥ prahāribhiḥ
lālitaiḥ satataṃ rājñā duryodhanahitaiṣibhiḥ |
50 | śakaiś cāpi sameṣyāmi śakratulyaparākramaiḥ
agnikalpair durādharṣaiḥ pradīptair iva pāvakaiḥ |
51 | tathānyair vividhair yodhaiḥ kālakalpair durāsadaiḥ
sameṣyāmi raṇe rājan bahubhir yuddhadurmadaiḥ |
52 | tasmād vai vājino mukhyā viśrāntāḥ śubhalakṣaṇāḥ
upāvṛttāś ca pītāś ca punar yujyantu me rathe |
53 | tasya sarvān upāsaṅgān sarvopakaraṇāni ca
rathe prāsthāpayad rājā śastrāṇi vividhāni ca |
54 | tatas tān sarvato muktvā sadaśvāṃś caturo janāḥ
rasavat pāyayām āsuḥ pānaṃ madasamīriṇam |
55 | pītopavṛttān snātāṃś ca jagdhānnān samalaṃkṛtān
vinītaśalyāṃs turagāṃś caturo hemamālinaḥ |
56 | tān yattān rukmavarṇābhān vinītāñ śīghragāminaḥ
saṃhṛṣṭamanaso 'vyagrān vidhivat kalpite rathe |
57 | mahādhvajena siṃhena hemakesaramālinā
saṃvṛte ketanair hemair maṇividrumacitritaiḥ pāṇḍurābhraprakāśābhiḥ patākābhir alaṃkṛte |
58 | hemadaṇḍocchritacchatre bahuśastraparicchade
yojayām āsa vidhivad dhemabhāṇḍavibhūṣitān |
59 | dārukasyānujo bhrātā sūtas tasya priyaḥ sakhā
nyavedayad rathaṃ yuktaṃ vāsavasyeva mātaliḥ |
60 | tataḥ snātaḥ śucir bhūtvā kṛtakautukamaṅgalaḥ
snātakānāṃ sahasrasya svarṇaniṣkān adāpayat āśīrvādaiḥ pariṣvaktaḥ sātyakiḥ śrīmatāṃ varaḥ |
61 | tataḥ sa madhuparkārhaḥ pītvā kailāvataṃ madhu
lohitākṣo babhau tatra madavihvalalocanaḥ |
62 | ālabhya vīrakāṃsyaṃ ca harṣeṇa mahatānvitaḥ
dviguṇīkṛtatejā hi prajvalann iva pāvakaḥ utsaṅge dhanur ādāya saśaraṃ rathināṃ varaḥ |
63 | kṛtasvastyayano vipraiḥ kavacī samalaṃkṛtaḥ
lājair gandhais tathā mālyaiḥ kanyābhiś cābhinanditaḥ |
64 | yudhiṣṭhirasya caraṇāv abhivādya kṛtāñjaliḥ
tena mūrdhany upāghrāta āruroha mahāratham |
65 | tatas te vājino hṛṣṭāḥ supuṣṭā vātaraṃhasaḥ
ajayyā jaitram ūhus taṃ vikurvantaḥ sma saindhavāḥ |
66 | atha harṣaparītāṅgaḥ sātyakir bhīmam abravīt
tvaṃ bhīma rakṣa rājānam etat kāryatamaṃ hi te |
67 | ahaṃ bhittvā pravekṣyāmi kālapakvam idaṃ balam
āyatyāṃ ca tadātve ca śreyo rājño 'bhirakṣaṇam |
68 | jānīṣe mama vīryaṃ tvaṃ tava cāham ariṃdama
tasmād bhīma nivartasva mama ced icchasi priyam |
69 | tathoktaḥ sātyakiṃ prāha vraja tvaṃ kāryasiddhaye
ahaṃ rājñaḥ kariṣyāmi rakṣāṃ puruṣasattama |
70 | evam uktaḥ pratyuvāca bhīmasenaṃ sa mādhavaḥ
gaccha gaccha drutaṃ pārtha dhruvo 'dya vijayo mama |
71 | yan me snigdho 'nuraktaś ca tvam adya vaśagaḥ sthitaḥ
nimittāni ca dhanyāni yathā bhīma vadanti me |
72 | nihate saindhave pāpe pāṇḍavena mahātmanā
pariṣvajiṣye rājānaṃ dharmātmānaṃ na saṃśayaḥ |
73 | etāvad uktvā bhīmaṃ tu visṛjya ca mahāmanāḥ
saṃpraikṣat tāvakaṃ sainyaṃ vyāghro mṛgagaṇān iva |
74 | taṃ dṛṣṭvā pravivikṣantaṃ sainyaṃ tava janādhipa
bhūya evābhavan mūḍhaṃ subhṛśaṃ cāpy akampata |
75 | tataḥ prayātaḥ sahasā sainyaṃ tava sa sātyakiḥ
didṛkṣur arjunaṃ rājan dharmarājasya śāsanāt |