Book 7 Chapter 74 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | parivartamāne tv āditye tatra sūryasya raśmibhiḥ
rajasā kīryamāṇāś ca mandībhūtāś ca sainikāḥ |
2 | tiṣṭhatāṃ yudhyamānānāṃ punar āvartatām api
bhajyatāṃ jayatāṃ caiva jagāma tad ahaḥ śanaiḥ |
3 | tathā teṣu viṣakteṣu sainyeṣu jayagṛddhiṣu
arjuno vāsudevaś ca saindhavāyaiva jagmatuḥ |
4 | rathamārgapramāṇaṃ tu kaunteyo niśitaiḥ śaraiḥ
cakāra tatra panthānaṃ yayau yena janārdanaḥ |
5 | yatra yatra ratho yāti pāṇḍavasya mahātmanaḥ
tatra tatraiva dīryante senās tava viśāṃ pate |
6 | rathaśikṣāṃ tu dāśārho darśayām āsa vīryavān
uttamādhamamadhyāni maṇḍalāni vidarśayan |
7 | te tu nāmāṅkitāḥ pītāḥ kālajvalanasaṃnibhāḥ
snāyunaddhāḥ suparvāṇaḥ pṛthavo dīrghagāminaḥ |
8 | vaiṇavāyasmayaśarāḥ svāyatā vividhānanāḥ
rudhiraṃ patagaiḥ sārdhaṃ prāṇināṃ papur āhave |
9 | rathasthitaḥ krośamātre yān asyaty arjunaḥ śarān
rathe krośam atikrānte tasya te ghnanti śātravān |
10 | tārkṣyamārutaraṃhobhir vājibhiḥ sādhuvāhibhiḥ
tathāgacchad dhṛṣīkeśaḥ kṛtsnaṃ vismāpayañ jagat |
11 | na tathā gacchati rathas tapanasya viśāṃ pate
nendrasya na ca rudrasya nāpi vaiśravaṇasya ca |
12 | nānyasya samare rājan gatapūrvas tathā rathaḥ
yathā yayāv arjunasya manobhiprāyaśīghragaḥ |
13 | praviśya tu raṇe rājan keśavaḥ paravīrahā
senāmadhye hayāṃs tūrṇaṃ codayām āsa bhārata |
14 | tatas tasya rathaughasya madhyaṃ prāpya hayottamāḥ
kṛcchreṇa ratham ūhus taṃ kṣutpipāsāśramānvitāḥ |
15 | kṣatāś ca bahubhiḥ śastrair yuddhaśauṇḍair anekaśaḥ
maṇḍalāni vicitrāṇi vicerus te muhur muhuḥ |
16 | hatānāṃ vājināgānāṃ rathānāṃ ca naraiḥ saha
upariṣṭād atikrāntāḥ śailābhānāṃ sahasraśaḥ |
17 | etasminn antare vīrāv āvantyau bhrātarau nṛpa
sahasenau samārchetāṃ pāṇḍavaṃ klāntavāhanam |
18 | tāv arjunaṃ catuḥṣaṣṭyā saptatyā ca janārdanam
śarāṇāṃ ca śatenāśvān avidhyetāṃ mudānvitau |
19 | tāv arjuno mahārāja navabhir nataparvabhiḥ
ājaghāna raṇe kruddho marmajño marmabhedibhiḥ |
20 | tatas tau tu śaraugheṇa bībhatsuṃ sahakeśavam
ācchādayetāṃ saṃrabdhau siṃhanādaṃ ca nedatuḥ |
21 | tayos tu dhanuṣī citre bhallābhyāṃ śvetavāhanaḥ
ciccheda samare tūrṇaṃ dhvajau ca kanakojjvalau |
22 | athānye dhanuṣī rājan pragṛhya samare tadā
pāṇḍavaṃ bhṛśasaṃkruddhāv ardayām āsatuḥ śaraiḥ |
23 | tayos tu bhṛśasaṃkruddhaḥ śarābhyāṃ pāṇḍunandanaḥ
ciccheda dhanuṣī tūrṇaṃ bhūya eva dhanaṃjayaḥ |
24 | tathānyair viśikhais tūrṇaṃ hemapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ
jaghānāśvān sapadātāṃs tathobhau pārṣṇisārathī |
25 | jyeṣṭhasya ca śiraḥ kāyāt kṣurapreṇa nyakṛntata
sa papāta hataḥ pṛthvyāṃ vātarugṇa iva drumaḥ |
26 | vindaṃ tu nihataṃ dṛṣṭvā anuvindaḥ pratāpavān
hatāśvaṃ ratham utsṛjya gadāṃ gṛhya mahābalaḥ |
27 | abhyadravata saṃgrāme bhrātur vadham anusmaran
gadayā gadināṃ śreṣṭho nṛtyann iva mahārathaḥ |
28 | anuvindas tu gadayā lalāṭe madhusūdanam
spṛṣṭvā nākampayat kruddho mainākam iva parvatam |
29 | tasyārjunaḥ śaraiḥ ṣaḍbhir grīvāṃ pādau bhujau śiraḥ
nicakarta sa saṃchinnaḥ papātādricayo yathā |
30 | tatas tau nihatau dṛṣṭvā tayo rājan padānugāḥ
abhyadravanta saṃkruddhāḥ kirantaḥ śataśaḥ śarān |
31 | tān arjunaḥ śarais tūrṇaṃ nihatya bharatarṣabha
vyarocata yathā vahnir dāvaṃ dagdhvā himātyaye |
32 | tayoḥ senām atikramya kṛcchrān niryād dhanaṃjayaḥ
vibabhau jaladān bhittvā divākara ivoditaḥ |
33 | taṃ dṛṣṭvā kuravas trastāḥ prahṛṣṭāś cābhavan punaḥ
abhyavarṣaṃs tadā pārthaṃ samantād bharatarṣabha |
34 | śrāntaṃ cainaṃ samālakṣya jñātvā dūre ca saindhavam
siṃhanādena mahatā sarvataḥ paryavārayan |
35 | tāṃs tu dṛṣṭvā susaṃrabdhān utsmayan puruṣarṣabhaḥ
śanakair iva dāśārham arjuno vākyam abravīt |
36 | śarārditāś ca glānāś ca hayā dūre ca saindhavaḥ
kim ihānantaraṃ kāryaṃ jyāyiṣṭhaṃ tava rocate |
37 | brūhi kṛṣṇa yathātattvaṃ tvaṃ hi prājñatamaḥ sadā
bhavannetrā raṇe śatrūn vijeṣyantīha pāṇḍavāḥ |
38 | mama tv anantaraṃ kṛtyaṃ yad vai tat saṃnibodha me
hayān vimucya hi sukhaṃ viśalyān kuru mādhava |
39 | evam uktas tu pārthena keśavaḥ pratyuvāca tam
mamāpy etan mataṃ pārtha yad idaṃ te prabhāṣitam |
40 | arjuna uvāca |
40 | aham āvārayiṣyāmi sarvasainyāni keśava
tvam apy atra yathānyāyaṃ kuru kāryam anantaram |
41 | saṃjaya uvāca |
41 | so 'vatīrya rathopasthād asaṃbhrānto dhanaṃjayaḥ
gāṇḍīvaṃ dhanur ādāya tasthau girir ivācalaḥ |
42 | tam abhyadhāvan krośantaḥ kṣatriyā jayakāṅkṣiṇaḥ
idaṃ chidram iti jñātvā dharaṇīsthaṃ dhanaṃjayam |
43 | tam ekaṃ rathavaṃśena mahatā paryavārayan
vikarṣantaś ca cāpāni visṛjantaś ca sāyakān |
44 | astrāṇi ca vicitrāṇi kruddhās tatra vyadarśayan
chādayantaḥ śaraiḥ pārthaṃ meghā iva divākaram |
45 | abhyadravanta vegena kṣatriyāḥ kṣatriyarṣabham
rathasiṃhaṃ rathodārāḥ siṃhaṃ mattā iva dvipāḥ |
46 | tatra pārthasya bhujayor mahad balam adṛśyata
yat kruddho bahulāḥ senāḥ sarvataḥ samavārayat |
47 | astrair astrāṇi saṃvārya dviṣatāṃ sarvato vibhuḥ
iṣubhir bahubhis tūrṇaṃ sarvān eva samāvṛṇot |
48 | tatrāntarikṣe bāṇānāṃ pragāḍhānāṃ viśāṃ pate
saṃgharṣeṇa mahārciṣmān pāvakaḥ samajāyata |
49 | tatra tatra maheṣvāsaiḥ śvasadbhiḥ śoṇitokṣitaiḥ
hayair nāgaiś ca saṃbhinnair nadadbhiś cārikarśanaiḥ |
50 | saṃrabdhaiś cāribhir vīraiḥ prārthayadbhir jayaṃ mṛdhe
ekasthair bahubhiḥ kruddhair ūṣmeva samajāyata |
51 | śarormiṇaṃ dhvajāvartaṃ nāganakraṃ duratyayam
padātimatsyakalilaṃ śaṅkhadundubhinisvanam |
52 | asaṃkhyeyam apāraṃ ca rajo 'bhīlam atīva ca
uṣṇīṣakamaṭhacchannaṃ patākāphenamālinam |
53 | rathasāgaram akṣobhyaṃ mātaṅgāṅgaśilācitam
velābhūtas tadā pārthaḥ patribhiḥ samavārayat |
54 | tato janārdanaḥ saṃkhye priyaṃ puruṣasattamam
asaṃbhrānto mahābāhur arjunaṃ vākyam abravīt |
55 | udapānam ihāśvānāṃ nālam asti raṇe 'rjuna
parīpsante jalaṃ ceme peyaṃ na tv avagāhanam |
56 | idam astīty asaṃbhrānto bruvann astreṇa medinīm
abhihatyārjunaś cakre vājipānaṃ saraḥ śubham |
57 | śaravaṃśaṃ śarasthūṇaṃ śarācchādanam adbhutam
śaraveśmākarot pārthas tvaṣṭevādbhutakarmakṛt |
58 | tataḥ prahasya govindaḥ sādhu sādhv ity athābravīt
śaraveśmani pārthena kṛte tasmin mahāraṇe |