Book 7 Chapter 73 | |
1 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
1 | bāṇe tasmin nikṛtte tu dhṛṣṭadyumne ca mokṣite
tena vṛṣṇipravīreṇa yuyudhānena saṃjaya |
2 | amarṣito maheṣvāsaḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ
naravyāghraḥ śineḥ pautre droṇaḥ kim akarod yudhi |
3 | saṃjaya uvāca |
3 | saṃpradrutaḥ krodhaviṣo vyāditāsyaśarāsanaḥ
tīkṣṇadhāreṣudaśanaḥ śitanārācadaṃṣṭravān |
4 | saṃrambhāmarṣatāmrākṣo mahāhir iva niḥśvasan
naravīrapramuditaiḥ śoṇair aśvair mahājavaiḥ |
5 | utpatadbhir ivākāśaṃ kramadbhir iva sarvataḥ
rukmapuṅkhāñ śarān asyan yuyudhānam upādravat |
6 | śarapātamahāvarṣaṃ rathaghoṣabalāhakam
kārmukākarṣavikṣiptaṃ nārācabahuvidyutam |
7 | śaktikhaḍgāśanidharaṃ krodhavegasamutthitam
droṇamegham anāvāryaṃ hayamārutacoditam |
8 | dṛṣṭvaivābhipatantaṃ taṃ śūraḥ parapuraṃjayaḥ
uvāca sūtaṃ śaineyaḥ prahasan yuddhadurmadaḥ |
9 | etaṃ vai brāhmaṇaṃ krūraṃ svakarmaṇy anavasthitam
āśrayaṃ dhārtarāṣṭrasya rājño duḥkhabhayāvaham |
10 | śīghraṃ prajavitair aśvaiḥ pratyudyāhi prahṛṣṭavat
ācāryaṃ rājaputrāṇāṃ satataṃ śūramāninam |
11 | tato rajatasaṃkāśā mādhavasya hayottamāḥ
droṇasyābhimukhāḥ śīghram agacchan vātaraṃhasaḥ |
12 | iṣujālāvṛtaṃ ghoram andhakāram anantaram
anādhṛṣyam ivānyeṣāṃ śūrāṇām abhavat tadā |
13 | tataḥ śīghrāstraviduṣor droṇasātvatayos tadā
nāntaraṃ śaravṛṣṭīnāṃ dṛśyate narasiṃhayoḥ |
14 | iṣūṇāṃ saṃnipātena śabdo dhārābhighātajaḥ
śuśruve śakramuktānām aśanīnām iva svanaḥ |
15 | nārācair atividdhānāṃ śarāṇāṃ rūpam ābabhau
āśīviṣavidaṣṭānāṃ sarpāṇām iva bhārata |
16 | tayor jyātalanirghoṣo vyaśrūyata sudāruṇaḥ
ajasraṃ śailaśṛṅgāṇāṃ vajreṇāhanyatām iva |
17 | ubhayos tau rathau rājaṃs te cāśvāstau ca sārathī
rukmapuṅkhaiḥ śaraiś channāś citrarūpā babhus tadā |
18 | nirmalānām ajihmānāṃ nārācānāṃ viśāṃ pate
nirmuktāśīviṣābhānāṃ saṃpāto 'bhūt sudāruṇaḥ |
19 | ubhayoḥ patite chatre tathaiva patitau dhvajau
ubhau rudhirasiktāṅgāv ubhau ca vijayaiṣiṇau |
20 | sravadbhiḥ śoṇitaṃ gātraiḥ prasrutāv iva vāraṇau
anyonyam abhividhyetāṃ jīvitāntakaraiḥ śaraiḥ |
21 | garjitotkruṣṭasaṃnādāḥ śaṅkhadundubhinisvanāḥ
upāraman mahārāja vyājahāra na kaś cana |
22 | tūṣṇīṃbhūtāny anīkāni yodhā yuddhād upāraman
dadṛśe dvairathaṃ tābhyāṃ jātakautūhalo janaḥ |
23 | rathino hastiyantāro hayārohāḥ padātayaḥ
avaikṣantācalair netraiḥ parivārya ratharṣabhau |
24 | hastyanīkāny atiṣṭhanta tathānīkāni vājinām
tathaiva rathavāhinyaḥ prativyūhya vyavasthitāḥ |
25 | muktāvidrumacitraiś ca maṇikāñcanabhūṣitaiḥ
dhvajair ābharaṇaiś citraiḥ kavacaiś ca hiraṇmayaiḥ |
26 | vaijayantīpatākābhiḥ paristomāṅgakambalaiḥ
vimalair niśitaiḥ śastrair hayānāṃ ca prakīrṇakaiḥ |
27 | jātarūpamayībhiś ca rājatībhiś ca mūrdhasu
gajānāṃ kumbhamālābhir dantaveṣṭaiś ca bhārata |
28 | sabalākāḥ sakhadyotāḥ sairāvataśatahradāḥ
adṛśyantoṣṇaparyāye meghānām iva vāgurāḥ |
29 | apaśyann asmadīyāś ca te ca yaudhiṣṭhirāḥ sthitāḥ
tad yuddhaṃ yuyudhānasya droṇasya ca mahātmanaḥ |
30 | vimānāgragatā devā brahmaśakrapurogamāḥ
siddhacāraṇasaṃghāś ca vidyādharamahoragāḥ |
31 | gatapratyāgatākṣepaiś citraiḥ śastravighātibhiḥ
vividhair vismayaṃ jagmus tayoḥ puruṣasiṃhayoḥ |
32 | hastalāghavam astreṣu darśayantau mahābalau
anyonyaṃ samavidhyetāṃ śarais tau droṇasātyakī |
33 | tato droṇasya dāśārhaḥ śarāṃś ciccheda saṃyuge
patribhiḥ sudṛḍhair āśu dhanuś caiva mahādyute |
34 | nimeṣāntaramātreṇa bhāradvājo 'paraṃ dhanuḥ
sajyaṃ cakāra tac cāśu cicchedāsya sa sātyakiḥ |
35 | tatas tvaran punar droṇo dhanurhasto vyatiṣṭhata
sajyaṃ sajyaṃ punaś cāsya ciccheda niśitaiḥ śaraiḥ |
36 | tato 'sya saṃyuge droṇo dṛṣṭvā karmātimānuṣam
yuyudhānasya rājendra manasedam acintayat |
37 | etad astrabalaṃ rāme kārtavīrye dhanaṃjaye
bhīṣme ca puruṣavyāghre yad idaṃ sātvatāṃ vare |
38 | taṃ cāsya manasā droṇaḥ pūjayām āsa vikramam
lāghavaṃ vāsavasyeva saṃprekṣya dvijasattamaḥ |
39 | tutoṣāstravidāṃ śreṣṭhas tathā devāḥ savāsavāḥ
na tām ālakṣayām āsur laghutāṃ śīghrakāriṇaḥ |
40 | devāś ca yuyudhānasya gandharvāś ca viśāṃ pate
siddhacāraṇasaṃghāś ca vidur droṇasya karma tat |
41 | tato 'nyad dhanur ādāya droṇaḥ kṣatriyamardanaḥ
astrair astravidāṃ śreṣṭho yodhayām āsa bhārata |
42 | tasyāstrāṇy astramāyābhiḥ pratihanya sa sātyakiḥ
jaghāna niśitair bāṇais tad adbhutam ivābhavat |
43 | tasyātimānuṣaṃ karma dṛṣṭvānyair asamaṃ raṇe
yuktaṃ yogena yogajñās tāvakāḥ samapūjayan |
44 | yad astram asyati droṇas tad evāsyati sātyakiḥ
tam ācāryo 'py asaṃbhrānto 'yodhayac chatrutāpanaḥ |
45 | tataḥ kruddho mahārāja dhanurvedasya pāragaḥ
vadhāya yuyudhānasya divyam astram udairayat |
46 | tad āgneyaṃ mahāghoraṃ ripughnam upalakṣya saḥ
astraṃ divyaṃ maheṣvāso vāruṇaṃ samudairayat |
47 | hāhākāro mahān āsīd dṛṣṭvā divyāstradhāriṇau
na vicerus tadākāśe bhūtāny ākāśagāny api |
48 | astre te vāruṇāgneye tābhyāṃ bāṇasamāhite
na tāvad abhiṣajyete vyāvartad atha bhāskaraḥ |
49 | tato yudhiṣṭhiro rājā bhīmasenaś ca pāṇḍavaḥ
nakulaḥ sahadevaś ca paryarakṣanta sātyakim |
50 | dhṛṣṭadyumnamukhaiḥ sārdhaṃ virāṭaś ca sakekayaḥ
matsyāḥ śālveyasenāś ca droṇam ājagmur añjasā |
51 | duḥśāsanaṃ puraskṛtya rājaputrāḥ sahasraśaḥ
droṇam abhyupapadyanta sapatnaiḥ parivāritam |
52 | tato yuddham abhūd rājaṃs tava teṣāṃ ca dhanvinām
rajasā saṃvṛte loke śarajālasamāvṛte |
53 | sarvam āvignam abhavan na prājñāyata kiṃ cana
sainyena rajasā dhvaste nirmaryādam avartata |