Book 7 Chapter 69 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | tataḥ praviṣṭe kaunteye sindhurājajighāṃsayā
droṇānīkaṃ vinirbhidya bhojānīkaṃ ca dustaram |
2 | kāmbojasya ca dāyāde hate rājan sudakṣiṇe
śrutāyudhe ca vikrānte nihate savyasācinā |
3 | vipradruteṣv anīkeṣu vidhvasteṣu samantataḥ
prabhagnaṃ svabalaṃ dṛṣṭvā putras te droṇam abhyayāt |
4 | tvarann ekarathenaiva sametya droṇam abravīt
gataḥ sa puruṣavyāghraḥ pramathyemāṃ mahācamūm |
5 | atra buddhyā samīkṣasva kiṃ nu kāryam anantaram
arjunasya vighātāya dāruṇe 'smiñ janakṣaye |
6 | yathā sa puruṣavyāghro na hanyeta jayadrathaḥ
tathā vidhatsva bhadraṃ te tvaṃ hi naḥ paramā gatiḥ |
7 | asau dhanaṃjayāgnir hi kopamārutacoditaḥ
senākakṣaṃ dahati me vahniḥ kakṣam ivotthitaḥ |
8 | atikrānte hi kaunteye bhittvā sainyaṃ paraṃtapa
jayadrathasya goptāraḥ saṃśayaṃ paramaṃ gatāḥ |
9 | sthirā buddhir narendrāṇām āsīd brahmavidāṃ vara
nātikramiṣyati droṇaṃ jātu jīvan dhanaṃjayaḥ |
10 | so 'sau pārtho vyatikrānto miṣatas te mahādyute
sarvaṃ hy adyāturaṃ manye naitad asti balaṃ mama |
11 | jānāmi tvāṃ mahābhāga pāṇḍavānāṃ hite ratam
tathā muhyāmi ca brahman kāryavattāṃ vicintayan |
12 | yathāśakti ca te brahman vartaye vṛttim uttamām
prīṇāmi ca yathāśakti tac ca tvaṃ nāvabudhyase |
13 | asmān na tvaṃ sadā bhaktān icchasy amitavikrama
pāṇḍavān satataṃ prīṇāsy asmākaṃ vipriye ratān |
14 | asmān evopajīvaṃs tvam asmākaṃ vipriye rataḥ
na hy ahaṃ tvāṃ vijānāmi madhudigdham iva kṣuram |
15 | nādāsyac ced varaṃ mahyaṃ bhavān pāṇḍavanigrahe
nāvārayiṣyaṃ gacchantam ahaṃ sindhupatiṃ gṛhān |
16 | mayā tv āśaṃsamānena tvattas trāṇam abuddhinā
āśvāsitaḥ sindhupatir mohād dattaś ca mṛtyave |
17 | yamadaṃṣṭrāntaraṃ prāpto mucyetāpi hi mānavaḥ
nārjunasya vaśaṃ prāpto mucyetājau jayadrathaḥ |
18 | sa tathā kuru śoṇāśva yathā rakṣyeta saindhavaḥ
mama cārtapralāpānāṃ mā krudhaḥ pāhi saindhavam |
19 | droṇa uvāca |
19 | nābhyasūyāmi te vācam aśvatthāmnāsi me samaḥ
satyaṃ tu te pravakṣyāmi taj juṣasva viśāṃ pate |
20 | sārathiḥ pravaraḥ kṛṣṇaḥ śīghrāś cāsya hayottamāḥ
alpaṃ ca vivaraṃ kṛtvā tūrṇaṃ yāti dhanaṃjayaḥ |
21 | kiṃ nu paśyasi bāṇaughān krośamātre kirīṭinaḥ
paścād rathasya patitān kṣiptāñ śīghraṃ hi gacchataḥ |
22 | na cāhaṃ śīghrayāne 'dya samartho vayasānvitaḥ
senāmukhe ca pārthānām etad balam upasthitam |
23 | yudhiṣṭhiraś ca me grāhyo miṣatāṃ sarvadhanvinām
evaṃ mayā pratijñātaṃ kṣatramadhye mahābhuja |
24 | dhanaṃjayena cotsṛṣṭo vartate pramukhe mama
tasmād vyūhamukhaṃ hitvā nāhaṃ yāsyāmi phalgunam |
25 | tulyābhijanakarmāṇaṃ śatrum ekaṃ sahāyavān
gatvā yodhaya mā bhais tvaṃ tvaṃ hy asya jagataḥ patiḥ |
26 | rājā śūraḥ kṛtī dakṣo vairam utpādya pāṇḍavaiḥ
vīra svayaṃ prayāhy āśu yatra yāto dhanaṃjayaḥ |
27 | duryodhana uvāca |
27 | kathaṃ tvām apy atikrāntaḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ
dhanaṃjayo mayā śakya ācārya pratibādhitum |
28 | api śakyo raṇe jetuṃ vajrahastaḥ puraṃdaraḥ
nārjunaḥ samare śakyo jetuṃ parapuraṃjayaḥ |
29 | yena bhojaś ca hārdikyo bhavāṃś ca tridaśopamaḥ
astrapratāpena jitau śrutāyuś ca nibarhitaḥ |
30 | sudakṣiṇaś ca nihataḥ sa ca rājā śrutāyudhaḥ
śrutāyuś cācyutāyuś ca mlecchāś ca śataśo hatāḥ |
31 | taṃ kathaṃ pāṇḍavaṃ yuddhe dahantam ahitān bahūn
pratiyotsyāmi durdharṣaṃ tan me śaṃsāstrakovida |
32 | kṣamaṃ cen manyase yuddhaṃ mama tenādya śādhi mām
paravān asmi bhavati preṣyakṛd rakṣa me yaśaḥ |
33 | droṇa uvāca |
33 | satyaṃ vadasi kauravya durādharṣo dhanaṃjayaḥ
ahaṃ tu tat kariṣyāmi yathainaṃ prasahiṣyasi |
34 | adbhutaṃ cādya paśyantu loke sarvadhanurdharāḥ
viṣaktaṃ tvayi kaunteyaṃ vāsudevasya paśyataḥ |
35 | eṣa te kavacaṃ rājaṃs tathā badhnāmi kāñcanam
yathā na bāṇā nāstrāṇi viṣahiṣyanti te raṇe |
36 | yadi tvāṃ sāsurasurāḥ sayakṣoragarākṣasāḥ
yodhayanti trayo lokāḥ sanarā nāsti te bhayam |
37 | na kṛṣṇo na ca kaunteyo na cānyaḥ śastrabhṛd raṇe
śarān arpayituṃ kaś cit kavace tava śakṣyati |
38 | sa tvaṃ kavacam āsthāya kruddham adya raṇe 'rjunam
tvaramāṇaḥ svayaṃ yāhi na cāsau tvāṃ sahiṣyate |
39 | saṃjaya uvāca |
39 | evam uktvā tvaran droṇaḥ spṛṣṭvāmbho varma bhāsvaram
ābabandhādbhutatamaṃ japan mantraṃ yathāvidhi |
40 | raṇe tasmin sumahati vijayāya sutasya te
visismāpayiṣur lokaṃ vidyayā brahmavittamaḥ |
41 | droṇa uvāca |
41 | karotu svasti te brahmā svasti cāpi dvijātayaḥ
sarīsṛpāś ca ye śreṣṭhās tebhyas te svasti bhārata |
42 | yayātir nahuṣaś caiva dhundhumāro bhagīrathaḥ
tubhyaṃ rājarṣayaḥ sarve svasti kurvantu sarvaśaḥ |
43 | svasti te 'stv ekapādebhyo bahupādebhya eva ca
svasty astv apādakebhyaś ca nityaṃ tava mahāraṇe |
44 | svāhā svadhā śacī caiva svasti kurvantu te sadā
lakṣmīr arundhatī caiva kurutāṃ svasti te 'nagha |
45 | asito devalaś caiva viśvāmitras tathāṅgirāḥ
vasiṣṭhaḥ kaśyapaś caiva svasti kurvantu te nṛpa |
46 | dhātā vidhātā lokeśo diśaś ca sadigīśvarāḥ
svasti te 'dya prayacchantu kārttikeyaś ca ṣaṇmukhaḥ |
47 | vivasvān bhagavān svasti karotu tava sarvaśaḥ
diggajāś caiva catvāraḥ kṣitiḥ khaṃ gaganaṃ grahāḥ |
48 | adhastād dharaṇīṃ yo 'sau sadā dhārayate nṛpa
sa śeṣaḥ pannagaśreṣṭhaḥ svasti tubhyaṃ prayacchatu |
49 | gāndhāre yudhi vikramya nirjitāḥ surasattamāḥ
purā vṛtreṇa daityena bhinnadehāḥ sahasraśaḥ |
50 | hṛtatejobalāḥ sarve tadā sendrā divaukasaḥ
brahmāṇaṃ śaraṇaṃ jagmur vṛtrād bhītā mahāsurāt |
51 | devā ūcuḥ |
51 | pramarditānāṃ vṛtreṇa devānāṃ devasattama
gatir bhava suraśreṣṭha trāhi no mahato bhayāt |
52 | droṇa uvāca |
52 | atha pārśve sthitaṃ viṣṇuṃ śakrādīṃś ca surottamān
prāha tathyam idaṃ vākyaṃ viṣaṇṇān surasattamān |
53 | rakṣyā me satataṃ devāḥ sahendrāḥ sadvijātayaḥ
tvaṣṭuḥ sudurdharaṃ tejo yena vṛtro vinirmitaḥ |
54 | tvaṣṭrā purā tapas taptvā varṣāyutaśataṃ tadā
vṛtro vinirmito devāḥ prāpyānujñāṃ maheśvarāt |
55 | sa tasyaiva prasādād vai hanyād eva ripur balī
nāgatvā śaṃkarasthānaṃ bhagavān dṛśyate haraḥ |
56 | dṛṣṭvā haniṣyatha ripuṃ kṣipraṃ gacchata mandaram
yatrāste tapasāṃ yonir dakṣayajñavināśanaḥ pinākī sarvabhūteśo bhaganetranipātanaḥ |
57 | te gatvā sahitā devā brahmaṇā saha mandaram
apaśyaṃs tejasāṃ rāśiṃ sūryakoṭisamaprabham |
58 | so 'bravīt svāgataṃ devā brūta kiṃ karavāṇy aham
amoghaṃ darśanaṃ mahyaṃ kāmaprāptir ato 'stu vaḥ |
59 | evam uktās tu te sarve pratyūcus taṃ divaukasaḥ
tejo hṛtaṃ no vṛtreṇa gatir bhava divaukasām |
60 | mūrtīr īkṣaṣva no deva prahārair jarjarīkṛtāḥ
śaraṇaṃ tvāṃ prapannāḥ sma gatir bhava maheśvara |
61 | maheśvara uvāca |
61 | viditaṃ me yathā devāḥ kṛtyeyaṃ sumahābalā
tvaṣṭus tejobhavā ghorā durnivāryākṛtātmabhiḥ |
62 | avaśyaṃ tu mayā kāryaṃ sāhyaṃ sarvadivaukasām
mamedaṃ gātrajaṃ śakra kavacaṃ gṛhya bhāsvaram badhānānena mantreṇa mānasena sureśvara |
63 | droṇa uvāca |
63 | ity uktvā varadaḥ prādād varma tan mantram eva ca
sa tena varmaṇā guptaḥ prāyād vṛtracamūṃ prati |
64 | nānāvidhaiś ca śastraughaiḥ pātyamānair mahāraṇe
na saṃdhiḥ śakyate bhettuṃ varmabandhasya tasya tu |
65 | tato jaghāna samare vṛtraṃ devapatiḥ svayam
taṃ ca matramayaṃ bandhaṃ varma cāṅgirase dadau |
66 | aṅgirāḥ prāha putrasya mantrajñasya bṛhaspateḥ
bṛhaspatir athovāca agniveśyāya dhīmate |
67 | agniveśyo mama prādāt tena badhnāmi varma te
tavādya deharakṣārthaṃ mantreṇa nṛpasattama |
68 | saṃjaya uvāca |
68 | evam uktvā tato droṇas tava putraṃ mahādyutiḥ
punar eva vacaḥ prāha śanair ācāryapuṃgavaḥ |
69 | brahmasūtreṇa badhnāmi kavacaṃ tava pārthiva
hiraṇyagarbheṇa yathā baddhaṃ viṣṇoḥ purā raṇe |
70 | yathā ca brahmaṇā baddhaṃ saṃgrāme tārakāmaye
śakrasya kavacaṃ divyaṃ tathā badhnāmy ahaṃ tava |
71 | baddhvā tu kavacaṃ tasya mantreṇa vidhipūrvakam
preṣayām āsa rājānaṃ yuddhāya mahate dvijaḥ |
72 | sa saṃnaddho mahābāhur ācāryeṇa mahātmanā
rathānāṃ ca sahasreṇa trigartānāṃ prahāriṇām |
73 | tathā dantisahasreṇa mattānāṃ vīryaśālinām
aśvānām ayutenaiva tathānyaiś ca mahārathaiḥ |
74 | vṛtaḥ prāyān mahābāhur arjunasya rathaṃ prati
nānāvāditraghoṣeṇa yathā vairocanis tathā |
75 | tataḥ śabdo mahān āsīt sainyānāṃ tava bhārata
agādhaṃ prasthitaṃ dṛṣṭvā samudram iva kauravam |