Book 7 Chapter 68 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | hate sudakṣiṇe rājan vīre caiva śrutāyudhe
javenābhyadravan pārthaṃ kupitāḥ sainikās tava |
2 | abhīṣāhāḥ śūrasenāḥ śibayo 'tha vasātayaḥ
abhyavarṣaṃs tato rājañ śaravarṣair dhanaṃjayam |
3 | teṣāṃ ṣaṣṭiśatānāryān prāmathnāt pāṇḍavaḥ śaraiḥ
te sma bhītāḥ palāyanta vyāghrāt kṣudramṛgā iva |
4 | te nivṛtya punaḥ pārthaṃ sarvataḥ paryavārayan
raṇe sapatnān nighnantaṃ jigīṣantan parān yudhi |
5 | teṣām āpatatāṃ tūrṇaṃ gāṇḍīvapreṣitaiḥ śaraiḥ
śirāṃsi pātayām āsa bāhūṃś caiva dhanaṃjayaḥ |
6 | śirobhiḥ patitais tatra bhūmir āsīn nirantarā
abhracchāyeva caivāsīd dhvāṅkṣagṛdhravaḍairyudhi |
7 | teṣu tūtsādyamāneṣu krodhāmarṣasamanvitau
śrutāyuś cācyutāyuś ca dhanaṃjayam ayudhyatām |
8 | balinau spardhinau vīrau kulajau bāhuśālinau
tāv enaṃ śaravarṣāṇi savyadakṣiṇam asyatām |
9 | tvarāyuktau mahārāja prārthayānau mahad yaśaḥ
arjunasya vadhaprepsū putrārthe tava dhanvinau |
10 | tāv arjunaṃ sahasreṇa patriṇāṃ nataparvaṇām
pūrayām āsatuḥ kruddhau taḍāgaṃ jaladau yathā |
11 | śrutāyuś ca tataḥ kruddhas tomareṇa dhanaṃjayam
ājaghāna rathaśreṣṭhaḥ pītena niśitena ca |
12 | so 'tividdho balavatā śatruṇā śatrukarśanaḥ
ājagāma paraṃ mohaṃ mohayan keśavaṃ raṇe |
13 | etasminn eva kāle tu so 'cyutāyur mahārathaḥ
śūlena bhṛśatīkṣṇena tāḍayām āsa pāṇḍavam |
14 | kṣate kṣāraṃ sa hi dadau pāṇḍavasya mahātmanaḥ
pārtho 'pi bhṛśasaṃviddho dhvajayaṣṭiṃ samāśritaḥ |
15 | tataḥ sarvasya sainyasya tāvakasya viśāṃ pate
siṃhanādo mahān āsīd dhataṃ matvā dhanaṃjayam |
16 | kṛṣṇaś ca bhṛśasaṃtapto dṛṣṭvā pārthaṃ vicetasam
āśvāsayat suhṛdyābhir vāgbhis tatra dhanaṃjayam |
17 | tatas tau rathināṃ śreṣṭhau labdhalakṣau dhanaṃjayam
vāsudevaṃ ca vārṣṇeyaṃ śaravarṣaiḥ samantataḥ |
18 | sacakrakūbararathaṃ sāśvadhvajapatākinam
adṛśyaṃ cakratur yuddhe tad adbhutam ivābhavat |
19 | pratyāśvastas tu bībhatsuḥ śanakair iva bhārata
pretarājapuraṃ prāpya punaḥ pratyāgato yathā |
20 | saṃchannaṃ śarajālena rathaṃ dṛṣṭvā sakeśavam
śatrū cābhimukhau dṛṣṭvā dīpyamānāv ivānalau |
21 | prāduścakre tataḥ pārthaḥ śākram astraṃ mahārathaḥ
tasmād āsan sahasrāṇi śarāṇāṃ nataparvaṇām |
22 | te jaghnus tau maheṣvāsau tābhyāṃ sṛṣṭāṃś ca sāyakān
vicerur ākāśagatāḥ pārthabāṇavidāritāḥ |
23 | pratihatya śarāṃs tūrṇaṃ śaravegena pāṇḍavaḥ
pratasthe tatra tatraiva yodhayan vai mahārathān |
24 | tau ca phalgunabāṇaughair vibāhuśirasau kṛtau
vasudhām anvapadyetāṃ vātanunnāv iva drumau |
25 | śrutāyuṣaś ca nidhanaṃ vadhaś caivācyutāyuṣaḥ
lokavismāpanam abhūt samudrasyeva śoṣaṇam |
26 | tayoḥ padānugān hatvā punaḥ pañcaśatān rathān
abhyagād bhāratīṃ senāṃ nighnan pārtho varān varān |
27 | śrutāyuṣaṃ ca nihataṃ prekṣya caivācyutāyuṣam
ayutāyuś ca saṃkruddho dīrghāyuś caiva bhārata |
28 | putrau tayor naraśreṣṭhau kaunteyaṃ pratijagmatuḥ
kirantau vividhān bāṇān pitṛvyasanakarśitau |
29 | tāv arjuno muhūrtena śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ
preṣayat paramakruddho yamasya sadanaṃ prati |
30 | loḍayantam anīkāni dvipaṃ padmasaro yathā
nāśaknuvan vārayituṃ pārthaṃ kṣatriyapuṃgavāḥ |
31 | aṅgās tu gajavāreṇa pāṇḍavaṃ paryavārayan
kruddhāḥ sahasraśo rājañ śikhitā hastisādinaḥ |
32 | duryodhanasamādiṣṭāḥ kuñjaraiḥ parvatopamaiḥ
prācyāś ca dākṣiṇātyāś ca kaliṅgapramukhā nṛpāḥ |
33 | teṣām āpatatāṃ śīghraṃ gāṇḍīvapreṣitaiḥ śaraiḥ
nicakarta śirāṃsy ugrau bāhūn api subhūṣaṇān |
34 | taiḥ śirobhir mahī kīrṇā bāhubhiś ca sahāṅgadaiḥ
babhau kanakapāṣāṇā bhujagair iva saṃvṛtā |
35 | bāhavo viśikhaiś chinnāḥ śirāṃsy unmathitāni ca
cyavamānāny adṛśyanta drumebhya iva pakṣiṇaḥ |
36 | śaraiḥ sahasraśo viddhā dvipāḥ prasrutaśoṇitāḥ
vyadṛśyantādrayaḥ kāle gairikāmbusravā iva |
37 | nihatāḥ śerate smānye bībhatsor niśitaiḥ śaraiḥ
gajapṛṣṭhagatā mlecchā nānāvikṛtadarśanāḥ |
38 | nānāveṣadharā rājan nānāśastraughasaṃvṛtāḥ
rudhireṇānuliptāṅgā bhānti citraiḥ śarair hatāḥ |
39 | śoṇitaṃ nirvamanti sma dvipāḥ pārthaśarāhatāḥ
sahasraśaś chinnagātrāḥ sārohāḥ sapadānugāḥ |
40 | cukruśuś ca nipetuś ca babhramuś cāpare diśaḥ
bhṛśaṃ trastāś ca bahudhā svānena mamṛdur gajāḥ sāntarāyudhikā mattā dvipās tīkṣṇaviṣopamāḥ |
41 | vidanty asuramāyāṃ ye sughorā ghoracakṣuṣaḥ
yavanāḥ pāradāś caiva śakāś ca sunikaiḥ saha |
42 | goyoniprabhavā mlecchāḥ kālakalpāḥ prahāriṇaḥ
dārvābhisārā daradāḥ puṇḍrāś ca saha bāhlikaiḥ |
43 | na te sma śakyāḥ saṃkhyātuṃ vrātāḥ śatasahasraśaḥ
vṛṣṭis tathāvidhā hy āsīc chalabhānām ivāyatiḥ |
44 | abhracchāyām iva śaraiḥ sainye kṛtvā dhanaṃjayaḥ
muṇḍārdhamuṇḍajaṭilān aśucīñ jaṭilānanān mlecchān aśātayat sarvān sametān astramāyayā |
45 | śaraiś ca śataśo viddhās te saṃghāḥ saṃghacāriṇaḥ
prādravanta raṇe bhītā girigahvaravāsinaḥ |
46 | gajāśvasādimlecchānāṃ patitānāṃ śataiḥ śaraiḥ
vaḍāḥ kaṅkā vṛkā bhūmāv apiban rudhiraṃ mudā |
47 | pattyaśvarathanāgaiś ca pracchannakṛtasaṃkramām
śaravarṣaplavāṃ ghorāṃ keśaśaivalaśāḍvalām prāvartayan nadīm ugrāṃ śoṇitaughataraṅgiṇīm |
48 | śirastrāṇakṣudramatsyāṃ yugānte kālasaṃbhṛtām
akarod gajasaṃbādhāṃ nadīm uttaraśoṇitām dehebhyo rājaputrāṇāṃ nāgāśvarathasādinām |
49 | yathā sthalaṃ ca nimnaṃ ca na syād varṣati vāsave
tathāsīt pṛthivī sarvā śoṇitena pariplutā |
50 | ṣaṭsahasrān varān vīrān punar daśaśatān varān
prāhiṇon mṛtyulokāya kṣatriyān kṣatriyarṣabhaḥ |
51 | śaraiḥ sahasraśo viddhā vidhivat kalpitā dvipāḥ
śerate bhūmim āsādya śailā vajrahatā iva |
52 | sa vājirathamātaṅgān nighnan vyacarad arjunaḥ
prabhinna iva mātaṅgo mṛdnan naḍavanaṃ yathā |
53 | bhūridrumalatāgulmaṃ śuṣkendhanatṛṇolapam
nirdahed analo 'raṇyaṃ yathā vāyusamīritaḥ |
54 | sainyāraṇyaṃ tava tathā kṛṣṇānilasamīritaḥ
śarārcir adahat kruddhaḥ pāṇḍavāgnir dhanaṃjayaḥ |
55 | śūnyān kurvan rathopasthān mānavaiḥ saṃstaran mahīm
prānṛtyad iva saṃbādhe cāpahasto dhanaṃjayaḥ |
56 | vajrakalpaiḥ śarair bhūmiṃ kurvann uttaraśoṇitām
prāviśad bhāratīṃ senāṃ saṃkruddho vai dhanaṃjayaḥ taṃ śrutāyus tathāmbaṣṭho vrajamānaṃ nyavārayat |
57 | tasyārjunaḥ śarais tīkṣṇaiḥ kaṅkapatraparicchadaiḥ
nyapātayad dhayāñ śīghraṃ yatamānasya māriṣa dhanuś cāsyāparaiś chittvā śaraiḥ pārtho vicakrame |
58 | ambaṣṭhas tu gadāṃ gṛhya krodhaparyākulekṣaṇaḥ
āsasāda raṇe pārthaṃ keśavaṃ ca mahāratham |
59 | tataḥ sa prahasan vīro gadām udyamya bhārata
ratham āvārya gadayā keśavaṃ samatāḍayat |
60 | gadayā tāḍitaṃ dṛṣṭvā keśavaṃ paravīrahā
arjuno bhṛśasaṃkruddhaḥ so 'mbaṣṭhaṃ prati bhārata |
61 | tataḥ śarair hemapuṅkhaiḥ sagadaṃ rathināṃ varam
chādayām āsa samare meghaḥ sūryam ivoditam |
62 | tato 'paraiḥ śaraiś cāpi gadāṃ tasya mahātmanaḥ
acūrṇayat tadā pārthas tad adbhutam ivābhavat |
63 | atha tāṃ patitāṃ dṛṣṭvā gṛhyānyāṃ mahatīṃ gadām
arjunaṃ vāsudevaṃ ca punaḥ punar atāḍayat |
64 | tasyārjunaḥ kṣuraprābhyāṃ sagadāv udyatau bhujau
cicchedendradhvajākārau śiraś cānyena patriṇā |
65 | sa papāta hato rājan vasudhām anunādayan
indradhvaja ivotsṛṣṭo yantranirmuktabandhanaḥ |
66 | rathānīkāvagāḍhaś ca vāraṇāśvaśatair vṛtaḥ
so 'dṛśyata tadā pārtho ghanaiḥ sūrya ivāvṛtaḥ |