Book 7 Chapter 67 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | saṃniruddhas tu taiḥ pārtho mahābalaparākramaḥ
drutaṃ samanuyātaś ca droṇena rathināṃ varaḥ |
2 | kirann iṣugaṇāṃs tikṣṇān svaraśmīn iva bhāskaraḥ
tāpayām āsa tat sainyaṃ dehaṃ vyādhigaṇo yathā |
3 | aśvo viddho dhvajaś chinnaḥ sārohaḥ patito gajaḥ
chatrāṇi cāpaviddhāni rathāś cakrair vinā kṛtāḥ |
4 | vidrutāni ca sainyāni śarārtāni samantataḥ
ity āsīt tumulaṃ yuddhaṃ na prājñāyata kiṃ cana |
5 | teṣām āyacchatāṃ saṃkhye parasparam ajihmagaiḥ
arjuno dhvajinīṃ rājann abhīkṣṇaṃ samakampayat |
6 | satyāṃ cikīrṣamāṇas tu pratijñāṃ satyasaṃgaraḥ
abhyadravad rathaśreṣṭhaṃ śoṇāśvaṃ śvetavāhanaḥ |
7 | taṃ droṇaḥ pañcaviṃśatyā marmabhidbhir ajihmagaiḥ
antevāsinam ācāryo maheṣvāsaṃ samardayat |
8 | taṃ tūrṇam iva bībhatsuḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ
abhyadhāvad iṣūn asyann iṣuvegavighātakān |
9 | tasyāśu kṣipato bhallān bhallaiḥ saṃnataparvabhiḥ
pratyavidhyad ameyātmā brahmāstraṃ samudīrayan |
10 | tad adbhutam apaśyāma droṇasyācāryakaṃ yudhi
yatamāno yuvā nainaṃ pratyavidhyad yad arjunaḥ |
11 | kṣarann iva mahāmegho vāridhārāḥ sahasraśaḥ
droṇameghaḥ pārthaśailaṃ vavarṣa śaravṛṣṭibhiḥ |
12 | arjunaḥ śaravarṣaṃ tad brahmāstreṇaiva māriṣa
pratijagrāha tejasvī bāṇair bāṇān viśātayan |
13 | droṇas tu pañcaviṃśatyā śvetavāhanam ārdayat
vāsudevaṃ ca saptatyā bāhvor urasi cāśugaiḥ |
14 | pārthas tu prahasan dhīmān ācāryaṃ sa śaraughiṇam
visṛjantaṃ śitān bāṇān avārayata taṃ yudhi |
15 | atha tau vadhyamānau tu droṇena rathasattamau
āvarjayetāṃ durdharṣaṃ yugāntāgnim ivotthitam |
16 | varjayan niśitān bāṇān droṇacāpaviniḥsṛtān
kirīṭamālī kaunteyo bhojānīkaṃ nyapātayat |
17 | so 'ntarā kṛtavarmāṇaṃ kāmbojaṃ ca sudakṣiṇam
abhyayād varjayan droṇaṃ mainākam iva parvatam |
18 | tato bhojo naravyāghraṃ duḥsahaḥ kurusattama
avidhyat tūrṇam avyagro daśabhiḥ kaṅkapatribhiḥ |
19 | tam arjunaḥ śitenājau rājan vivyādha patriṇā
punaś cānyais tribhir bāṇair mohayann iva sātvatam |
20 | bhojas tu prahasan pārthaṃ vāsudevaṃ ca mādhavam
ekaikaṃ pañcaviṃśatyā sāyakānāṃ samārpayat |
21 | tasyārjuno dhanuś chittvā vivyādhainaṃ trisaptabhiḥ
śarair agniśikhākāraiḥ kruddhāśīviṣasaṃnibhaiḥ |
22 | athānyad dhanur ādāya kṛtavarmā mahārathaḥ
pañcabhiḥ sāyakais tūrṇaṃ vivyādhorasi bhārata |
23 | punaś ca niśitair bāṇaiḥ pārthaṃ vivyādha pañcabhiḥ
taṃ pārtho navabhir bāṇair ājaghāna stanāntare |
24 | viṣaktaṃ dṛśya kaunteyaṃ kṛtavarmarathaṃ prati
cintayām āsa vārṣṇeyo na naḥ kālātyayo bhavet |
25 | tataḥ kṛṣṇo 'bravīt pārthaṃ kṛtavarmaṇi mā dayām
kurusāṃbandhikaṃ kṛtvā pramathyainaṃ viśātaya |
26 | tataḥ sa kṛtavarmāṇaṃ mohayitvārjunaḥ śaraiḥ
abhyagāj javanair aśvaiḥ kāmbojānām anīkinīm |
27 | amarṣitas tu hārdikhyaḥ praviṣṭe śvetavāhane
vidhunvan saśaraṃ cāpaṃ pāñcālyābhyāṃ samāgataḥ |
28 | cakrarakṣau tu pāñcālyāv arjunasya padānugau
paryavārayad āyāntau kṛtavarmā ratheṣubhiḥ |
29 | tāv avidhyat tato bhojaḥ sarvapāraśavaiḥ śaraiḥ
tribhir eva yudhāmanyuṃ caturbhiś cottamaujasam |
30 | tāv apy enaṃ vivyadhatur daśabhir daśabhiḥ śaraiḥ
saṃcicchidatur apy asya dhvajaṃ kārmukam eva ca |
31 | athānyad dhanur ādāya hārdikyaḥ krodhamūrchitaḥ
kṛtvā vidhanuṣau vīrau śaravarṣair avākirat |
32 | tāv anye dhanuṣī sajye kṛtvā bhojaṃ vijaghnatuḥ
tenāntareṇa bībhatsur viveśāmitravāhinīm |
33 | na lebhāte tu tau dvāraṃ vāritau kṛtavarmaṇā
dhārtarāṣṭreṣv anīkeṣu yatamānau nararṣabhau |
34 | anīkāny ardayan yuddhe tvaritaḥ śvetavāhanaḥ
nāvadhīt kṛtavarmāṇaṃ prāptam apy arisūdanaḥ |
35 | taṃ dṛṣṭvā tu tathāyāntaṃ śūro rājā śrutāyudhaḥ
abhyadravat susaṃkruddho vidhunvāno mahad dhanuḥ |
36 | sa pārthaṃ tribhir ānarchat saptatyā ca janārdanam
kṣurapreṇa sutīkṣṇena pārthaketum atāḍayat |
37 | tam arjuno navatyā tu śarāṇāṃ nataparvaṇām
ājaghāna bhṛśaṃ kruddhas tottrair iva mahādvipam |
38 | sa tan na mamṛṣe rājan pāṇḍaveyasya vikramam
athainaṃ saptasaptatyā nārācānāṃ samārpayat |
39 | tasyārjuno dhanuś chittvā śarāvāpaṃ nikṛtya ca
ājaghānorasi kruddhaḥ saptabhir nataparvabhiḥ |
40 | athānyad dhanur ādāya sa rājā krodhamūrchitaḥ
vāsaviṃ navabhir bāṇair bāhvor urasi cārpayat |
41 | tato 'rjunaḥ smayann eva śrutāyudham ariṃdamaḥ
śarair anekasāhasraiḥ pīḍayām āsa bhārata |
42 | aśvāṃś cāsyāvadhīt tūrṇaṃ sārathiṃ ca mahārathaḥ
vivyādha cainaṃ saptatyā nārācānāṃ mahābalaḥ |
43 | hatāśvaṃ ratham utsṛjya sa tu rājā śrutāyudhaḥ
abhyadravad raṇe pārthaṃ gadām udyamya vīryavān |
44 | varuṇasyātmajo vīraḥ sa tu rājā śrutāyudhaḥ
parṇāśā jananī yasya śītatoyā mahānadī |
45 | tasya mātābravīd vākyaṃ varuṇaṃ putrakāraṇāt
avadhyo 'yaṃ bhavelloke śatrūṇāṃ tanayo mama |
46 | varuṇas tv abravīt prīto dadāmy asmai varaṃ hitam
divyam astraṃ sutas te 'yaṃ yanāvadhyo bhaviṣyati |
47 | nāsti cāpy amaratvaṃ vai manuṣyasya kathaṃ cana
sarveṇāvaśyamartavyaṃ jātena saritāṃ vare |
48 | durdharṣas tv eṣa śatrūṇāṃ raṇeṣu bhavitā sadā
astrasyāsya prabhāvād vai vyetu te mānaso jvaraḥ |
49 | ity uktvā varuṇaḥ prādād gadāṃ mantrapuraskṛtām
yām āsādya durādharṣaḥ sarvaloke śrutāyudhaḥ |
50 | uvāca cainaṃ bhagavān punar eva jaleśvaraḥ
ayudhyati na moktavyā sā tvayy eva pated iti |
51 | sa tayā vīraghātinyā janārdanam atāḍayat
pratijagrāha tāṃ kṛṣṇaḥ pīnenāṃsena vīryavān |
52 | nākampayata śauriṃ sā vindhyaṃ girim ivānilaḥ
pratyabhyayāt taṃ viproḍhā kṛtyeva duradhiṣṭhitā |
53 | jaghāna cāsthitaṃ vīraṃ śrutāyudham amarṣaṇam
hatvā śrutāyudhaṃ vīraṃ jagatīm anvapadyata |
54 | hāhākāro mahāṃs tatra sainyānāṃ samajāyata
svenāstreṇa hataṃ dṛṣṭvā śrutāyudham ariṃdamam |
55 | ayudhyamānāya hi sā keśavāya narādhipa
kṣiptā śrutāyudhenātha tasmāt tam avadhīd gadā |
56 | yathoktaṃ varuṇenājau tathā sa nidhanaṃ gataḥ
vyasuś cāpy apatad bhūmau prekṣatāṃ sarvadhanvinām |
57 | patamānas tu sa babhau parṇāśāyāḥ priyaḥ sutaḥ
saṃbhagna iva vātena bahuśākho vanaspatiḥ |
58 | tataḥ sarvāṇi sainyāni senāmukhyāś ca sarvaśaḥ
prādravanta hataṃ dṛṣṭvā śrutāyudham ariṃdamam |
59 | tatha kāmbojarājasya putraḥ śūraḥ sudakṣiṇaḥ
abhyayāj javanair aśvaiḥ phalgunaṃ śatrusūdanam |
60 | tasya pārthaḥ śarān sapta preṣayām āsa bhārata
te taṃ śūraṃ vinirbhidya prāviśan dharaṇītalam |
61 | so 'tividdhaḥ śarais tīkṣṇair gāṇḍīvapreṣitair mṛdhe
arjunaṃ prativivyādha daśabhiḥ kaṅkapatribhiḥ |
62 | vāsudevaṃ tribhir viddhvā punaḥ pārthaṃ ca pañcabhiḥ
tasya pārtho dhanuś chittvā ketuṃ ciccheda māriṣa |
63 | bhallābhyāṃ bhṛśatīkṣṇābhyāṃ taṃ ca vivyādha pāṇḍavaḥ
sa tu pārthaṃ tribhir viddhvā siṃhanādam athānadat |
64 | sarvapāraśavīṃ caiva śaktiṃ śūraḥ sudakṣiṇaḥ
saghaṇṭāṃ prāhiṇod ghorāṃ kruddho gāṇḍīvadhanvane |
65 | sā jvalantī maholkeva tam āsādya mahāratham
savisphuliṅgā nirbhidya nipapāta mahītale |
66 | taṃ caturdaśabhiḥ pārtho nārācaiḥ kaṅkapatribhiḥ
sāśvadhvajadhanuḥsūtaṃ vivyādhācintyavikramaḥ rathaṃ cānyaiḥ subahubhiś cakre viśakalaṃ śaraiḥ |
67 | sudakṣiṇaṃ tu kāmbojaṃ moghasaṃkalpavikramam
bibheda hṛdi bāṇena pṛthudhāreṇa pāṇḍavaḥ |
68 | sa bhinnamarmā srastāṅgaḥ prabhraṣṭamukuṭāṅgadaḥ
papātābhimukhaḥ śūro yantramukta iva dhvajaḥ |
69 | gireḥ śikharajaḥ śrīmān suśākhaḥ supratiṣṭhitaḥ
nirbhagna iva vātena karṇikāro himātyaye |
70 | śete sma nihato bhūmau kāmbojāstaraṇocitaḥ
sudarśanīyas tāmrākṣaḥ karṇinā sa sudakṣiṇaḥ putraḥ kāmbojarājasya pārthena vinipātitaḥ |
71 | tataḥ sarvāṇi sainyāni vyadravanta sutasya te
hataṃ śrutāyudhaṃ dṛṣṭvā kāmbojaṃ ca sudakṣiṇam |