Book 7 Chapter 64 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | tato vyūḍheṣv anīkeṣu samutkruṣṭeṣu māriṣa
tāḍyamānāsu bherīṣu mṛdaṅgeṣu nadatsu ca |
2 | anīkānāṃ ca saṃhrāde vāditrāṇāṃ ca nisvane
pradhmāpiteṣu śaṅkheṣu saṃnāde lomaharṣaṇe |
3 | abhihārayatsu śanakair bharateṣu yuyutsuṣu
raudre muhūrte saṃprāpte savyasācī vyadṛśyata |
4 | vaḍānāṃ vāyasānāṃ ca purastāt savyasācinaḥ
bahulāni sahasrāṇi prākrīḍaṃs tatra bhārata |
5 | mṛgāś ca ghorasaṃnādāḥ śivāś cāśivadarśanāḥ
dakṣiṇena prayātānām asmākaṃ prāṇadaṃs tathā |
6 | sanirghātā jvalantyaś ca petur ulkāḥ samantataḥ
cacāla ca mahī kṛtsnā bhaye ghore samutthite |
7 | viṣvag vātāḥ sanirghātā rūkṣāḥ śarkaravarṣiṇaḥ
vavur āyāti kaunteye saṃgrāme samupasthite |
8 | nākulis tu śatānīko dhṛṣṭadyumnaś ca pārṣataḥ
pāṇḍavānām anīkāni prājñau tau vyūhatus tadā |
9 | tato rathasahasreṇa dviradānāṃ śatena ca
tribhir aśvasahasraiś ca padātīnāṃ śataiḥ śataiḥ |
10 | adhyardhamātre dhanuṣāṃ sahasre tanayas tava
agrataḥ sarvasainyānāṃ sthitvā durmarṣaṇo 'bravīt |
11 | adya gāṇḍīvadhanvānaṃ tapantaṃ yuddhadurmadam
aham āvārayiṣyāmi veleva makarālayam |
12 | adya paśyantu saṃgrāme dhanaṃjayam amarṣaṇam
viṣaktaṃ mayi durdharṣam aśmakūṭam ivāśmani |
13 | evaṃ bruvan mahārāja mahātmā sa mahāmatiḥ
maheṣvāsair vṛto rājan maheṣvāso vyavasthitaḥ |
14 | tato 'ntaka iva kruddhaḥ savajra iva vāsavaḥ
daṇḍapāṇir ivāsahyo mṛtyuḥ kālena coditaḥ |
15 | śūlapāṇir ivākṣobhyo varuṇaḥ pāśavān iva
yugāntāgnir ivārciṣmān pradhakṣyan vai punaḥ prajāḥ |
16 | krodhāmarṣabaloddhūto nivātakavacāntakaḥ
jayo jetā sthitaḥ satye pārayiṣyan mahāvratam |
17 | āmuktakavacaḥ khaḍgī jāmbūnadakirīṭabhṛt
śubhravarmāmbaradharaḥ svaṅgadī cārukuṇḍalī |
18 | rathapravaram āsthāya naro nārāyaṇānugaḥ
vidhunvan gāṇḍivaṃ saṃkhye babhau sūrya ivoditaḥ |
19 | so 'grānīkasya mahata iṣupāte dhanaṃjayaḥ
vyavasthāpya rathaṃ sajjaṃ śaṅkhaṃ dadhmau pratāpavān |
20 | atha kṛṣṇo 'py asaṃbhrāntaḥ pārthena saha māriṣa
prādhmāpayat pāñcajanyaṃ śaṅkhapravaram ojasā |
21 | tayoḥ śaṅkhapraṇādena tava sainye viśāṃ pate
āsan saṃhṛṣṭaromāṇaḥ kampitā gatacetasaḥ |
22 | yathā trasanti bhūtāni sarvāṇy aśaninisvanāt
tathā śaṅkhapraṇādena vitresus tava sainikāḥ |
23 | prasusruvuḥ śakṛnmūtraṃ vāhanāni ca sarvaśaḥ
evaṃ savāhanaṃ sarvam āvignam abhavad balam |
24 | vyaṣīdanta narā rājañ śaṅkhaśabdena māriṣa
visaṃjñāś cābhavan ke cit ke cid rājan vitatrasuḥ |
25 | tataḥ kapir mahānādaṃ saha bhūtair dhvajālayaiḥ
akarod vyāditāsyaś ca bhīṣayaṃs tava sainikān |
26 | tataḥ śaṅkhāś ca bheryaś ca mṛdaṅgāś cānakaiḥ saha
punar evābhyahanyanta tava sainyapraharṣaṇāḥ |
27 | nānāvāditrasaṃhrādaiḥ kṣveḍitāsphoṭitākulaiḥ
siṃhanādaiḥ savāditraiḥ samāhūtair mahārathaiḥ |
28 | tasmin sutumule śabde bhīrūṇāṃ bhayavardhane
atīva hṛṣṭo dāśārham abravīt pākaśāsaniḥ |
29 | codayāśvān hṛṣīkeśa yatra durmarṣaṇaḥ sthitaḥ
etad bhittvā gajānīkaṃ pravekṣyāmy arivāhinīm |
30 | evam ukto mahābāhuḥ keśavaḥ savyasācinā
acodayad dhayāṃs tatra yatra durmarṣaṇaḥ sthitaḥ |
31 | sa saṃprahāras tumulaḥ saṃpravṛttaḥ sudāruṇaḥ
ekasya ca bahūnāṃ ca rathanāganarakṣayaḥ |
32 | tataḥ sāyakavarṣeṇa parjanya iva vṛṣṭimān
parān avākirat pārthaḥ parvatān iva nīradaḥ |
33 | te cāpi rathinaḥ sarve tvaritāḥ kṛtahastavat
avākiran bāṇajālais tataḥ kṛṣṇadhanaṃjayau |
34 | tataḥ kruddho mahābāhur vāryamāṇaḥ parair yudhi
śirāṃsi rathināṃ pārthaḥ kāyebhyo 'pāharac charaiḥ |
35 | udbhrāntanayanair vaktraiḥ saṃdaṣṭoṣṭhapuṭaiḥ śubhaiḥ
sakuṇḍalaśirastrāṇair vasudhā samakīryata |
36 | puṇḍarīkavanānīva vidhvastāni samantataḥ
vinikīrṇāni yodhānāṃ vadanāni cakāśire |
37 | tapanīyavicitrāṇi siktāni rudhireṇa ca
adṛśyanta yathā rājan meghasaṃghāḥ savidyutaḥ |
38 | śirasāṃ patatāṃ rājañ śabdo 'bhūt pṛthivītale
kālena paripakvānāṃ tālānāṃ patatām iva |
39 | tataḥ kabandhaḥ kaś cit tu dhanur ālambya tiṣṭhati
kaś cit khaḍgaṃ viniṣkṛṣya bhujenodyamya tiṣṭhati |
40 | nājānanta śirāṃsy urvyāṃ patitāni nararṣabhāḥ
amṛṣyamāṇāḥ kaunteyaṃ saṃgrāme jayagṛddhinaḥ |
41 | hayānām uttamāṅgaiś ca hastihastaiś ca medinī
bāhubhiś ca śirobhiś ca vīrāṇāṃ samakīryata |
42 | ayaṃ pārthaḥ kutaḥ pārtha eṣa pārtha iti prabho
tava sainyeṣu yodhānāṃ pārthabhūtam ivābhavat |
43 | anyonyam api cājaghnur ātmānam api cāpare
pārthabhūtam amanyanta jagat kālena mohitāḥ |
44 | niṣṭanantaḥ sarudhirā visaṃjñā gāḍhavedanāḥ
śayānā bahavo vīrāḥ kīrtayantaḥ suhṛjjanam |
45 | sabhiṇḍipālāḥ saprāsāḥ saśaktyṛṣṭiparaśvadhāḥ
saniryūhāḥ sanistriṃśāḥ saśarāsanatomarāḥ |
46 | sabāṇavarmābharaṇāḥ sagadāḥ sāṅgadā raṇe
mahābhujagasaṃkāśā bāhavaḥ parighopamāḥ |
47 | udveṣṭanti viceṣṭanti saṃveṣṭanti ca sarvaśaḥ
vegaṃ kurvanti saṃrabdhā nikṛttāḥ parameṣubhiḥ |
48 | yo yaḥ sma samare pārthaṃ pratisaṃrabhate naraḥ
tasya tasyāntako bāṇaḥ śarīram upasarpati |
49 | nṛtyato rathamārgeṣu dhanur vyāyacchatas tathā
na kaś cit tatra pārthasya dadarśāntaram aṇv api |
50 | yat tasya ghaṭamānasya kṣipraṃ vikṣipataḥ śarān
lāghavāt pāṇḍuputrasya vyasmayanta pare janāḥ |
51 | hastinaṃ hastiyantāram aśvam āśvikam eva ca
abhinat phalguno bāṇai rathinaṃ ca sasārathim |
52 | āvartamānam āvṛttaṃ yudhyamānaṃ ca pāṇḍavaḥ
pramukhe tiṣṭhamānaṃ ca na kaṃ cin na nihanti saḥ |
53 | yathodayan vai gagane sūryo hanti mahat tamaḥ
tathārjuno gajānīkam avadhīt kaṅkapatribhiḥ |
54 | hastibhiḥ patitair bhinnais tava sainyam adṛśyata
antakāle yathā bhūmir vinikīrṇair mahīdharaiḥ |
55 | yathā madhyaṃdine sūryo duṣprekṣyaḥ prāṇibhiḥ sadā
tathā dhanaṃjayaḥ kruddho duṣprekṣyo yudhi śatrubhiḥ |
56 | tat tathā tava putrasya sainyaṃ yudhi paraṃtapa
prabhagnaṃ drutam āvignam atīva śarapīḍitam |
57 | māruteneva mahatā meghānīkaṃ vidhūyatā
prakālyamānaṃ tat sainyaṃ nāśakat prativīkṣitum |
58 | pratodaiś cāpakoṭībhir huṃkāraiḥ sādhuvāhitaiḥ
kaśāpārṣṇyabhighātaiś ca vāgbhir ugrābhir eva ca |
59 | codayanto hayāṃs tūrṇaṃ palāyante sma tāvakāḥ
sādino rathinaś caiva pattayaś cārjunārditāḥ |
60 | pārṣṇyaṅguṣṭhāṅkuśair nāgāṃś codayantas tathāpare
śaraiḥ saṃmohitāś cānye tam evābhimukhā yayau tava yodhā hatotsāhā vibhrāntamanasas tadā |