Book 7 Chapter 57 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | kuntīputras tu taṃ mantraṃ smarann eva dhanaṃjayaḥ
pratijñām ātmano rakṣan mumohācintyavikramaḥ |
2 | taṃ tu śokena saṃtaptaṃ svapne kapivaradhvajam
āsasāda mahātejā dhyāyantaṃ garuḍadhvajaḥ |
3 | pratyutthānaṃ tu kṛṣṇasya sarvāvasthaṃ dhanaṃjayaḥ
nālopayata dharmātmā bhaktyā premṇā ca sarvadā |
4 | pratyutthāya ca govindaṃ sa tasmāy āsanaṃ dadau
na cāsane svayaṃ buddhiṃ bībhatsur vyadadhāt tadā |
5 | tataḥ kṛṣṇo mahātejā jānan pārthasya niścayam
kuntīputram idaṃ vākyam āsīnaḥ sthitam abravīt |
6 | mā viṣāde manaḥ pārtha kṛthāḥ kālo hi durjayaḥ
kālaḥ sarvāṇi bhūtāni niyacchati pare vidhau |
7 | kimarthaṃ ca viṣādas te tad brūhi vadatāṃ vara
na śocitavyaṃ viduṣā śokaḥ kāryavināśanaḥ |
8 | śocan nandayate śatrūn karśayaty api bāndhavān
kśīyate ca naras tasmān na tvaṃ śocitum arhasi |
9 | ity ukto vāsudevena bībhatsur aparājitaḥ
ābabhāṣe tadā vidvān idaṃ vacanam arthavat |
10 | mayā pratijñā mahatī jayadrathavadhe kṛtā
śvo 'smi hantā durātmānaṃ putraghnam iti keśava |
11 | matpratijñāvighātārthaṃ dhārtarāṣṭraiḥ kilācyuta
pṛṣṭhataḥ saindhavaḥ kāryaḥ sarvair gupto mahārathaiḥ |
12 | daśa caikā ca tāḥ kṛṣṇa akṣauhiṇyaḥ sudurjayāḥ
pratijñāyāṃ ca hīnāyāṃ kathaṃ jīveta madvidhaḥ |
13 | duḥkhopāyasya me vīra vikāṅkṣā parivartate
drutaṃ ca yāti savitā tata etad bravīmy aham |
14 | śokasthānaṃ tu tac chrutvā pārthasya dvijaketanaḥ
saṃspṛśyāmbhas tataḥ kṛṣṇaḥ prāṅmukhaḥ samavasthitaḥ |
15 | idaṃ vākyaṃ mahātejā babhāṣe puṣkarekṣaṇaḥ
hitārthaṃ pāṇḍuputrasya saindhavasya vadhe vṛtaḥ |
16 | pārtha pāśupataṃ nāma paramāstraṃ sanātanam
yena sarvān mṛdhe daityāñ jaghne devo maheśvaraḥ |
17 | yadi tad viditaṃ te 'dya śvo hantāsi jayadratham
atha jñātuṃ prapadyasva manasā vṛṣabhadhvajam |
18 | taṃ devaṃ manasā dhyāyañ joṣam āssva dhanaṃjaya
tatas tasya prasādāt tvaṃ bhaktaḥ prāpsyasi tan mahat |
19 | tataḥ kṛṣṇavacaḥ śrutvā saṃspṛśyāmbho dhanaṃjayaḥ
bhūmāv āsīna ekāgro jagāma manasā bhavam |
20 | tataḥ praṇihite brāhme muhūrte śubhalakṣaṇe
ātmānam arjuno 'paśyad gagane sahakeśavam |
21 | jyotirbhiś ca samākīrṇaṃ siddhacāraṇasevitam
vāyuvegagatiḥ pārthaḥ khaṃ bheje sahakeśavaḥ |
22 | keśavena gṛhītaḥ sa dakṣiṇe vibhunā bhuje
prekṣamāṇo bahūn bhāvāñ jagāmādbhutadarśanān |
23 | udīcyāṃ diśi dharmātmā so 'paśyac chvetaparvatam
kuberasya vihāre ca nalinīṃ padmabhūṣitām |
24 | saricchreṣṭhāṃ ca tāṃ gaṅgāṃ vīkṣamāṇo bahūdakām
sadāpuṣpaphalair vṛkṣair upetāṃ sphaṭikopalām |
25 | siṃhavyāghrasamākīrṇāṃ nānāmṛgagaṇākulām
puṇyāśramavatīṃ ramyāṃ manojñāṇḍajasevitām |
26 | mandarasya pradeśāṃś ca kiṃnarodgītanāditān
hemarūpyamayaiḥ śṛṅgair nānauṣadhividīpitān tathā mandāravṛkṣaiś ca puṣpitair upaśobhitān |
27 | snigdhāñjanacayākāraṃ saṃprāptaḥ kālaparvatam
puṇyaṃ himavataḥ pādaṃ maṇimantaṃ ca parvatam brahmatuṅgaṃ nadīś cānyās tathā janapadān api |
28 | suśṛṅgaṃ śataśṛṅgaṃ ca śaryātivanam eva ca
puṇyam aśvaśiraḥsthānaṃ sthānam ātharvaṇasya ca |
29 | vṛṣadaṃśaṃ ca śailendraṃ mahāmandaram eva ca
apsarobhiḥ samākīrṇaṃ kiṃnaraiś copaśobhitam |
30 | tāṃś ca śailān vrajan pārthaḥ prekṣate sahakeśavaḥ
śubhaiḥ prasravaṇair juṣṭān hemadhātuvibhūṣitān |
31 | candraraśmiprakāśāṅgīṃ pṛthivīṃ puramālinīm
samudrāṃś cādbhutākārān apaśyad bahulākarān |
32 | viyad dyāṃ pṛthivīṃ caiva paśyan viṣṇupade vrajan
vismitaḥ saha kṛṣṇena kṣipto bāṇa ivātyagāt |
33 | grahanakṣatrasomānāṃ sūryāgnyoś ca samatviṣam
apaśyata tadā pārtho jvalantam iva parvatam |
34 | samāsādya tu taṃ śailaṃ śailāgre samavasthitam
taponityaṃ mahātmānam apaśyad vṛṣabhadhvajam |
35 | sahasram iva sūryāṇāṃ dīpyamānaṃ svatejasā
śūlinaṃ jaṭilaṃ gauraṃ valkalājinavāsasam |
36 | nayanānāṃ sahasraiś ca vicitrāṅgaṃ mahaujasam
pārvatyā sahitaṃ devaṃ bhūtasaṃghaiś ca bhāsvaraiḥ |
37 | gītavāditrasaṃhrādais tālalāsyasamanvitam
valgitāsphoṭitotkruṣṭaiḥ puṇyagandhaiś ca sevitam |
38 | stūyamānaṃ stavair divyair munibhir brahmavādibhiḥ
goptāraṃ sarvabhūtānām iṣvāsadharam acyutam |
39 | vāsudevas tu taṃ dṛṣṭvā jagāma śirasā kṣitim
pārthena saha dharmātmā gṛṇan brahma sanātanam |
40 | lokādiṃ viśvakarmāṇam ajam īśānam avyayam
manasaḥ paramāṃ yoniṃ khaṃ vāyuṃ jyotiṣāṃ nidhim |
41 | sraṣṭāraṃ vāridhārāṇāṃ bhuvaś ca prakṛtiṃ parām
devadānavayakṣāṇāṃ mānavānāṃ ca sādhanam |
42 | yogināṃ paramaṃ brahma vyaktaṃ brahmavidāṃ nidhim
carācarasya sraṣṭāraṃ pratihartāram eva ca |
43 | kālakopaṃ mahātmānaṃ śakrasūryaguṇodayam
avandata tadā kṛṣṇo vāṅmanobuddhikarmabhiḥ |
44 | yaṃ prapaśyanti vidvāṃsaḥ sūkṣmādhyātmapadaiṣiṇaḥ
tam ajaṃ kāraṇātmānaṃ jagmatuḥ śaraṇaṃ bhavam |
45 | arjunaś cāpi taṃ devaṃ bhūyo bhūyo 'bhyavandata
jñātvaikaṃ bhūtabhavyādiṃ sarvabhūtabhavodbhavam |
46 | tatas tāv āgatau śarvaḥ provāca prahasann iva
svāgataṃ vāṃ naraśreṣṭhāv uttiṣṭhetāṃ gataklamau kiṃ ca vām īpsitaṃ vīrau manasaḥ kṣipram ucyatām |
47 | yena kāryeṇa saṃprāptau yuvāṃ tat sādhayāmi vām
vriyatām ātmanaḥ śreyas tat sarvaṃ pradadāni vām |
48 | tatas tad vacanaṃ śrutvā pratyutthāya kṛtāñjalī
vāsudevārjunau śarvaṃ tuṣṭuvāte mahāmatī |
49 | namo bhavāya śarvāya rudrāya varadāya ca
paśūnāṃ pataye nityam ugrāya ca kapardine |
50 | mahādevāya bhīmāya tryambakāya ca śambhave
īśānāya bhagaghnāya namo 'stv andhakaghātine |
51 | kumāragurave nityaṃ nīlagrīvāya vedhase
vilohitāya dhūmrāya vyādhāyānaparājite |
52 | nityaṃ nīlaśikhaṇḍāya śūline divyacakṣuṣe
hantre goptre trinetrāya vyādhāya vasuretase |
53 | acintyāyāmbikābhartre sarvadevastutāya ca
vṛṣadhvajāya piṅgāya jaṭine brahmacāriṇe |
54 | tapyamānāya salile brahmaṇyāyājitāya ca
viśvātmane viśvasṛje viśvam āvṛtya tiṣṭhate |
55 | namo namas te sevyāya bhūtānāṃ prabhave sadā
brahmavaktrāya śarvāya śaṃkarāya śivāya ca |
56 | namo 'stu vācaspataye prajānāṃ pataye namaḥ
namo viśvasya pataye mahatāṃ pataye namaḥ |
57 | namaḥ sahasraśirase sahasrabhujamanyave
sahasranetrapādāya namo 'saṃkhyeyakarmaṇe |
58 | namo hiraṇyavarṇāya hiraṇyakavacāya ca
bhaktānukampine nityaṃ sidhyatāṃ nau varaḥ prabho |
59 | evaṃ stutvā mahādevaṃ vāsudevaḥ sahārjunaḥ
prasādayām āsa bhavaṃ tadā hy astropalabdhaye |
60 | tato 'rjunaḥ prītamanā vavande vṛṣabhadhvajam
dadarśotphullanayanaḥ samastaṃ tejasāṃ nidhim |
61 | taṃ copahāraṃ svakṛtaṃ naiśaṃ naityakam ātmanaḥ
dadarśa tryambakābhyāśe vāsudevaniveditam |
62 | tato 'bhipūjya manasā śarvaṃ kṛṣṇaṃ ca pāṇḍavaḥ
icchāmy ahaṃ divyam astram ity abhāṣata śaṃkaram |
63 | tataḥ pārthasya vijñāya varārthe vacanaṃ prabhuḥ
vāsudevārjunau devaḥ smayamāno 'bhyabhāṣata |
64 | saro 'mṛtamayaṃ divyam abhyāśe śatrusūdanau
tatra me tad dhanur divyaṃ śaraś ca nihitaḥ purā |
65 | yena devārayaḥ sarve mayā yudhi nipātitāḥ
tata ānīyatāṃ kṛṣṇau saśaraṃ dhanur uttamam |
66 | tathety uktvā tu tau vīrau taṃ śarvaṃ pārṣadaiḥ saha
prasthitau tat saro divyaṃ divyāścaryaśatair vṛtam |
67 | nirdiṣṭaṃ yad vṛṣāṅkena puṇyaṃ sarvārthasādhakam
taj jagmatur asaṃbhrāntau naranārāyaṇāv ṛṣī |
68 | tatas tu tat saro gatvā sūryamaṇḍalasaṃnibham
nāgam antarjale ghoraṃ dadṛśāte 'rjunācyutau |
69 | dvitīyaṃ cāparaṃ nāgaṃ sahasraśirasaṃ varam
vamantaṃ vipulāṃ jvālāṃ dadṛśāte 'gnivarcasam |
70 | tataḥ kṛṣṇaś ca pārthaś ca saṃspṛśyāpaḥ kṛtāñjalī
tau nāgāv upatasthāte namasyantau vṛṣadhvajam |
71 | gṛṇantau vedaviduṣau tad brahma śatarudriyam
aprameyaṃ praṇamantau gatvā sarvātmanā bhavam |
72 | tatas tau rudramāhātmyād dhitvā rūpaṃ mahoragau
dhanur bāṇaś ca śatrughnaṃ tad dvaṃdvaṃ samapadyata |
73 | tato jagṛhatuḥ prītau dhanur bāṇaṃ ca suprabham
ājahratur mahātmānau dadatuś ca mahātmane |
74 | tataḥ pārśvād vṛṣāṅkasya brahmacārī nyavartata
piṅgākṣas tapasaḥ kṣetraṃ balavān nīlalohitaḥ |
75 | sa tad gṛhya dhanuḥśreṣṭhaṃ tasthau sthānaṃ samāhitaḥ
vyakarṣac cāpi vidhivat saśaraṃ dhanur uttamam |
76 | tasya maurvīṃ ca muṣṭiṃ ca sthānaṃ cālakṣya pāṇḍavaḥ
śrutvā mantraṃ bhavaproktaṃ jagrāhācintyavikramaḥ |
77 | sarasy eva ca taṃ bāṇaṃ mumocātibalaḥ prabhuḥ
cakāra ca punar vīras tasmin sarasi tad dhanuḥ |
78 | tataḥ prītaṃ bhavaṃ jñātvā smṛtimān arjunas tadā
varam āraṇyakaṃ dattaṃ darśanaṃ śaṃkarasya ca manasā cintayām āsa tan me saṃpadyatām iti |
79 | tasya tan matam ājñāya prītaḥ prādād varaṃ bhavaḥ
tac ca pāśupataṃ ghoraṃ pratijñāyāś ca pāraṇam |
80 | saṃhṛṣṭaromā durdharṣaḥ kṛtaṃ kāryam amanyata
vavandatuś ca saṃhṛṣṭau śirobhyāṃ tau maheśvaram |
81 | anujñātau kṣaṇe tasmin bhavenārjunakeśavau
prāptau svaśibiraṃ vīrau mudā paramayā yutau indrāviṣṇū yathā prītau jambhasya vadhakāṅkṣiṇau |