Book 7 Chapter 48 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | viṣṇoḥ svasānandikaraḥ sa viṣṇvāyudhabhūṣitaḥ
rarājātirathaḥ saṃkhye janārdana ivāparaḥ |
2 | mārutoddhūtakeśāntam udyatārivarāyudham
vapuḥ samīkṣya pṛthvīśā duḥsamīkṣyaṃ surair api |
3 | tac cakraṃ bhṛśam udvignāḥ saṃcicchidur anekadhā
mahārathas tataḥ kārṣṇiḥ saṃjagrāha mahāgadām |
4 | vidhanuḥsyandanāsis tair vicakraś cāribhiḥ kṛtaḥ
abhimanyur gadāpāṇir aśvatthāmānam ādravat |
5 | sa gadām udyatāṃ dṛṣṭvā jvalantīm aśanīm iva
apākrāmad rathopasthād vikramāṃs trīn nararṣabhaḥ |
6 | tasyāśvān gadayā hatvā tathobhau pārṣṇisārathī
śarācitāṅgaḥ saubhadraḥ śvāvidvat pratyadṛśyata |
7 | tataḥ subaladāyādaṃ kālakeyam apothayat
jaghāna cāsyānucarān gāndhārān saptasaptatim |
8 | punar brahmavasātīyāñ jaghāna rathino daśa
kekayānāṃ rathān sapta hatvā ca daśa kuñjarān dauḥśāsanirathaṃ sāśvaṃ gadayā samapothayat |
9 | tato dauḥśāsaniḥ kruddho gadām udyamya māriṣa
abhidudrāva saubhadraṃ tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt |
10 | tāv udyatagadau vīrāv anyonyavadhakāṅkṣiṇau
bhrātṛvyau saṃprajahrāte pureva tryambakāntakau |
11 | tāv anyonyaṃ gadāgrābhyāṃ saṃhatya patitau kṣitau
indradhvajāv ivotsṛṣṭau raṇamadhye paraṃtapau |
12 | dauḥśāsanir athotthāya kurūṇāṃ kīrtivardhanaḥ
prottiṣṭhamānaṃ saubhadraṃ gadayā mūrdhny atāḍayat |
13 | gadāvegena mahatā vyāyāmena ca mohitaḥ
vicetā nyapatad bhūmau saubhadraḥ paravīrahā evaṃ vinihato rājann eko bahubhir āhave |
14 | kṣobhayitvā camūṃ sarvāṃ nalinīm iva kuñjaraḥ
aśobhata hato vīro vyādhair vanagajo yathā |
15 | taṃ tathā patitaṃ śūraṃ tāvakāḥ paryavārayan
dāvaṃ dagdhvā yathā śāntaṃ pāvakaṃ śiśirātyaye |
16 | vimṛdya taruśṛṅgāṇi saṃnivṛttam ivānilam
astaṃ gatam ivādityaṃ taptvā bhāratavāhinīm |
17 | upaplutaṃ yathā somaṃ saṃśuṣkam iva sāgaram
pūrṇacandrābhavadanaṃ kākapakṣavṛtākṣakam |
18 | taṃ bhūmau patitaṃ dṛṣṭvā tāvakās te mahārathāḥ
mudā paramayā yuktāś cukruśuḥ siṃhavan muhuḥ |
19 | āsīt paramako harṣas tāvakānāṃ viśāṃ pate
itareṣāṃ tu vīrāṇāṃ netrebhyaḥ prāpataj jalam |
20 | abhikrośanti bhūtāni antarikṣe viśāṃ pate
dṛṣṭvā nipatitaṃ vīraṃ cyutaṃ candram ivāmbarāt |
21 | droṇakarṇamukhaiḥ ṣaḍbhir dhārtarāṣṭrair mahārathaiḥ
eko 'yaṃ nihataḥ śete naiṣa dharmo mato hi naḥ |
22 | tasmiṃs tu nihate vīre bahv aśobhata medinī
dyaur yathā pūrṇacandreṇa nakṣatragaṇamālinī |
23 | rukmapuṅkhaiś ca saṃpūrṇā rudhiraughapariplutā
uttamāṅgaiś ca vīrāṇāṃ bhrājamānaiḥ sakuṇḍalaiḥ |
24 | vicitraiś ca paristomaiḥ patākābhiś ca saṃvṛtā
cāmaraiś ca kuthābhiś ca praviddhaiś cāmbarottamaiḥ |
25 | rathāśvanaranāgānām alaṃkāraiś ca suprabhaiḥ
khaḍgaiś ca niśitaiḥ pītair nirmuktair bhujagair iva |
26 | cāpaiś ca viśikhaiś chinnaiḥ śaktyṛṣṭiprāsakampanaiḥ
vividhair āyudhaiś cānyaiḥ saṃvṛtā bhūr aśobhata |
27 | vājibhiś cāpi nirjīvaiḥ svapadbhiḥ śoṇitokṣitaiḥ
sārohair viṣamā bhūmiḥ saubhadreṇa nipātitaiḥ |
28 | sāṅkuśaiḥ samahāmātraiḥ savarmāyudhaketubhiḥ
parvatair iva vidhvastair viśikhonmathitair gajaiḥ |
29 | pṛthivyām anukīrṇaiś ca vyaśvasārathiyodhibhiḥ
hradair iva prakṣubhitair hatanāgai rathottamaiḥ |
30 | padātisaṃghaiś ca hatair vividhāyudhabhūṣaṇaiḥ
bhīrūṇāṃ trāsajananī ghorarūpābhavan mahī |
31 | taṃ dṛṣṭvā patitaṃ bhūmau candrārkasadṛśadyutim
tāvakānāṃ parā prītiḥ pāṇḍūnāṃ cābhavad vyathā |
32 | abhimanyau hate rājañ śiśuke 'prāptayauvane
saṃprādravac camūḥ sarvā dharmarājasya paśyataḥ |
33 | dīryamāṇaṃ balaṃ dṛṣṭvā saubhadre vinipātite
ajātaśatruḥ svān vīrān idaṃ vacanam abravīt |
34 | svargam eṣa gataḥ śūro yo hato naparāṅmukhaḥ
saṃstambhayata mā bhaiṣṭa vijeṣyāmo raṇe ripūn |
35 | ity evaṃ sa mahātejā duḥkhitebhyo mahādyutiḥ
dharmarājo yudhāṃ śreṣṭho bruvan duḥkham apānudat |
36 | yuddhe hy āśīviṣākārān rājaputrān raṇe bahūn
pūrvaṃ nihatya saṃgrāme paścād ārjunir anvagāt |
37 | hatvā daśasahasrāṇi kausalyaṃ ca mahāratham
kṛṣṇārjunasamaḥ kārṣṇiḥ śakrasadma gato dhruvam |
38 | rathāśvanaramātaṅgān vinihatya sahasraśaḥ
avitṛptaḥ sa saṃgrāmād aśocyaḥ puṇyakarmakṛt |
39 | vayaṃ tu pravaraṃ hatvā teṣāṃ taiḥ śarapīḍitāḥ
niveśāyābhyupāyāma sāyāhne rudhirokṣitāḥ |
40 | nirīkṣamāṇās tu vayaṃ pare cāyodhanaṃ śanaiḥ
apayātā mahārāja glāniṃ prāptā vicetasaḥ |
41 | tato niśāyā divasasya cāśivaḥ; śivārutaḥ saṃdhir avartatādbhutaḥ
kuśeśayāpīḍanibhe divākare; vilambamāne 'stam upetya parvatam |
42 | varāsiśaktyṛṣṭivarūthacarmaṇāṃ; vibhūṣaṇānāṃ ca samākṣipan prabhām
divaṃ ca bhūmiṃ ca samānayann iva; priyāṃ tanuṃ bhānur upaiti pāvakam |
43 | mahābhrakūṭācalaśṛṅgasaṃnibhair; gajair anekair iva vajrapātitaiḥ
savaijayantyaṅkuśavarmayantṛbhir; nipātitair niṣṭanatīva gauś citā |
44 | hateśvaraiś cūrṇitapattyupaskarair; hatāśvasūtair vipatākaketubhiḥ
mahārathair bhūḥ śuśubhe vicūrṇitaiḥ; purair ivāmitrahatair narādhipa |
45 | rathāśvavṛndaiḥ sahasādibhir hataiḥ; praviddhabhāṇḍābharaṇaiḥ pṛthagvidhaiḥ
nirastajihvādaśanāntralocanair; dharā babhau ghoravirūpadarśanā |
46 | praviddhavarmābharaṇā varāyudhā; vipannahastyaśvarathānugā narāḥ
mahārhaśayyāstaraṇocitāḥ sadā; kṣitāv anāthā iva śerate hatāḥ |
47 |
atīva hṛṣṭāḥ śvasṛgālavāyasā; baḍāḥ suparṇāś ca vṛkās tarakṣavaḥ
vayāṃsy asṛkpāny atha rakṣasāṃ gaṇāḥ; piśācasaṃghāś ca sudāruṇā raṇe |
48 | tvaco vinirbhidya piban vasām asṛk; tathaiva majjāṃ piśitāni cāśnuvan
vapāṃ vilumpanti hasanti gānti ca; prakarṣamāṇāḥ kuṇapāny anekaśaḥ |
49 | śarīrasaṃghāṭavahā asṛgjalā; rathoḍupā kuñjaraśailasaṃkaṭā
manuṣyaśīrṣopalamāṃsakardamā; praviddhanānāvidhaśastramālinī |
50 | mahābhayā vaitaraṇīva dustarā; pravartitā yodhavarais tadā nadī
uvāha madhyena raṇājiraṃ bhṛśaṃ; bhayāvahā jīvamṛtapravāhinī |
51 | pibanti cāśnanti ca yatra durdṛśāḥ; piśācasaṃghā vividhāḥ subhairavāḥ
sunanditāḥ prāṇabhṛtāṃ bhayaṃkarāḥ; samānabhakṣāḥ śvasṛgālapakṣiṇaḥ |
52 | tathā tad āyodhanam ugradarśanaṃ; niśāmukhe pitṛpatirāṣṭrasaṃnibham
nirīkṣamāṇāḥ śanakair jahur narāḥ; samutthitāruṇḍakulopasaṃkulam |
53 | apetavidhvastamahārhabhūṣaṇaṃ; nipātitaṃ śakrasamaṃ mahāratham
raṇe 'bhimanyuṃ dadṛśus tadā janā; vyapoḍhahavyaṃ sadasīva pāvakam |